İstanbul’da Erken Cumhuriyet Dönemi Eğitim Yapılarına Bir Örnek: Eski Beyazıt İlkokulu

Year 2024, Volume: 33 Issue: 2, 1051 - 1073, 31.12.2024

N. Çiçek Akçıl Harmankaya

https://doi.org/10.29135/std.1517386

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminden itibaren İstanbul’da ilkokul düzeyinde okullaşmada hızlı bir artış gerçekleşmiştir. Özellikle Cumhuriyet ile beraber gerçekleştirilen reformlar çerçevesinde Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren yeni eğitim sistemine uygun okullar inşa edilmeye başlamıştır. Bu okulların çoğu Maarif Vekaleti tarafından hazırlanan “tip projelere” göre yapılmıştır. Ülkenin birçok şehrinde inşa edilmeye başlanan bu yapılar, son dönem Osmanlı ve erken Cumhuriyet Dönemi mimarlığında etkin olan Birinci Ulusal Mimarlık üslubunda (1908-1930) tasarlanmıştır. Bu yapılardan biri de eski Beyazıt İlkokulu’dur. 1923 yılında inşa edilen yapı Erken Cumhuriyet Dönemi ilkokullarına bir örnektir. Bu makalede; günümüzde İstanbul Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dekanlık binası olarak kullanılan eski Beyazıt İlkokulu’nun tarihi ve mimari özellikleri incelenecektir. Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi tip proje okullarından biri olan yapının cephe özellikleri ve planı bakımından değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. “İlk Mektep”, “Beyazıt Zükür İptidai’si (Erkek İlkokul’u)” ve “5. İlk Mektep” gibi isimlerle de anılan yapı inşa edildiği dönemin mimari üslubunu koruyarak özgün eğitim işlevini devam ettirmekte olup İstanbul’da Eski Saray (Saray-ı Atik) alanındaki Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi eğitim yapılarının ilk örneklerinden olması nedeniyle önemlidir.

Keywords

İstanbul, Erken Cumhuriyet, Birinci Ulusal Mimarlık, Beyazıt İlkokulu

An Example of Educational Buildings in Early Republican Period in Istanbul: Old Beyazit Primary School

Abstract

Since the last period of the Ottoman Empire, there has been a rapid increase in schooling at the primary school level in Istanbul. Especially within the framework of the reforms carried out by the Republic, schools began to be built by the new education system from the first years of the Republic. Most of these schools were built according to “type projects” prepared by the Ministry of Education. These buildings, which began to be built in many cities of the country, were designed in the First National Architecture style (1908–1930), which was effective in the architecture of the late Ottoman and early Republican periods.
One of these buildings is the old Beyazıt Primary School. The building, constructed in 1923, is an example of an Early Republican primary school. Beyazıt Primary School, which is also known by names such as “First School”, “Beyazıt Zükür İptidai (Male Primary School),” and “Old School”, was named the “5. İlk Mektep” built in the Historical Peninsula when schools began to be numbered during the Republican period. Located in a historical area on the site of Kapıcıbaşı Musa Ağa’s mansion. The architect is unknown. As an educational structure, it has changed hands many times over time. Despite some additions and repairs due to these changes, it maintains its originality without losing its function and architectural details. It generally has a rectangular plan and has two floors above the basement. The rear façade has been pulled back. It is covered with a sloping tile roof. The masonry building, located in a large garden, has a wide, valanced top cover. It reflects the characteristics of the First National Architecture Period with its rectangular plan scheme, symmetrical structure, and facade design. Its entrance is emphasized, especially on the front facade, with the entrance axis projecting forward. A monumental effect was created in the building mass.
In this article, the historical and architectural features of the old Beyazıt Primary School, which is currently used as the Istanbul University Faculty of Architecture Dean’s Office building, will be examined. It is aimed at evaluating the building, which is one of the type of project schools of the First National Architecture period, in terms of its facade features and plan. It is important because it is one of the first examples of the educational buildings of the First National Architecture Period in the old Palace area of Istanbul. The building, which still maintains its original educational function within the body of Istanbul University by preserving the architectural style of the period in which it was built, bears witness to the period in which it was built within the historical texture of its surroundings.

Keywords

İstanbul, Early Republic, First National Architecture, Beyazıt Primary School, Istanbul

References

• Ak, M., Çobanoğlu, A.V. ve Sarımeşe, F. (2023). Cumhuriyetin 100. Yılında Tarihi Yapılarıyla İstanbul Üniversitesi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınevi.
• Akyüz, Y. (2011), Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1 (2), 9-22.
• Anonim, (2003). İlkokullar, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (C.4, 157-158) İstanbul: Türk Tarih Kurumu ve Kültür Bakanlığı.
• Aslanoğlu, İ. (1980). Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Ayverdi, E.H. (1958). 19. Asırda İstanbul Haritası. İstanbul: İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu. URL:http://beyazitfordotosan.blogspot.com/2009/06/beyazt-ford-otosan-ioo.html, Erişim: 07.12.2020.
• Bilecik, G. (2018), Ayverdi Haritası’nın Işığında Dâire-î Umûr-ı Askeriye ve Bağlı Yapıları, Turkish Studies, 13 (3), 137-161.
• Büyükseçgin, İ. İstanbul Tarihi Yarımada’da Osmanlı Dönemi Yerleşim, Art-Sanat, (15), 61-92.
• Bozdoğan, S. (2022). Modernizm ve Ulusun İnşası: Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. (T. Birkan, Çev.) İstanbul: Metis Yayınları.
• Çelik, G. (2007), İstanbul Tarihi Yarımadası’nda Tanzimat Dönemi İdare Yapıları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Ergin, O. (1977). Türk Maarif Tarihi, (C.5, 2050-2051) İstanbul: Eser Matbaası.
• Eski İstanbul. Beyazıt Kulesinden Panoramik Manzara, Germain-Ferdinand Sengès, 1878. URL:https://www.eskiistanbul.net/resimler/beyazit-kulesinden-panorama-germain-ferdinand-senges-1878-parca-10-10.jpg, Erişim: 06.12.2020
• Eski İstanbul. Beyazıt Kulesinden Panoramik Manzara, Sebah Joailer, 1899. URL:http://www.eskiistanbul.net/6216/beyazit-kulesinden-panoramik-manzara, Erişim: 10.12.2020
• Eyice S. (2000). İbrahim Paşa Külliyesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.21, 343-345) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Güven, İ. (2014). Türk Eğitim Tarihi. Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Beyazıt 5. İlk Mektep, URL:http://ataturkkitapligi.ibb.gov.tr/yordambt/yordam.php?aTumu=Beyaz%C4%B1t&bolumsanal=005, (Erişim:12.12.2020 )
• Kızıldere, S. ve Sözen, M. (2005), İstanbul’da Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Yapıları’nın Kent Bütünü İçindeki Yerinin Değerlendirilmesi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (1), 87-95.
• Kul, F.N. (2011), Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Binaları, Mimarlık Dergisi, (360), 66-71.
• Küçük, M. (2001), İstanbul Tarihi Yarımada ve Çevresinde Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Okulları Mimarisi 1923-1938, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Küçükoğlu, M. (2014), Üstün ve Özel Yetenekli Öğrencilerin Eğitiminde Model Olan Beyazıt Ford Otosan İlköğretim Okulu Üzerine Bir Araştırma, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2014.
• Özbek, Y. (2013), Erken Cumhuriyet Döneminde (1923-1945) Kayseri’de Okul Yapıları, Belleten, 77 (278), 271-302.
• Pervititch, J. (2003). Sigorta Haritalarında İstanbul. (Z. Kılıç, Çev.) İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı yayınları
• Sahtiyancı, E. ve Benli Yıldız, N. (2020), Erken Cumhuriyet Dönemi İlkokul Yapılarına Açakoca’dan Bir Örnek: Orhan Gazi İlkokulu, Sanat Tarihi Dergisi, 29 (2), 589-603.
• Salt Arşiv. Dâhiliye Vekâleti Mahalli İşler Umum Müdürlüğü, Vilayet-i Hususi İdareleri Faaliyet Albümü, 1928. URL: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/211962, (Erişim: 30.05.2023).
• Salt Arşiv. Ankara Gazi ve Latife Okulu https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/98298, (Erişim30.05.2023).
• Sarıyıldız, G. (2019). Takvimhane, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C.Ek-2, 573-574) Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Sayın, A. ve Coşkun, B.S. (2021), Erken Cumhuriyet Dönemi İlköğretim Yapılarına Bir Örnek: Bursa İstiklal İlkokulu, MEGARON, 16(3) 385-401.
• Sözen, M. ve Tapan, M. (1973). 50 Yılın Türk Mimarisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sözen, M. (1996). Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yavuz, Y. (1981). Mimar Kemaleddin ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Yavuz, Y. (1994), Medreset’ül Kuzat, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (C.5, 326-327) İstanbul: Tarih Vakfı ve Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yavuz, Y. (2009). İmparatorluktan Cumhuriyete Mimar Kemaleddin 1870-1927. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları
• Yazıcı Metin, N., Şahin, S., Sönmezer, Ş., Seçkin, S. ve Aytaç, N. (2023). İstanbul Fatih’te Birinci Ulusal Mimarlık Üslubundaki Eğitim Yapıları, Sanat Tarihi Yıllığı, 32, 453-513.