İkinci Dünya Savaşı Sonrası Mimaride Yeni Brütalizm ve Türkiye’ye Yansımaları (1960-1980)

Year 2024, Volume: 33 Issue: 2, 965 - 993, 31.12.2024

Özlem Balcı Öztürk , Oya Şenyurt

https://doi.org/10.29135/std.1495018

Abstract

İkinci Dünya Savaşı sonrası mimarlık kültüründe bir kırılma yaşanmış ve Uluslararası Üsluba karşı modernizmin revizyonlarının ön plana çıktığı çoğulcu bir anlayış egemen olmuştur. Bu revizyonist yaklaşımlardan biri olan Brütalizm, 1950’lerde İngiliz genç mimarlar tarafından geleneksellikten doğan tüm mimari yaklaşımlara karşı bir söylem olarak ortaya atılmıştır. Brütalizm mimariyi estetik bir olgunun ötesinde etik olarak ele alırken Le Corbuiser’in beton brút yaklaşımı ve Mies van der Rohe’un strüktürü ele alış biçiminden ilham almaktadır. Kuramın öncüsü Reyner Banham akımın ilkelerini; bir imge olarak akılda kalıcılık, strüktürün açıkça sergilenmesi ve malzemenin dürüstlüğü şeklinde belirtmektedir. Zamanla İngiltere’nin sınırlarını aşıp küresel ölçekte bir yayılım gösteren Brütalizm, 1960-1980 arası dönemde Türkiye’de yaygınlık kazanmıştır. Bilinenin aksine; bu dönemde biçimler kuramsal açıdan özümsenmeden taklitçi bir şekilde uygulanmak yerine kendine özgü malzeme kullanışları, konstrüksiyon uygulayışları ve biçimlenmeler geliştirerek “sentez”e ulaşmıştır. İlk defa bu makalede aydınlatılan ve kuramsal metinler ile “reel” mimari pratiklerle desteklenen bu sentezin arka planının genel hatlarını; politika -siyasi konjonktür, yabancı mimarların rolü, mimarlık eğitimi, basılı mimarlık yayınları, Türk mimarların yurtdışı mimarlık pratikleri, toplumsal gerçeklik düşüncesi ve dönemin mimari alandaki aktüel ihtiyaçları oluşturmaktadır. Bu etmenler bağlamında Türkiye’de Brütalist uygulamalar, dünya ile eş zamanlı olarak ülkenin ekonomik, sosyal, siyasi ve kültürel bileşenleri temelinde özümsenerek yerelleşmiştir. Bu yerelleşmenin yansıdığı yapı üretimleri de makale kapsamında oluşturulmuş bir yapı seçkisi ile literatüre sunulmaktadır. Seçki, Brütalizmin küresel yayılımla farklı coğrafyalarda edindiği yerel çeşitliliğin nitelikli örneklerinden oluşması bakımından önem taşımaktadır. Bu bağlamda makale hem küresel ölçekten Brütalizme bakan hem de akımın Türkiye’de ortaya koyduğu yerel çeşitliliğinin arkasındaki etmenleri keşfeden yeni bir bakış sunmaktadır.

Keywords

Yeni Brütalizm, Brütalizmin ilkeleri, 1960-1980 Dönemi Türkiye Mimarlığı, Türkiye'de Brütalizm, Brütalizmin yerelleşmesi, Türkiye’de Brütalizm

New Brutalism in Post-War Architecture and How It Reflects on Turkey (1960-1980)

Abstract

The several decades following the Second World War are defined as an “interregnum” between Modernism and Postmodernism. A pluralist approach in which revisions of modernism such as Brutalism, Metabolism, Late Modernism, and Postmodernism came to the fore in architecture during this period. Brutalism, as one of these revisionist approaches, emerged in England and expanded on a worldwide scale. The Unité d’Habitation, designed by Le Corbusier, is regarded as the reality underlying the New Brutalism with its “beton brút” approach as a representation of post-war architecture. The combination of traditional British architecture and Stalinist methods, based on Welfare-State Ideology, dominated British architecture in the early years postwar. Brutalism, which emerged as a discourse against all traditionalist architectural approaches among the new generation in England in the 1950s, was fundamentally influenced by Le Corbusier’s aesthetics of brut concrete and Mies van der Rohe’s conceptualization of structure. Reyner Banham, the pioneer of the theory, stated the principles of Brutalism: memorability as an image, clear exhibition of the structure, and honesty of the material. Memorability as an image refers to the ability to be immediately apprehensible and visually valuable. The influence of Brutalism, which globalized over time by transcending the borders of England, was reflected in Turkish Architecture in the 1960-1980 period. The pluralist attitude in architecture that emerged in parallel with the democratization movements in Turkey after 1960 enabled a suitable atmosphere for the localization of Brutalism. This localisation has reached a “synthesis” by developing under the influence of factors such as context, economy, the reflection of cultural codes on the form, the use of local materials, modernisation of traditional building elements. The background of the synthesis consists of the political conjuncture, the role of foreign architects, architectural education, architectural publications, the architectural experiences of Turkish architects abroad, the idea of social realism, and the actual needs of the period in architecture. The general acceptance and expectation of “social realism,” which has influenced intellectual and artistic environments from literature to architecture, particularly after the 1960s, is that architects are “responsible” in the service of society. This perspective is in the same line as the “responsibility” principle of the brutalist ethic. With these factors, Brutalist practices in Turkey have been localized by creating a synthesis rather than imitation and being assimilated based on the country’s economic, social, political, and cultural components. One of the first brutalist applications in Turkey in the early 1960s, the METU campus buildings and the following many authentic Brutalist structures such as the Istanbul Retail Centre, Istanbul Reklam Building, Etimesgut Mosque, Tarabya Mosque, Stad Hotel, Istanbul Officer’s Club, İş Bank Head Office, Konya and Bursa branches of the Central Bank were designed. In addition, the Turkish Historical Society and the Turkish Language Institution are unique examples of the harmonization of brutalist influences with an interior design that originates from traditional codes. A comprehensive theoretical study of the transfer of Brutalism from the global scale to Turkey and the effects of its reflection on Turkish architecture has yet to be carried out. At this point, the article presents an original approach to overcome the deficiencies identified in the literature. Besides, it analyses the Brutalist architectural productions in Turkey between 1960-1980 and provides an up-to-date selection within the scope of the article.

Keywords

New Brutalism, the principles of Brutalism, 1960-1980 Turkish Architecture, Brutalism in Turkey, Localization of Brutalism

References

• Alsaç, Ü. (1973). Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi, Mimarlık
• Alsaç, Ü. (1976). Türkiye’deki Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemindeki Evrimi, (Doktora Tezi), Trabzon: KTÜ Baskı Atelyesi.
• Alsaç, Ü. (1979). Cumhuriyet Döneminde Yayınlanan Mimarlık Dergileri, Çevre Dergisi, 1, 86-90.
• Anonim. (1969). İstanbul Reklam Sitesi Proje Yarışması, Mimarlık Dergisi, 65, 28-37.
• Arkitekt Dergisi. URL: http://dergi.mo.org.tr [Erişim: 11 Mayıs 2024.]
• Banham, R. (1955). The New Brutalism, Architectural Review, Aralık, 354-361.
• Banham, R. (1964). Brutalism. Encyclopedia of Modern Architecture, (61-64), New York: Harry N. Abrams, Inc., Publishers.
• Banham, R. (1966). The New Brutalism: Ethic or Aesthetic, Londra: Architectural Press.
• Batur, A. (2005). A Concise History: Architecture in Turkey During the 20th Century. İstanbul: Chamber of Architects of Turkey.
• Beanland, C. (2016). Concrete Concept: Brutalist Buildings Around the World. Londra: Frances Lincoln.
• Bektaş, C. (1968). Etimesgut’ta Cami, Mimarlık Dergisi, 52, 19.
• Bektaş, C., Boysan, A., Cansever, T., İzgi, U., Kuban, D., Önal, M. ve diğerleri (1970). Cevaplar (1970’te Mimarimiz Anketi), Mimarlık Dergisi, 86, 38- 54.
• Böke, A. ve Sargın, M. Y. (1978). Türkiye İş Bankası A.Ş. Genel Müdürlük Binası Ankara, Arkitekt Dergisi, 369, 4-8.
• Calder, B. (2016). Raw Concrete: The Beauty of Brutalism. Londra: William Heinemann.
• Clement, A. (2012). Brutalism: Post-War British Architecture. Ramsbury: Crowood Press.
• Çinici, A. ve Çinici, B. (1965). Middle East Technical University, Ankara, Bauen + Wohnen, 7.
• Çinici, A. ve Çinici, B. (1971). Sporthalle der Middle East Technical University, Ankara, Bauen + Wohnen, 10.
• Çinici, A. ve Çinici, B. (1975). Altuğ-Behruz Çinici 1961-70 Mimarlık Çalışmaları (Architectural Works). Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık Sanayii.
• Davies, C. (2017). A New History of Modern Architecture. Londra: Laurence King Publishing.
• Dergisi, 121-122, 12-25.
• Erkal, C. ve Erkal, F. (1976). Merkez Bankası Konya Şube Binası, Mimarlık Dergisi, 147, 100-103.
• Erkol Bingöl, İ. (2018). Öteki Brütalistler, Arredamento Mimarlık Dergisi, 318, 90-95.
• Gargiani, R. ve Rosellini, A. (2011). Le Corbusier: Béton Brut and Ineffable Space, 1940-1965: Surface Materials and Psychophysiology of Vision. İsviçre: Epfl Press.
• Gieselmann, R. (1996). Mimaride Üslup Arayışı, içinde Mimari Akım-1, (9-21), (Ö. Gülsen, Çev.) İstanbul: Yem Yayın.
• Goldhagen, S. W. (2000a). Coda: Reconceptualizing The Modern, içinde Anxious Modernisms- Experimentation in Postwar Architectural Culture (301-324), S. W. Goldhagen ve R. Legault (Ed.), Cambridge: The MTA Press.
• Goldhagen, S. W. (2000b). Freedom’s Domiciles: Three Projects by Alison and Peter Smithson, içinde Anxious Modernisms-Experimentation in Postwar Architectural Culture (75-95), S. W. Goldhagen ve R. Legault (Ed.), Cambridge: The MTA Press.
• Goldhagen, S. W. ve Legault, R. (2000). Critical Themes of Postwar Modernism, içinde Anxious Modernisms-Experimentation in Postwar Architectural Culture (11-23), S. W. Goldhagen ve R. Legault (Ed.), Cambridge: The MTA Press.
• Grindrod, J. (2018). How To Love Brutalism. Londra: Batsford.
• Hasol, D. (2017). 20. Yüzyıl Türkiye Mimarlığı. İstanbul: Yem Yayın.
• Hatherley, O. (2013). Militan Modernizm. (S. Yeşilyurt Çev.). İstanbul: Habitus Yayıncılık.
• Henley, S. (2017). Redefining Brutalism. Newcastle upon Tyne: RIBA Publishing.
• Hepgüler, M. (2004). Metin Hepgüler: Projects & Realizations 1953-2004. İstanbul: Tasarım Publication Group.
• İnceoğlu, N. (2018). Anılarda Yalnızlar: 1940-60 Arası Türkiye Mimarlık Ortamına Bir Yolculuk (3. Baskı). İstanbul: YEM Yayın.
• Joedicke, J. (1964). New Brutalism- Brutalismus in der Architektur, Bauen + Wohnen, 11, 421-425.
• Joedicke, J. (1966). Modern Mimarinin Gelişimi. (B. Özer, O. Göçer, Çev.). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Kortan, E. (1965). Yaratıcı Ruh, Mimarlık Dergisi, 22, 7-8.
• Kortan, E. (1969). Mimarlık Eğitiminde Topluma Dönük Olma İlkeleri, Mimarlık Dergisi, 71, 15.
• Kortan, E. (1970). Günümüzdeki Mimarlık ve Mimar Kavramları Üzerine, Mimarlık Dergisi, 86, 22-23.
• Kortan, E. (1997). 1950’ler Kuşağı Mimarlık Antolojisi. İstanbul: Yem Yayın.
• Kuban, D. (1968). Gelecek Açısından Günümüz Mimari ve Şehircilik Uygulamalarının Eleştirisi, Mimarlık Dergisi, 57, 13-20.
• Le Corbusier (2001). Bir Mimarlığa Doğru. (S. Merzi, Çev.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Le Corbusier (2013). Œuvre Complète 1946-1952, Volume 5, W. Boesiger (Ed.). Basel: Birkhäuser. (Orijinal basım: 1953).
• Lichtenstein, C. (2001). Hunstanton Secondary School, içinde As Found: The Discovery of the Ordinary (112-123), C. Lichtenstein ve T. Schregenberger (Ed.), İsviçre: Lars Müller Publishers.
• Marulyalı, Y. (2022). Nişan Yaubyan Mimarlığı, Arredamento Mimarlık Dergisi, 355, 48-49.
• Melvin, J. (2009). ...İZMLER Mimarlığı Anlamak. (M. Şahin, Çev.). İstanbul: Yem Yayın.
• Mimarlar Odası Bursa Şubesi. (2020). Geçmişinden Koparılan Bağ: Bursa Merkez Bankası Binası, Mimarlık Dergisi, 416, 72.
• Özer, B. (1964a). Rejyonalizm, Üniversalizm ve Çağdaş Mimarimiz Üzerine Bir Deneme, (Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Özer, B. (1964b). Prof. Joedicke ve Modern Mimaride Kritik, Mimarlık Dergisi, 7, 4-5.
• Phaidon (2018). Atlas of Brutalist Architecture. Londra: Phaidon Press Limited.
• Polatkan, A. H. (2006). Bir Anksiyete Ortamı Olarak Modern Mimarlıkta Brütalizm ve Brütalist Çevre Üzerine Sorunlar, Betonart, 9, 57-73.
• Reid, S. E. (2006). Khrushchev Modern. Agency and Modernization in the Soviet Home, Cahiers du Monde Russe, 47, 227-268.
• Roth, L. M. (2006). Mimarlığın Öyküsü. (E. Akça, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Sbriglio, J. (2004). L’Unité d’habitation de Marseille/The Unité d’Habitation in Marseilles. Almanya: Birkhäuser Publishers.
• Schneider, U. (2000). Das Werk des Architekten Rolf Gutbrod, SAAI, 6 (Şubat), 1-12.
• Smithson, A. (1974). How to Recognise and Read Mat-Building. Manistream Architecture as It Developed Towards the Mat-Building, Architectural Design, 9, 573-590.
• Smithson, A. ve Smithson, P. (1953). House in Soho, London, Architectural Design, Aralık, 342.
• Smithson, A. ve Smithson, P. (2001). The Charged Void: Architecture. New York: The Monacelli Press.
• Sözen, M. (1984). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sözer, V. (1976). Rubikon: Anılar, İzlenimler ve İstanbul Reklam. İstanbul: İstanbul Reklam Matbaası.
• Tanyeli, U. (1998). 1950’lerden Bu Yana Mimari Paradigmaların Değişimi ve “Reel” Mimarlık, içinde 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık (235-254), Y. Sey (Ed.), İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Tanyeli, U. ve Yücel, A. (2007). Turgut Cansever Düşünce Adamı ve Mimar. İstanbul: Ofset Yapımevi.
• Tapan, M. (2007). Uluslararası Üslup: Mimarlıkta Liberalizm, içinde Modern Türk Mimarlığı 1900-1980 (109-122), R. Holod, A. Evin ve S. Özkan (Ed.), (M. Saner ve T. S. Tağmat Çev.). Ankara: Yalçın Matbaacılık.
• Tekeli D., Sisa, S. & Hepgüler, M. (1963b). Shape of Things to Come, Proposed Turkish Embassy Buildings in New Delhi, The Indian Architect, 5/8, 22-27.
• Tekeli D., Sisa, S. ve Hepgüler, M. (1963a). Der Neue Stoffmarkt von Istanbul, Bauen + Wohnen, 11.
• Tekeli, D. ve Sisa, S. (1994). Projeler, Yapılar (1954-1994) Doğan Tekeli-Sami Sisa. İstanbul: Yem Yayın.
• URL.1: https://www.jstor.org/stable/community.38095276
• URL.2: https://www.jstor.org/stable/community.38095273
• URL.3: https://www.jstor.org/stable/community.30006278
• URL.4: https://www.jstor.org/stable/community.30006293
• van Uffelen, C. (2018). Brutalism Now and Then: Massive, Expressive, Sculptural. Braun Publishing.
• Whiteley, N. (2002). Reyner Banham: Historian of the Immediate Future. Cambridge: MIT Press.
• Yücel, A. (2007). Çoğulculuk İş Başında: Türkiye’nin Bugünkü Mimarlık Manzarası, içinde Modern Türk Mimarlığı 1900-1980 (123-156), R. Holod, A. Evin ve S. Özkan (Ed.), (M. Saner ve T. S. Tağmat Çev.). Ankara: Yalçın Matbaacılık.
• Yücel, A. (2018). Mimarlıkta Brütalizm ve Brütalizmler: Bir Retrospektif Panorama, Arredamento Mimarlık Dergisi, 318, 65-83.
• Yürekli, H. ve Yürekli, F. (2003). “Mat-Urban” (Dantel Kentsel) Mimarlık ve Manifaturacılar Çarşısı, Arredamento Mimarlık Dergisi, 159, 94-98.