Dayton Barış Antlaşmasının İdealizm ve Realizm Teorileri Kapsamında Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Sayı: 57, 59 - 83, 01.01.2023

Nimet Ceylan

Öz

Devletler arasındaki modern ve sistematik ilişkiler Westphalia Antlaşması ile başladığı kabul edilmiş, 20. yy.’a gelene kadar da diğer sosyal bilim dalları içerisinde değerlendirilmeye alınmıştır. 20. yy.’a gelindiğinde ise uluslararası sistemi değiştiren iki dünya savaşı ve Soğuk Savaş olmak üzere üç büyük kırılma yaşanmıştır. Birinci Dünya Savaşı’yla başlayan bu olaylar dizisi ile söz konusu ilişkiler teorik bir temele oturtulmaya başlanmıştır. Dünya düzenini olumsuz yönde etkileyen bu büyük savaşların her birinden sonra, savaşların neden çıktığı, düzenin nasıl yeniden sağlanacağı ve bir daha yaşanmaması için hangi önlemlerin alınması gerektiği hususunda ortaya atılan teorik yaklaşım, kendinden önce oluşturulmuş teorik düşünce sistemini eleştirmiştir. Çünkü mevcut yaklaşım işleyişi sunmuş ancak uygulamada yetersiz kalmış hatta başarısız olmuştur. Bu yaklaşımlardan ortaya çıkartılan teorilerin her biri ise dönemin şartlarına göre yorumlanarak dizayn edilmiştir. Bu dönemde disiplin haline gelen Uluslararası İlişkilerin ilk teorik yaklaşımı, Birinci Dünya Savaşı’nın ardından barış temin etmeye çalışan idealizm olmuştur. Uluslararası istikrarı sağlamada iddiaları pratiğe dökülemeyen idealizme ilk tepki ise anarşik yapıdaki uluslararası sistemde savaşların engellenemeyeceğini iddia eden realist yaklaşımdan gelmiştir. İleride gelenekselci grupta değerlendirilecek olan bu iki yaklaşım da Uluslararası İlişkilerin gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır. 1990’lı yıllara gelindiğinde içinde farklı etnik gruplar barındıran Bosna-Hersek’te, gruplar arasında çıkan çatışmalar, büyük dünya savaşlarından sonra yaşanmış en kanlı savaş olarak nitelendirilen Bosna Savaşı’na neden olmuştur. Savaş ancak 1995’in sonlarına doğru uluslararası örgütlerin müdahalesiyle imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile durdurulabilmiştir. Müdahale edilmesinin başlıca nedeni ülkenin barış ve refahından daha çok Avrupa’nın güvenliğini tehdit etmesi olmuştur. Zira imzalanan Antlaşma amacına hizmet etmekten ziyade müdahale eden uluslararası örgütlerin kendi çıkarlarına hizmet etmiş ve bu çıkarlar doğrultusunda ülkede yeni bir devlet yapısı inşa edilmiştir. Bunun sonucunda Antlaşma sorunları çözmekten çok uzak kalmış hatta yeni sorunları da beraberinde getirmiştir. Bugün dahi ülke içerisindeki çatışmaların devam ettiği ve bu Antlaşmanın ihtiyaçları karşılamadığı gerekçesiyle yeni çözümlere ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışmada, Uluslararası İlişkileri teorik temele oturtan idealizm ve realizm, Bosna Savaşı ve Dayton Barış Antlaşması kapsamında somutlaştırılarak aktarılmaya çalışılmıştır. Bunun için öncelikle iki teori ve aralarındaki uyuşmazlıklar açıklanarak genel çerçeve oluşturulmuştur. Devamında ise büyük devlet ve uluslararası örgütlerin söz konusu Savaş ve Barışta, teorilere yön veren tutum ve davranışları incelenmiştir. Bu doğrultuda da uluslararası anlaşmaların nasıl olması gerektiği ve nasıl olduğu ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bosna-Hersek, Dayton Barış Antlaşması, İdealizm, Realizm, Ulusararası İlişkiler

Kaynakça

• Akgün, S., (2013). “Kosova’nın Avrupa Birliği’ne Entegrasyon Süreci ve Bu Süreçte Kosova Türkleri”. Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 2(1), 1-14. https://arastirmax.com/tr/publication/cankiri-karatekin-universitesi-uluslararasi-avrasya-strateji-dergisi/2/1/kosovanin-avrupa-birligine-entegrasyon-sureci-bu-surecte-kosova-turkleri/arid/7e47b39a-be63
• Arı, T., (2012). Uluslararası İlişkilere Giriş. MKM Yayıncılık.
• Arı, T., Pirinççi, F., (2011). “Soğuk Savaş Sonrası ABD’nin Balkan Politikası”. Alternatif Politika, 3(1), 1-30. https://www.idealonline.com.tr/IdealOnline/lookAtPublications/paperDetail.xhtml?uId=26093&
• Ashworth, L. M., (2002). “Did the Realist-Idealist Great Debate Really Happen? A Revisionist History of International Relations”. International Relations, 16(1), 33-51. https://doi.org/10.1177/0047117802016001004
• Ateş, A., (17.10.2011). “Fikir Babalarının Işığında Realizm ve Neorealizm”. TUİÇ, https://www.tuicakademi.org/fikir-babalarinin-isiginda-realizm-ve-neorealizm/ (E.T. 31.05.2021).
• Ateş, D., (2009). “Uluslararası İlişkiler Disiplininin Oluşumu: İdealizm/ Realizm Tartışması ve Disiplinin Özerkliği”. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10(1), 11-25. http://journal.dogus.edu.tr/index.php/duj/article/view/55/72
• Aydın, M., (1996). “Uluslararası İlişkilerde Yaklaşım, Teori ve Analiz”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 51(1), 71-114. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001917
• Aydın, R., (2018). “Ulus, Uluslaşma ve Devlet: Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet”. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 229-256. https://doi.org/10.14782/marusbd.412645
• Aytoğu, Ç. O., (2016). Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi Kararları Doğrultusunda İnsani Müdahale, (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Azarkan, E., (2016). “Devletlerin Tanınmasında Dönüm Noktaları: Badinter Komisyonu ve Kosova’nın Tanınması”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 143-184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/inuhfd/issue/22415/239940
• Bağcı, H., (1992). “Bosna-Hersek “Soğuk Savaş Sonrası Anlaşmazlıklara Giriş””. Tarih Araştırmaları Dergisi, 16(27), 257-279. https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000057
• Barusic, D., (01.04.2021). “Dayton Barış Antlaşması’nın Ardından Bosna-Hersek”. Stratejik Düşünce Enstitüsü, https://www.sde.org.tr/dajana-barusic-arastirmaci/genel/dayton-baris-anlasmasinin-ardindan-bosna-hersek-kose-yazisi-21699 (e.t. 07.06.2021).
• Booth, K., (1991). “Security in Anarchy: Utopian Realism in Theory and Practice”. International Affairs, 67(3), 527-545. https://www.jstor.org/stable/2621950
• Britannica, “George Frost Kennan”. https://www.britannica.com/biography/George-F-Kennan (e.t.23.05.2021).
• Ceylan, N., (25.07.2016). “Dayton Antlaşması Tarihi ve Günümüze Etkileri”. TUİÇ Akademi, https://www.tuicakademi.org/dayton-antlasmasi-tarihi-gunumuze-etkileri-2/ (e.t. 06.06.2021).
• Chandler, D., (2006). “State-Building in Bosnia: The Limits of “Informal Trusteeship””. International Journal of Peace Studies, 11(1), 17-38. https://www.jstor.org/stable/41852936
• Chossudovsky, M., (1997). “Dismantling Former Yugoslavia, Recolonising Bosnia”. Development in Practice, 7(4), 375-383. http://www.jstor.org/stable/4029003
• Chossudovsky, M., (2015). “How the IMF Dismantled Yugoslavia”. 1-10. https://www.grassroots-institute.org/uploads/1/3/4/5/13451637/064b92_how_the_imf_dismantled_yugoslavia.pdf (e.t. 08.06.2021).
• Çalış, Ş. H., Özlük, E., (2007). “Uluslararası İlişkiler Tarihinin Yapısökümü: İdealizm-Realizm Tartışması”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 0(18), 225-243. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/448
• Çevik, E. İ., Bektaş, G., (2019). “Savunma Harcamaları ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği”. Balkan Sosyal Bilimler Dergisi, 8(16), 229-236). : https://dergipark.org.tr/bsbd
• Dalar, M., (2008). “Dayton Barış Antlaşması ve Bosna-Hersek’in Geleceği”. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(16), 91-123. https://doi.org/10.11616/AbantSbe.232
• Dallek, R., (1991). “Woodrow Wilson, Politician”. The Wilson Quarterly, 15(4), 106-114. https://www.jstor.org/stable/40258177
• Demirel, N., (2013). “Uluslararası Hukukta İnsani Müdahale ve Hukuki Meşruiyet Sorunu”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 0(1), 152-172. https://dergipark.org.tr/tr/pub/fsmia/issue/6473/85521
• Denemark, R. A., (1999). “World System History: From Traditional International Politics to the Study of Global Relations”. International Studies Review, 1(2), 43-75. http://www.jstor.org/stable/3186380
• Donnelly, J., (2000). Realism and International Relations. Cambridge University Press.
• Duchene, F., (1973). “The Study of International Affairs”. International Affairs, 49(1), 61-64. https://doi.org/10.2307/2612906
• Dunn, F. S., (1948). “The Scope of International Relations”. World Politics, 1(1), 142-146. https://doi.org/10.2307/2009164
• Ekinci, M. U., (2012). Bosna-Hersek Siyasetini Anlama Kılavuzu. SETA, https://www.setav.org/bosna-hersek-siyasetini-anlama-kilavuzu/
• Eralp, A., (1996). “Uluslararası İlişkiler Disiplinin Oluşumu: İdealizm-Realizm Tartışması”. Devlet, Sistem ve Kimlik: Uluslararası İlişkilerde Temel Yaklaşımlar (ss.57-88). İletişim Yayıncılık.
• Evans, J. C, (1924). “Teaching of International Relations Through Social Studies”. Advocate of Peace Through Justice, 86(8), 487-491. https://www.jstor.org/stable/20660683
• Gavin, F. J., (1997). “The Wilsonian Legacy in Twentieth Century”. Orbis, 41(4), 628-641. https://doi.org/10.1016/S0030-4387(97)90011-9
• Gedik, Ö., Köküsarı, İ., (2014). “14 Aralık 1995 Dayton Antlaşması ile Oluşturulan Hükümet Biçiminin Bosna Pratiğindeki Sorunları ve Çözüm Önerileri”. Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 18(1-2-), 25-61. https://kutuphane.dogus.edu.tr/mvt/pdf.php?pdf=0018853&lng=0
• Gözen, R., (2019). Uluslararası İlişkiler Teorileri. İletişim Yayıncılık.
• Güzelipek, Y. A., (17.12.2020). Video Röportajı: Dayton Barış Antlaşması’nın Değerlendirilmesi. TUİÇ Akademi, https://www.youtube.com/watch?v=yBJF1fP5g0o (e.t. 05.06.2021).
• Herz, J. H., (1950). “Idealist Internationalism and the Security Dilemma”. World Politics, 2(2), 157-180. https://doi.org/10.2307/2009187
• Herz, J. H., (1981). “Political Realism and Human Interests”. International Studies Quarterly, 25(2), 237-241. https://www.jstor.org/stable/2600354
• Hobden, S., (1999). “Theorising the International System: Perspectives from Historical Sociology”. Review of International Studies, 25(2), 257-271. https://www.jstor.org/stable/20097593
• Hollis, M., Smith S., (1990). Explaining and Understandig International Relations. Clarendon Press.
• Infoplease, (28.02.2017). “Kellog-Briand Pact”. https://www.infoplease.com/encyclopedia/social-science/government/intl-orgs/kelloggbriand-pact (e.t. 26.05.2021).
• İlgen, F., (2019). Realist Bir Bakış: Vestfalya Barışı ve Etkileri. ICESS 2019.
• Kakışım, C., (2017). “Liberalizm Çağında Barış Çalışmaları ve Demokratik Barış Vizyonu: Teorik Bir İnceleme”. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (50), 27-44. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.368561
• Karabulut, B., (2014). “Birinci Dünya Savaşı ve Uluslararası İlişkilerde İdealizmin Yükselişi”. Gazi Akademik Bakış, 8(15), 57-72. http://www.gaziakademikbakis.com/en/article/gab-T-2018-113
• Kissinger, H., (2000). Diplomasi. (Çev. İbrahim H. Kurt) Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Kodaman, T., Akçay, E. Y., (2013). “The Idealism-Realism Debate in International Relations and Idealists’ Ways of Ensuring the Peace”. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(9), 131-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/makusobed/issue/19441/206792
• Kurubaş, E., (2012). “Uluslararası İlişkiler Düşüncesi ve Dünya Politikasında Değişimi Anlamak”. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), 9-34. https://dergipark.org.tr/tr/pub/kusbd/issue/19372/205514
• Leira, H., Carvalho, B., (2015). Halvard Leira-Benjamin de Carvalho (ed.). Historical International Relations. SAGE.
• Levy, J. S., (2002). “War and Peace”. Handbook of International Relations. SAGE Publications. 453-476.
• Little, R., (1999). “Historiography and International Relations. Review of International Studies”, 25(2), 291-299. https://www.jstor.org/stable/20097595
• Oğultürk, M. C., (2014). “Kosova’nın Bağımsızlık Süreci Kapsamında ABD Dış Politikasının Analizi”. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 10(19), 99-132. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/7524/99147
• Oğuzlu, H. T., (2007). “Dünya Düzenleri ve Güvenlik: Ulus-Devlet Güvenlik Anlayışı Aşılıyor mu?”. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 3(6), 1-35. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/7537/99218
• Özkan, F., (2019). “Uluslararası İlişkilere Disiplinlerarası Yaklaşım: Tarih ve Teori üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası İlişkiler, 16(61), 5-22. https://dx.doi.org/10.33458/uidergisi.541513
• Özlem, K., (2012). “Soğuk Savaş Sonrası Dönemde ABD’nin ve Türkiye’nin Balkan Politikalarının Bosna-Hersek, Kosova ve Makedonya Krizleri Örneğinde İncelenmesi”. Balkan Araştırma Enstitüsü Dergisi, 1(1), 23-40. https://dergipark.org.tr/tr/pub/baed/issue/34531/381500
• Özlük, E., (2008). “Uluslararası İlişkiler Disiplininde Davranışsalcı Paradigmanın Anlamı, Kökeni ve Çatışma Çözümlemesi Örneğinde Davranışsalcılığın Katkısı”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(0), 375-394. http://dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/view/423
• Özlük, E., (2009). “Uluslararası İlişkiler Disiplininin Soy Kütüğü”. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 9(17), 237-260. https://dergipark.org.tr/tr/pub/susead/issue/28418/302589
• Progonati, E., (2020). Avrupa Birliği’nin Arayışında Batı Balkanlar. Pegem Akademi.
• Sancaktar, C., (2010). “Balkanlar’da İşbirliğine Bir Engel Olarak Aşırı Milliyetçilik”. 3. Uluslararası Balkan Kongresi, 177-200.
• Sandıklı, A., Kaya, E., (2013). “Barış Kavramına Teorik Yaklaşımlar ve Küresel Yönetişim”. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(23), 59-79.
• Schmidt, B. C., (2002). “Anarchy, World Politics and the Birth of a Discipline: American International Relations, Pluralist Theory and the Myth of Interwar Idealism”. International Relations, 16(1), 9-31. https://doi.org/10.1177/0047117802016001003
• Shaw, M. N., (2018). Uluslararası Hukuk. (Çev. İbrahim Kaya vd.) Türkiye Bilimler Akademisi.
• Smith, T. W., (1999). History and International Relations. Routledge.
• Smith, T., (1995). “A Wilsonian World”. World Policy Journal, 12(2), 62-66. http://www.jstor.org/stable/40209416
• Spegele, R. D., (1982). “Rediscovering Debates in the International Studies: Morton Kaplan's System Epistemology Revisited”. Theory and Decision, 14(3), 293-328. https://doi.org/10.1007/BF00133677
• TESAD, (02.06.2019). “Yitirilen Bir Teori: İdealizm”. https://www.tesadernegi.org/yitirilen-bir-teori-idealizm.html?93acee&93acee (e.t. 09.06.2021).
• Thies, C. G., (2002). “Progress, History and Identity in International Relations Theory: The Case of the Idealist-Realist Debate”. European Journal of International Relations, 8(2), 147-185. https://doi.org/10.1177/1354066102008002001
• Thompson, K. W., (1982). “Unity and Contradiction in the Theory and Practice of International Relations”. The Review of Politics, 44(3), 328-341. https://www.jstor.org/stable/1407048
• Türkeş vd., (2012). Kriz Sarmalında Bosna-Hersek: “Devlet Krizi”. TÜSİAD Dış Politika Forumu. http://www.dispolitikaforumu.com/kriz-sarmalinda-bosna-hersek-devlet-krizi/
• Uzgel, İ., (1992). “Sosyalizmden Ulusçuluğa: Yugoslavya’da Ulusçuluğun Yeniden Canlanışı”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 47(1), 217-244. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001550
• Ülger, İ. K., (2016). Yugoslavya Neden Parçalandı?. Umuttepe Yayınları.
• Waltz, K. N., (2000). “Structural Realism after the Cold War”. International Security, 25(1), 5-41. https://doi.org/10.1162/016228800560372
• Weber, M., (1949). The Methodology Of the Social Sciences. Free Press.
• Yapıcı, M. İ., (2007). “Bosna Hersek’te Gerçekleştirilen Askeri Müdahalenin Uluslararası Hukuktaki Yeri”. Uluslararası Hukuk ve Politika, 2(8), 1-24. https://uhim.org/bosna-hersek_te-gerceklestirilen-askeri-mudahalenin-uluslararasi-hukuktaki-yeri.html
• Yenigün, C., Hacıoğlu, Ü., (2010). “Bosna-Hersek: Batının Güvenini Kaybettiği Medeniyet”. Dünya Çatışmaları, 1, 671-690. https://www.researchgate.net/publication/281440332_Bosna-Hersek_Bati'nin_Guvenini_Kaybettigi_Medeniyet_Bosnia-Herzegovina_The_Civilization_Where_the_West_Lost_Its_Trust