Trans Yağ Asitlerinin Türkiye’deki Konumu ve Kullanımının Azaltılmasına Yönelik Tedbirler

Yıl 2024, Sayı: 7, 1 - 17, 23.12.2024

Merve Duruk

Öz

Hayvansal ve bitkisel yağlarda baskın formda özellik gösteren trans yağ asitleri (TYA), cis yapılandırmasına karşın trans konfigürasyonundaki bir ya da birden çok çift bağları ihtiva eden yağ asitleri olarak tanımlanmaktadır. Diyette yer alan trans yağ asitlerinin %82-90’ı endüstriyel olarak kısmi hidrojenasyon işlemleri sonucunda meydana gelirken, %2-8’i hayvansal kaynaklıdır. Tüm dünyada birçok gıda endüstrisinde vazgeçilmez ürün olarak tercih edilen hidrojene yağlar, margarin ve şortening işleme teknolojisinde yer alarak TYA alım literatüründe bulunmaktadır. TYA, metabolizmada doymuş yağ gibi davranmaktadır. Bu sayede LDL kolesterol düzeyini yükseltirken HDL kolesterol düzeyini ise düşürücü etki göstermektedir. Yapılan çalışmalarla, TYA tüketimi ile kalp ve damar hastalıklarının oluşum riski arasında doğrudan bir ilişki olduğu ve pozitif bir korelasyon olduğu ortaya konulmuştur. Bu çalışmada, TYA oluşum mekanizmaları, gıdalarda yer alma durumu ile ülkelerdeki tüketim alışkanlıkları, insan sağlığı üzerinde ne gibi değişiklikler gösterdiği ve Türkiye’deki trans yağ asitlerini azaltmak için alternatif yöntemler konusunda derlenen bilgilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Trans yağ, gıda güvenliği, sağlık, yasal düzenleme

Kaynakça

• Anonim, (2010). Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu. Kanun No. 5996. (Erişim tarihi Mayıs 2023).
• Anonim, (2016). Avrupa Birliği’nde trans yağlar için limit belirlenmesi çağrısı. www.gidahatti.com (Erişim tarihi Şubat 2023).
• Ari, H.O., Işlek, E., Özatkan, Y., Bilir, M.K., Demirkesen Mert, İ., Özcan Çetin, E.H., Yildirim, H.H (2021). Reducing the consumption of trans-fats and their negative impacts on health in Turkey: EVIPNet Europe: evidence brief for policy, Number 7. World Health Organization. Regional Office for Europe.
• Brandt, E.J., Myerson, R., Perraillon, M.C., Polonsky, T.S (2017). Hospital admissions for myocardial infarction and stroke before and after the trans-fatty acid restrictions in New York, JAMA cardiology, 2(6), 627-634.
• Chee VA, Teran E, Hernandez I, Wright L, Izurieta R, Reina-Ortiz M, Folres M, Bejarano S, Dao LU, Baldwin J, Martinez-Tyson D (2019). ‘Desculturización,’ urbanization, and nutrition transition among urban Kichwas Indigenous communities residing in the Andes highlands of Ecuador. Public Health, 176:21-8.
• Clarke, R & Lewington, S (2006). Trans fatty acids and coronary heart disease, BMJ, 333 (7561), 214.
• Craig-Schmidt, M.C (2006). World-wide consumption of trans fatty acids, Atheroscler Suppl, 7(2), 1-4.
• Downs, S.M., Thow, A.M., Leeder, S.R (2013). The effectiveness of policies for reducing dietary trans fat: a systematic review of the evidence, Bulletin of the World Health Organization, 91, 262-269h.
• Enig, MG., Pallansch, L.A., Sampugna, J., Keeney, M (1995). Fatty acid composition of the fat in selected food items with emphasis on trans components. Journal American Oil Chemists’ Society, 60, 1781-1795.
• Ghebreyesus, T.A & Frieden, T.R (2018). REPLACE: a roadmap to make the world trans fat free by 2023, The Lancet, 391(10134), 1978-1980.
• Hendry, V.L., Almiron-Roig, E., Monsivais, P., Jebb, S.A., Benjamin Neelon, S.E., Griffin, S.J., Ogilvie, D.B (2015). Impact of regulatory interventions to reduce intake of artificial trans–fatty acids: a systematic review, American journal of public health, 105(3), e32-e42.
• Hu, F. B., Manson, J. E. ve Willett, W. C (2001). Types of dietary fat and risk of coronary heart diseases: A critical review. Journal of the American College of Nutrition, 20(1), 5-19.
• IFBA (2018). (International Food and Beverage Alliance). Statement by the International Food and Beverage Alliance (IFBA), in support of The World Health Organization’s call for the elimination of industrially produced trans-fatty acids from the global food supply by 2023. Geneva: IFBA. (https://ifballiance.org/uploads/press/pdf/iTYA_IFBA_ Statement_11.05.18.pdf; accessed 30 March 2019).
• Kuhnt, K., Baehr, M., Rohrer, C., Jahreis, G (2011). Trans fatty acid isomers and the trans‐9/trans‐11 index in fat containing foods, European Journal of Lipid Science and Technology, 113(10), 1281-1292.
• Mensink, R.P., Katan, M.B (1990). Effect of Dieatary Trans Fatty Acids on High Density and Low Density Lipoprotein Cholesterol Levels in Healty Subjects. New England Journal of Medicine, 323(7), 439-445. https:// doi.org/10.1056/NEJM199008163230703.
• Mensink, R.P., Zock, P.L., Kester, A.D., Katan, M.B (2003). Effects of dietary fatty acids and carbohydrates on the ratio of serum total to HDL cholesterol and on serum lipids and apolipoproteins: a meta-analysis of 60 controlled trials, Am J Clin Nutr, 77(5), 1146-55.
• Mol, S (2008). Consumption of fish oil and its effects on human health. Journal of Fisheries Sciences. Com, 2(4): 601-607.
• Monge-Rojas, R., Colón-Ramos, U., Jacoby, E., Alfaro, T., do Carmo, M.d.G.T., Villalpando, S., Bernal, C (2017). Progress towards elimination of trans-fatty acids in foods commonly consumed in four Latin American cities, Public Health Nutrition, 20(13), 2440-2449.
• Mozaffarian, D., Aro, A., Willett, W.C (2009). Health effects of trans-fatty acids: experimental and observational evidence, Eur J Clin Nutr, 63(2), S5-21.
• Onat A, Can G, Yüksel H, Ademoglu E, Erginel-Ünaltuna N, Kaya A., (2017). Tekharf 2017 – Tıp Dünyasının Kronik Hastalıklara Yaklaşımına Öncülük [Leading the Approach of the Medical World to Chronic Diseases], Logos Yayıncılık, İstanbul.
• Poelman MP, Dijkstra SC, Sponselee H, Kamphuis CBM, Battjes-Fries MCE, Gillebaart M, Seidell JC (2018). Towards the measurement of food literacy with respect to healthy eating: the development and validation of the self perceived food literacy scale among an adult sample in the Netherlands. Int J Behav Nutr Phys Act, 15(1):54.
• Psaltopoulou T, Naska A, Orfanos P, Trichopoulos D, Mountokalakis T, Trichopoulou A (2004). Olive oil, the Mediterranean diet, and arterial blood pressure: the Greek European prospective investigation into cancer and nutrition (EPIC) study. Am J Clin Nutr; 80,1012-1018.
• Restrepo, B.J., Rieger, M (2016). Denmark’s policy on artificial trans fat and cardiovascular disease, American Journal of Preventive Medicine, 50(1), 69-76.
• Rubinstein, A., Elorriaga, N., Garay, O.U., Poggio, R., Caporale, J., Matta, M.G., Augustovski, F., Pichon-Riviere, A., Mozaffarian, D (2015). Eliminating artificial trans fatty acids in Argentina: estimated effects on the burden of coronary heart disease and costs, Bulletin of the World Health Organization, 93, 614-622.
• Stender, S., Astrup, A., Dyerberg, J (2008). Ruminant and industrially produced trans fatty acids: health aspects, Food Nutr Res, 52. Şanlıer N, Konaklıoğlu E, Güçer E., (2009). Gençlerin beslenme bilgi, alışkanlık ve davranışları ile beden kütle indeksleri arasındaki ilişki. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2):333-52. Taşan, M & Dağlıoğlu, O (2005). Trans Yağ Asitlerinin Yapısı, Oluşumu ve Gıdalarla Alınması. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(1), 79-88. Tayar M (1998). Gıda endüstrisinde kalite güvenliği, HACCP ve ISO, TSK’leri 1. Gıda Kontrol Sempozyumu, 26-27 Mayıs 1998, Gemlik, Bursa. TKB (2004). Gıda Güvenliği Komisyon Çalışması. Tarım Şurası, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Ankara. Topal, Ş (2001). Gıda Endüstrisinde Risk Yönetimi Sistemi: HACCP. Taç Ofset, İstanbul.
• Türker, S (2016). Helal ve Sağlıklı Gıda. 2023-2071 Vizyonuyla Tarım Kongresi. Bildiri Kitabı II. Cilt s. 326- 345. Semih Ofset Kızılcahamam, Ankara.
• Wang, Q., Afshin, A., Yakoob, M.Y., Singh, G.M., Rehm, C.D., Khatibzadeh, S., Micha, R., Shi, P., Mozaffarian, D., Nutrition, G.B.o.D., Group, C.D.E (2016). Impact of nonoptimal intakes of saturated, polyunsaturated, and trans fat on global burdens of coronary heart disease, Journal of the American Heart Association, 5(1), e002891.
• WHO (2018). Better food and nutrition in Europe: a progress report monitoring policy implementation in the WHO European Region. World Health Organization. Regional Office for Europe.
• WHO (2009). Global Health Risks: Mortality and Burden of Disease Attributable to Selected Major Risks, 1. Baskı: 9-18.
• WHO (2019a). Healthy diet. World Health Organization. Regional Office for the Eastern Mediterranean.
• WHO (2019b). REPLACE trans fat: an action package to eliminate industrially produced trans-fatty acids: module 2: promote: how-to guide for determining the best replacement oils and interventions to promote their use. World Health Organization. 9240013091.
• Willett, W.C & Ascherio, A (1994). Trans fatty acids: are the effects only marginal?, Am J Public Health, 84(5), 722-4.
• Wu, F., Wang, J., Zhao, Q., Jiang, N., Lin, X., Xie, Z., Li, J., Zhang, Q (2017). Detection of trans-fatty acids by high performance liquid chromatography coupled with in-tube solid-phase microextraction using hydrophobic polymeric monolith, Journal of Chromatography B, 1040, 214-221.
• Zock, P.L. & Katan, M.B., (1997). Butter, margarine and serum lipoproteins. Atherosclerosis, 131,7-16.