Kültür Savaşı Ekseninde 12 Eylül Politikaları ve Türk Sağı

Yıl 2022, Sayı: 57, 245 - 259, 01.01.2023

İrfan Özet

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.1202212

Öz

Modernleşme serüveninin erken aşamalarından itibaren Türk kulturkampfı, kimlik merkezli cereyanların sert ve rekabetçi ilişkilerine sahne olmaktadır. Özellikle 12 Eylül 1980 darbesine giden süreç, bu kapsamda gelişen kültür savaşının radikal seviyelere eriştiği bir döneme tanıklık ediyordu. Bu dönemlerde çalkantılı kamusal alanın “rehabilitasyonu”, 12 Eylül ihtilalinin temel gerekçelerinin başında gelir. Yeni dönemde kültür savaşı ise, özellikle 12 Eylül kurmaylarının politikalarıyla yepyeni alanlar ve dinamiklere taşınarak varlığını sürdürür. Darbe sonrası restorasyon politikaları çerçevesinde ilk olarak, önceki dönemin örgütlü güçlerinin kamusal alandan “izolasyonu” yer alır. Toplumsal ve ideolojik bir meşruiyet alanı olarak ise, öncelikle “Atatürkçülük” doktrini ve ilkeleri yerini alır. Ancak Kemalizme dönük heyecanlar, bürokratik kadrolarla sınırlı ve sivil toplumsal dünyada zayıf bir görüntü çizdi. Bu andan itibaren 12 Eylül’ün kültür merkezli politikaları, bünyesine yeni söylem ve cereyanların dahil olduğu bir dönüşümüne sahne olur. Aydınlar Ocağı bünyesinde milliyetçi-muhafazakâr muhayyileden devşirilen Türk-İslam Sentezi, bu arayış ve dönüşümlerin cisimleştiği bir kamusal doktrin olarak öne çıkar. 12 Eylül kurmaylarının toplumsal meşruiyete kavuşma ve rıza üretiminde sıklıkla başvurduğu Türk-İslam Sentezi, aynı zamanda sola karşı verilen kültür savaşının istikrarını sürdürmesi arzularını da karşılar. Kültür savaşının “anti-komünizm” hattına çekilmesiyle, Türk sağının özellikle muhafazakâr bileşenlerinin politik, iktisadi ve ideolojik düzeydeki örgütlü teşekkülleri tekrar ivme kazanır. Literatür taraması tekniğiyle gelişen çalışmamızın amacını ise, kültür savaşının 12 Eylül sonrası devlet politikaları ekseninde kazandığı yeni içerikler ve temsiller oluşturur.

Anahtar Kelimeler

Kültür Savaşı, 12 Eylül Darbesi, Türk-İslam Sentezi, Aydınlar Ocağı, ANAP

Kaynakça

• Akın, M. H. (2021). Türk Sağı Siyaset ve Sosyoloji Yazıları. Ankara: Türkiye Notları.
• Aktürk, Ş. (2012). Etnik Kategori ve Milliyetçilik. Doğu-Batı, 38, 23-53.
• Alper, E., Göral Ö. S. (2017). Aydınlar Ocağı. Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Muhafazakârlık içinde (6. Baskı. Cilt. 5, s. 583-589). İstanbul: İletişim.
• Aydınlar Ocağı’nın Görüşü: Türkiye’nin Bugünkü Meseleleri. (1973). İstanbul: Garanti Matbaası. Barlas, M. (1996). Turgut Özal’ın Anıları. İstanbul: Sabah Belge, M. (1992). 12 Yıl Sonra 12 Eylül. İstanbul: Birikim.
• Berend, I. T. (2013). Case Studies on Modern European Economy. USA: Routledge, USA.
• Bora, T. (2018). Zamanın Kelimeleri: Yeni Türkiye’nin Siyasi Dili. İstanbul: Birikim.
• Bora, T., Can., K. (1991). Devlet, Ocak, Dergah: 12 Eylül’den 1990’lara Ülkücü Hareket. İstanbul: İletişim.
• Cemal, H. (1990). Özal Hikâyesi. Ankara:,Bilgi.
• Copeaux, E. (1998). Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. Ali Berktay (Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Çalış, Ş. H. (2001). Hayalet Bilimi ve Hayali Kimlikler Neo-Osmanlıcılık, Özal ve Balkanlar. Konya: Çizgi.
• Dellaloğlu, B. F. (2020). Poetik ve Politik: Bir Kültürel Çalışmalar Ansiklopedisi. İstanbul: Timaş.
• Duman, M. Z. (2010). Türkiye’de Liberal-Muhafazakâr Siyaset ve Turgut Özal. Ankara: Kadim.
• Dursun, D. (2005). 12 Eylül Darbesi Hatıralar, Gözlemler, Düşünceler. İstanbul: Şehir.
• Evren, K. (1981). 12 Eylül 1980-12 Eylül 1981 Arasında Türkiye.
• Evren, K. (2000) Seçme Konuşmalar (12 Eylül 1980- 6 Kasım 1989). İstanbul: Doğan
• Gökmen, Y. (1992). Özal Sendromu. Ankara: Verso.
• Grigoriadis J. N., Grigoriadis, T. N. (2018). The political economy of Kulturkampf: evidence from imperial Prussia and republican Turkey. Constitutional Political Economy, 29, 343-344.
• Gürpınar, D. (2016). Kültür Savaşları, İstanbul: Liber Plus.
• Güvenç B., Şaylan G., Tekeli İ., Turan Ş. (1994). Türk-İslam Sentezi (2. Baskı). İstanbul: Sarmal. Hanioğlu, Ş. (2017, 30 Temmuz). İki Türkiye Nasıl Ayrıştı ve Kutuplaştı. www.sabah.com.tr
• Kafesoğlu, İ. (1985). Türk-İslam Sentezi, İstanbul: Aydınlar Ocağı.
• Kalaycıoğlu, E. (2022). Kemalizm ve Post-Kemalizm Ayrışmasında Türkiye’de Siyaset Bilimi. İlker Aytürk, Berk Esen (Ed.). Post-Post Kemalizm içinde (s. 51-96). İstanbul: İletişim.
• Kepenek, Y. (1987). 12 Eylül’ün Ekonomi Politiği ve Sosyal Demokrasi. Ankara: V.
• Laclau, E. (2012). Evrensellik, Kimlik ve Özgürleşme. Ertuğrul Başer (Çev.). İstanbul: Birikim.
• Lüküslü, D. (2009). Türkiye’de Gençlik Miti, 1980 Sonrası Türkiye Gençliği. İstanbul: İletişim.
• Mater, O. T. (1989). Devrimci Yol Savunması 12 Eylül Öncesi ve Sonrası. Ankara: Simge.
• Mert, N. (2007). Merkez Sağın Kısa Tarihi. İstanbul: Selis.
• Okuyan, Y. (2010). O Yıllar: 12 Eylül’den Anılar, Mektuplar ve Belgeler. İstanbul: Doğan Kitap.
• Rodriguez, J. A. (1999). City Against Suburb: The Culture Wars in an American Metropolis, London: Praeger.
• Sarıoğlu, S. (2008). 12 Eylül Sonrası Devrimci Sosyalist Hareket Üzerine. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Sol içinde (2. Baskı, s. 1004-1030). İstanbul: İletişim.
• Sezal İ., Dağı, İ. (2003). Kim Bu Özal? Siyaset, İktisat, Zihniyet. İstanbul: Boyut.
• Soyata, M. T. (1987) Yok Aslında Birbirinizden Farkınız, Türkiye'de ‘AlaturkaAmerikan Partiler, Politikacılar ve İktidarlar. İstanbul: Uğur.
• Sunar, L., Kaya Y. (2014). Toplumsal Yaşamda Değerler: Modernleşme, Muhafazakârlaşme ve Kutuplaşma. Lütfi Sunar (Ed.). Türkiye’de Toplumsal Değişim içinde (2. Baskı, s. 327-360) Ankara: Nobel.
• Taşkın, Y. (2017). Muhafazakâr Bir Proje Olarak Türk-İslam Sentezi, Tanıl Bora, Murat Gültekingil (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Muhafazakârlık içinde (6. Baskı. Cilt. 5, s. 381-383). İstanbul: İletişim.
• Taşkın, Y. (2019). Milliyetçi Muhafazakâr Entelijansiya, İstanbul: İletişim Tokatlı, O. (1999). Kırmızı Plakalar: Türkiye'nin Özallı Yılları. İstanbul: Doğan.
• Tuğal, C. (2016). Türk Modelinin Çöküşü. Osman Akınhay (Çev.). İstanbul: Agora.
• Turgut, H. (1986). 12 Eylül Partileri. İstanbul: ABC Ajansı.
• Uğurtekin, L. (1993). 12 Eylül ve Ülkücü Hareket. İstanbul: Kamer.
• Weir, T. H. (2018). Introduction: Comparing nineteenth- and twentieth-century culture wars. Journal of Contemporary History, 53:3, 489–502.
• Yalman, N. (2017). On Cultural Revolutions: Observations On Myth and History in Turkey. Germany: Goody Lecture.
• Yavuz, M. H. (2011). Erbakan’dan Erdoğan’a Laiklik, Demokrasi, Kürt Sorunu ve İslam. Leman Adalı (Çev.). İstanbul: Kitap.
• Yıldız, H. D. (1988). Kültür Yozlaşmasına Karşı Alınacak Tedbirler. Yeni Bir Yüzyıla Girerken Türk-İslam Sentezi Görüşünde Meselelerimiz içinde. (s. 129-132). İstanbul: Aydınlar Ocağı.