Yeni Bulgular Işığında İzmir Kestanepazarı Camii

Year 2024, Volume: 33 Issue: 2, 791 - 815, 31.12.2024

Melike Yurdagül , Şakir Çakmak

https://doi.org/10.29135/std.1517387

Abstract

1426 yılında kesin olarak Osmanlı topraklarına katılan İzmir kenti 1480 yılında Fatih Sultan Mehmet’in Liman/Aşağı Kale’yi ihya ettirmesi ile daha korunaklı bir çehre kazanmıştır. 17. yüzyıldan itibaren coğrafi konumu ve dönemin siyasi politikaları gereği önemli bir liman ticareti merkezi haline gelen kentte Liman Kale’nin gerisinde kalan Kemeraltı Çarşısı’nın mimari dokusu bu doğrultuda gelişmiştir. Gelişen ticari faaliyetlere bağlı olarak inşa edilen dükkân, depo ve hanların çevresine konumlandırılan İslami ibadet yapıları da çarşı bölgesinin simgeleri haline gelmiştir. Makalemizin özünü oluşturan Kestanepazarı Camii tarihi çarşı bölgesinde, doldurulan eski iç liman yayı üzerinde yer almaktadır. Bulunduğu ticari dokuya paralel olarak dükkân ve depolardan oluşan bir zemin kat üzerinde yükselen fevkani kuruluşlu yapı, geçirdiği farklı inşa evreleri ile günümüze ulaşmıştır. Önceleri burada yer alan Kızıl İbrahim Mescidi kapasite bakımından yetersiz geldiği gerekçesi ile 1730 yılında Eminzâde Hacı Ahmet Ağa tarafından genişletmek suretiyle yenilenmiş, ancak bu yapı 1868 depreminde zarar gördüğü için Mısırlı Hacı Hüseyin Nuri Efendi tarafından aynı yıl onarılarak plan şeması itibariyle günümüzdeki görünümüne kavuşmuştur. Yapıya ilişkin kaynaklarda Eminzâde Hacı Ahmet Ağa tarafından inşa ettirilen yapının görünümüne ilişkin bir bilgi mevcut değildir. Ancak dijital arşivlerden elde edilen fotoğraflar yapının 1730 yılında Eminzâde Hacı Ahmet Ağa döneminde kazanmış olduğu mimari kuruluşu yansıtması bakımından önem arz etmektedir. Söz konusu fotoğraflar üzerinden Kestanepazarı Camii’nin 1868 yılı öncesindeki görünümü ilk kez yayınımızda irdelenecektir.

Keywords

Kemeraltı, Kestanepazarı Camii, Kızıl İbrahim Mescidi, Eminzâde Hacı Ahmet Ağa, Fevkani

İzmir Kestanepazarı Mosque in the Light of New Findings

Abstract

The city of Izmir, which was definitely annexed to the Ottoman lands in 1426, gained a more sheltered appearance when Fatih Sultan Mehmet renovated the Port/Lower Castle in 1480. In the city, which has become an important port trade center since the 17th century due to its geographical location and the political policies of the period, the architectural texture of the Kemeralti bazaar, located behind Liman Kale, has developed accordingly. Islamic worship buildings positioned around the shops, warehouses and inns built due to developing commercial activities have also become symbols of the bazaar region.
Some of the religious buildings have designs called fevkani, with commercial units on the lower floor and places of worship on the upper floor. In the designs in question, the income of the shops belonging to the mosque foundation was allocated to the expenses of the building and the benefits of the existing commercial tissue were benefited. The supremely established Kestanepazari Mosque, located on the border of the old inner port, has created an organic bond with trade with its warehouses and shops on the lower floor.
Kestanepazarı Mosque, which constitutes the essence of our article, is located in the historical bazaar area, on the old inner harbor arc. The supremely established building, which rises on a lower floor consisting of shops and warehouses in parallel with the commercial texture in which it is located, has survived to the present day with the different construction phases it has gone through. The Kızıl İbrahim Mosque, which was previously located here, was renovated by expanding it in 1730 by Eminzâde Hacı Ahmet Agha on the grounds that it was insufficient in terms of capacity, but since this structure was damaged in the 1868 earthquake, it was repaired by the Egyptian Hacı Hüseyin Nuri Efendi in the same year and gained its current appearance in terms of the plan scheme. In the sources related to the building, there is no information about the appearance of the building built by Eminzâde Hacı Ahmet Agha. However, the photos in digital archives is the important in that it reflects the architectural establishment that the structure gained in 1730. The construction phases of the Kestanepazarı Mosque will be evaluated comprehensively in the light of the photographs dated to different periods, the earliest of which is from 1862. Based on these photographs, the construction stages of the building are included in our publication for the first time. Therefore, with these data included in our study for the first time, it is aimed to fill the gap in the literature regarding the historical process of the building.
Kestanepazarı Mosque, which has a striking appearance in Kemeraltı bazaar with its architectural foundation and facade design, was damaged in the Izmir earthquake of October 30, 2020. Restoration work in the building continues.

Keywords

Kemeralti, Kestanepazari Mosque, Kızıl İbrahim Masjid, Eminzâde Haci Ahmet Agha, Fevkanî

References

• Aktepe, M. (2003) İzmir Yazıları Camiler, Hanlar, Medreseler, Sebiller, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Archive.org. URL: https://archive.org/details/ephesustempleofd00falk/page/n222/mode/1up?view=theater
• Bayrakal, S. (2004) “İzmir Minberleri”, Sanat Tarihi Dergisi, S.13/2, s.19-49, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• BOA., İE.EV., 45/5085.
• BOA., İE.EV., 40/4627.
• BOA., İE.EV., 54/5950.
• BOA., C..EV.., 109/5450.
• BOA., C..EV.., 132/6562.
• BOA., AE.SMST.III., 271/21708.
• BOA., AE.SMST.III., 28/1929.
• BOA., C..MF.., 64/3189.
• BOA., İ..ŞD.., 4/202.
• BOA., A.}MKT.MHM., 410/42.
• BOA., EV.d., 13301.
• BOA., ŞD., 153/32.
• BOA., İ..EV.., 27/26.
• BOA., BEO., 1629/122157.
• BOA., ŞD., 158/15.
• BOA., BEO., 1881/141060.
• Bulut, L. (1996) “İzmir Camilerinde Alçı Süsleme”, Sanat Tarihi Dergisi, S.8, s.1-9, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Çakmak, Ş. & Yurdagül, M. & Çiğit, G. (2022) “İzmir’deki Bazı Osmanlı Dönemi Anıtsal Yapılarının Korunma Durumları Hakkında Bir Değerlendirme” Çaka Bey’den Günümüze İzmir Sempozyumu (Ed. Turan Gökçe & Arslan Kılıç), C.1, s.479-496, İzmir: İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yayınları.
• Çakmak, Ş. & Yurdagül, M. (2022) “Yeni Bulgular Işığında İzmir Hisar Camii” Sanat Tarihi Dergisi, 31/1, s.689-717.
• Çakmak, Ş. (2024) “Kemeraltı’nda Somut Kültürel Miras” Kemeraltı’nın Yüzleri (Haz. Melek Göregenli), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Demirbaş, M.A. (2009) “Osmanlılar Dönemi’nde İzmir” İzmir Kent Tarihi, İzmir: İzmir Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Ersoy, B. (1991) İzmir Hanları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Evliya Çelebi (2011) Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Kütahya, Manisa İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine, (Haz. S. Ali Kahraman) 9. Kitap-1.Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Frangakıs-Syrett, E. (2006) 18. Yüzyılda İzmir’de Ticaret (1700-1820) (Çev. Çiğdem Diken) İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Gallica. URL: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b53208591k/f1.item.r=smyrne%20smyrne
• Getty - A. URL: https://www.getty.edu/art/collection/object/108QAV#full-artwork-details
• Getty - B. URL: https://rosettaapp.getty.edu/delivery/DeliveryManagerServlet?dps_pid=IE513805
• Gökçe, T. (2022) “İzmir Tarihinin Suskun Tanıklarından Seyyid Mükerremüddin Zâviyesi ve Şehir Hayatına Etkisi” Çaka Bey’den Günümüze İzmir Sempozyumu (Ed. Turan Gökçe & Arslan Kılıç), C.1, s.149-176, İzmir: İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yayınları.
• Gündoğdu, O. (2016) “Üsküdar-Ahmediye Külliyesi Haziresi Mezar Taşları Başlık Tipolojisi” Avrasya Sanat ve Medeniyet Dergisi, S.6, s.33-45.
• Gürbıyık, C. & Yurdagül, M. & Çiğit, G. (2023) “Aydınoğulları’ndan Cumhuriyet’e İzmir’in Simge Yapılarından Örnekler” Geçmişten Günümüze Kurtuluşun 100. Yılında İzmir, Sanat Tarihi ve Mimari Cildi, s.31-91, İzmir: İZELMAN A.Ş.
• Kalfazâde, S. (1995) Anadolu’da Aydınoğulları Dönemi Mimarisi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Konuk, N. (2010) “Karaferya Camileri, Mescitleri ve Namazgâhı” Uluslararası Balkanlarda Türk Varlığı Sempozyumu-II (Haz. Ünal Şenel) C.2, s.109-128, Manisa: Celal Bayar Üniversitesi Yayını.
• Kuyulu Ersoy, İ. (2013) “Dinsel Yapılar Mimarisi”, İzmir Kent Ansiklopedisi, Mimarlık, (C.I, s.7-137), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kütükoğlu, M.S. (2000) XV. ve XVI. Asırlarda İzmir Kazasının Sosyal ve İktisadi Yapısı, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Levantine Heritage. URL: http://levantineheritage.com/i/smyrna44.jpg
• Ogan, A. (1956) “Aydın Oğullarından İsa Bey Cami’i” Vakıflar Dergisi, S.3, s.73-80, Ankara.
• Pinterest. URL: https://i.pinimg.com/originals/8c/a2/b6/8ca2b61a123fa6d33db2535505c43cbe.jpg
• Royal Collection Trust. URL: https://www.rct.uk/collection/2700993/smyrna-the-town-and-harbour
• Sebahjoaillier. URL: https://www.sebahjoaillier.com/izmir?pgid=jnyly454-0ae60e92-f9ca-462c-99a5-e00cdf2a085c
• Sedes, F. (1991) İslami İbadet Yapılarının Osmanlı Dönemi Kentsel Mekânı İçindeki Konumu: İzmir Örneği ve Günümüz Yapılarına Yansımalar (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Serçe, E. & Yurdakul, Ş. (2020) İzmir Tarihi Kent Merkezine Yolculuk, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Taşkaya Dönmez, M. (2012) Osmanlı Dönemi Vakıf Eserlerinin Onarım Süreçlerinin İrdelenmesi: İzmir-Kemeraltı Camileri Örneği (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Tınal, M. (2011) İzmir Depremleri, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi.
• University of Andrews. URL: https://collections.st-andrews.ac.uk/item/smyrna-view-looking-over-the-turkish-quarters-towards-bournabat/534148/viewer#?#viewer&c=&m=&s=&cv=&xywh=-604%2C-123%2C4361%2C2448
• Ülker, N. & Günay, V. & Telci, C. & Gökçe, T. (2008) İzmir’de Türk Mührü Emir Sultan Dergâhı Haziresi Mezar Kitâbeleri, İzmir: Şenocak Yayınları.
• Ünal Mühendislik. URL: https://www.unalmuhendislik.com.tr/projeler-304/devam-eden-projeler/detay/500106/uskudar-ahmediye-kulliyesi
• Yurdagül, M. (2023) İzmir Örnekleri Bağlamında Osmanlı Mimarisinde Fevkani Camiler (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.