DİJİTAL HAKLARIN HAKLAR SİSTEMATİĞİ İÇİNDEKİ KONUMU VE DEVLETİN SORUMLULUK ALANI

Year 2025, Volume: 33 Issue: 1, 577 - 614, 26.03.2025

Onur Hamurcu

https://doi.org/10.15337/suhfd.1562401

Abstract

Zamanın ve teknolojinin ilerlemesi, temel haklara yönelik kuşak sınıflandırmasına yeni yaklaşımları da beraberinde getirmektedir. İnternete erişim ve unutulma hakkı gibi bazı haklar doğrudan dijital dünyaya ilişkin olabilirken, ifade hürriyeti, kişisel verilerin kullanılması ve hatta seçim hakkına ilişkin düzenlemeler de dijital ortamda cereyan etmektedir. Dördüncü kuşak haklar içerisinde değerlendirilen dijital haklar kendine has yeni bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu hakların tanınması, korunması ve kullanılması farklı uygulamaları ve yaklaşımları da beraberinde getirmektedir. Bu açıdan dijital haklara ilişkin anayasal ilkeler getirilmesi, kanuni düzenlemelerle bu hakların çerçevelenmesi, devletin bu haklara ilişkin koruma alanının netleşmesi ve öngörülebilir olması ile son kertede dijital okur-yazarlığın artırılarak, dijital haklara erişim imkanının, toplumun her kademesine yayılması son derece önemlidir ve hatta zorunluluktur.

Keywords

İnsan Hakları, Dijital Haklar, İnternete Erişim, Dördüncü Kuşak, Anayasa Hukuku

POSITION OF DIGITAL RIGHTS IN THE RIGHTS SYSTEM AND THE AREA OF RESPONSIBILITY OF THE STATE

Abstract

The advancement of time and technology brings with it new approaches to generation classification regarding fundamental rights. While some rights, such as the right to access the internet and the right to be forgotten, may be directly related to the digital world, regulations regarding freedom of expression, use of personal data and even the right to choose also occur in the digital environment. Digital rights, which are considered among the fourth generation rights, emerge as a unique new field. Recognizing, protecting and using these rights brings with it different practices and approaches. In this respect, it is extremely important and even mandatory to introduce constitutional principles regarding digital rights, to frame these rights with legal regulations, to clarify and predict the state's protection area for these rights, and ultimately to increase digital literacy and to extend the opportunity to access digital rights to all levels of society.

Keywords

• Human Rights • Digital Rights • Fourth Generation • Access to Internet • Constitutional Law

References

• ABANOZ, Buket: “Hukuki Bilgiye Dijital Erişim”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 26/1, 2020, s. 190-203.
• AKKURT, Sinan Sami: “Kişisel Veri Kavramının Hukuki Niteliğine İliş-kin Yaklaşımlara Mukayeseli Bir Bakış”, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, Cilt:2, Sayı:1, 2020, s. 20-32.
• AKTAŞ, Murat: “Demokrasi Kavramına Eleştirel Bir Bakış”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:3, Sayı:1, 2015, s. 87-105.
• AKTAŞ AVCI, Pınar: “Yeni Bir Erginlik Türü: ‘Dijital Erginlik’”, Adalet Dergisi, 73/2, 2024, s. 855-885.
• ALGAN, Bülent: İnsan Hakları (Kavramsal ve Kuramsal Çerçeve), 1. Baskı, Ankara 2023.
• AİHM, Handyside v. the United Kingdom, App. No. 5493/72, p.49. (Hu-doc.echr., Erişim Tarihi: 15.11.2023)
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2016/1430, K. T.: 22.11.2023, 9.prgrf. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 12.07.2023).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2018/14884, K. T.: 27.10.2021, (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 12.07.2023).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2017/16849, K. T.: 19.10.2023, 50.prgrf. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 11.12.2023).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2020/25583, K. T.: 04.10.2023, 16.prgrf. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 11.12.2023).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2014/7256, K. T.: 27.02.2019, 90.prgrf. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 11.12.2023).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2013/5653, K. T.: 03.03.2016. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 05.10.2024).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2014/17943, K. T.: 05.10.2017, p. 29. (AYM, Ka-rarlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 05.10.2024).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2014/4141, K. T.: 04.10.2017, p. 27,28. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 05.10.2024).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2020/25643, K. T.: 21.11.2023, p. 14. (AYM, Ka-rarlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 05.10.2024).
• Anayasa Mahkemesi, B.N.: 2017/16849, K. T.: 19.10.2023, p. 63,65. (AYM, Kararlar Bilgi Bankası, Erişim Tarihi: 05.10.2024).
• AVŞAR, Zakir: “İnternete Erişim Hakkı ve Devletin Yükümlülükleri”, İletişim ve Demokrasi, 9, 2022, s. 147-161.
• AYBAY, Rona: İnsan Hakları Hukuku, 1. Baskı, İstanbul 2015.
• BALO, Yusuf Solmaz: Çocuk Koruma Hukuku, 1. Baskı, Ankara 2013.
• BARABASH, Olha O. / DOBKİNA, Kateryna R. / KLYUYEVA, Yevge-niya M. / MARTİUK, Alina S. / POVALENA, Mariana V.: “The Fourt Generation of Human Rights: European Standards and National Experince”, Boletín Mexicano de Derecho Comparado, 167, 2023, s. 3-32.
• BİELİAKOV, Kostyantyn / TYKHOMYROV, Oleksandr / RADO-VETSKA, Liudmyle / KOSTENKO, Oleksii: “Digital Rights In The Human Rights System”, Intereulaweast, X/1, 2023, s. 183-207.
• CALZADA, Igor: “Digital Rights”, https://www.researchgate.net/publi-cation/356109773_Digital_Rights, (Erişim Tarihi: 04.02.2025).
• CAN YAVUZ, Neslihan, “Çocuğun Sanal Cinsel İstismarı”, Türkiye Ada-let Akademisi Dergisi, 13/50, 2022, s. 115-138.
• CANBEK, Gürol / SAĞIROĞLU Şeref: “Çocukların ve Gençlerin Bilgisa-yar ve İnternet Güvenliği”, Politeknik Dergisi, 10/1, 2007, s. 33-39.
• CORNESCU, Adrian Vasile: “The Generations of Human Rights”, In Days of Law: the Conference Proceedings (1st Edition). Brno: Masaryk University, 2009. ÇATLI, Mehmet / KESKİN, Salih: “İnsan Haklarının Değişime Açık Ko-nusu: Dijital Vatandaşlık Kavramı Üzerine Bir İnceleme”, Om-budsman Akademik, 7/14, 2021, s. 199-229.
• ÇEÇEN, Anıl: İnsan Hakları, 4. Baskı, Ankara 2015.
• ÇELEN Fatma Kübra / ÇELİK Aygül / SEFEROĞLU Süleyman Sadi: “Ço-cukların İnternet Kullanımları ve Onları Bekleyen Çevrim-İçi Riskler”, Akademik Bilişim ’11 – XIII. Akademik Bilişim Konfe-ransı Bildirileri, 2011, s. 645-652.
• ÇELİKSOY, Emine / Akça, Ali: “Türkiye’de Kamu Yönetiminde Yaşanan Dijital Dönüşüm Süreci”, ÇAKÜ Sosyal Bilimler enstitüsü Der-gisi, 15/2, 2024.
• DAHL, Robert A. (Çeviren: Kadıoğlu, Betül): Demokrasi Üzerine, 5. Baskı, Ankara 2019.
• DEDE, Ayşegül, “Dijital Vatandaşlığın Dokuz Boyutu ve E-Devlet Uygu-lamaları”, Ekev Akademi Dergisi, 97, 2024, s. 15-27. DERDİMAN, Ramazan Cengiz: Anayasa Hukukunun Genel Esasları ve Türk Anayasa Düzeni 1. Baskı, İstanbul 2006.
• DİNLER, Veysel: “Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırı Açısın-dan İdarenin Sorumluluğu,” Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1-1, 2008, s. 1-19.
• DOMARADZKİ, Spasimir / KKVOSTOVA, Margaryta / PUPOVAC, David: “Karel Vasak’s Generations of Rights and the Contempo-rary Human Rights Discourse”, Human Rights Review, 20, 2019, s. 423-443.
• DÖNER, Ayhan / KELEK, Mücahit: “Negatif Yükümlülükler Açısından Sağlık Hakkı”, EÜHFD, XIX – 3/4, 2015, s. 3-21. EKİCİ, Şerafettin: Bilişim ve Teknoloji Hukuku, 2. Baskı, Ankara 2023
• ELTİMUR, Dilara: “Anayasa Hukuku Kapsamında Sağlık Hakkı ve Dava Edilebilirlik Sorunu”, İzmir Barosu Dergisi, 87/2, 2022, s. 357-416.
• EREN, Abdurrahman: Anayasa Hukuku Dersleri, 4. Baskı, Ankara 2022.
• FEDAYİ, Cemal: Siyaset Bilimi, 8. Baskı, Ankara 2018.
• FIEDLER, Kirsten / MCNAMEE, Joe: “The Charter of Digital Rights”, https://edri.org/our-work/charter-digital-rights/ (Erişim Tarihi: 04.02.2025).
• GÖREN, Zafer: Anayasa Hukuku, 4. Baskı, Ankara 2019.
• GÖZLER, Kemal: Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, C. II, 2. Baskı, Bursa 2020.
• GÖZLER, Kemal: İnsan Hakları Hukuku, Ekin Yayıncılık, 3. Baskı, Bursa 2020.
• GÜLER, Tahsin/ŞAHNAGİL, Sinem: “Dijital Demokrasi ve Yönetim İliş-kisi Çerçevesinde E-Demokrasi/E-Devlet Uygulamaları”, Jour-nal of Emerging Economies and Policy, Vol.2, Iss.2, 2017, s. 16-29.
• GÜRPINAR, Damla: “Kişisel Verilerin Korunamamasından Doğan Hu-kuki Sorumluluk”, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Şeref ERTAŞ’a Armağan, 19/Özel Sayı, 2017, s. 679-694.
• HEKİMOĞLU, Mehmet Merdan: “İnsan Haklarının Tarihsel Perspektif İçerisindeki Gelişimi”, Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Der-gisi, 1/1, 2003, s. 73-92.
• HENKOĞLU, Türkay/ YILMAZ, Bülent: “İnternet Erişim Özgürlüğünün Kısıtlanması: Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilgi Dün-yası, 14/2, 2013, s. 215-239.
• https://europa.eu/eurobarometer/surveys/detail/2270, Digital Rights and Principles, Special Eurobarometer 518 Report, September-Octo-ber 2021, (Erişim Tarihi: 04.10.2024)
• https://www.iberdrola.com/innovation/what-are-digital-rights#:~:text=Digital%20rights%2C%20closely%20lin-ked%20to,electronic%20devices%20and%20communicati-ons%20networks. (Erişim Tarihi: 04.10.2024.)
• https://ticaret.gov.tr/gumruk-islemleri/sikca-sorulan-sorular/ticari/fikri-mulkiyet-haklari. (Erişim Tarihi: 02.09.2023.)
• https://tr.euronews.com/2016/07/05/bm-interneti-temel-insan-hakki-ola-rak-kabul-etti (Erişim Tarihi: 27.11.2023).
• https://www.kaspersky.com.tr/resource-center/definitions/what-is-a-vpn. (Erişim Tarihi: 06.10.2024).
• KABOĞLU, İbrahim Ö.: Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), 8. Baskı, İstanbul 2012.
• KAPANİ, Münci: Kamu Hürriyetleri, 7. Baskı, Ankara 2013.
• KAPANİ, Münci: Politika Bilimine Giriş, 35. Basım, Ankara 2014.
• KARAKUŞ YILMAZ, Türkan: Dijital Haklar ve Sorumluluklar. Sağıroğlu Ş. / Bülbül H.İ. / Kılıç A./ Küçükali M. (Editörler), Dijital Okurya-zarlık: Araçlar, Metodolojiler, Uygulamalar ve Öneriler, Ankara 2020.
• KAYA, Mehmet Bedii: Avrupa Birliği Dijital On Yıl İçin Dijital Hak ve İlkeler Dekalarasyonu (Resmi Olmayan Çeviri), www.mbkaya.com, (Erişim Tarihi: 03.02.2025).
• KAYA, Sertaç: “Sosyal Medyada Anonim Olmanın Söylemler Üzerindeki Etkisinin Haber Yorumları Üzerinden İncelenmesi”, İletişim Ku-ram ve Araştırma Dergisi, 60, 2022, s. 168-185.
• KILIÇ, Muharrem: “Pandemi Döneminde Dijital Eğitim Teknolojisinin Dönüştürücü Etkisi Bağlamında Eğitim Hakkı ve Eğitim Politi-kaları”, Yükseköğretim Dergisi, 1/1, 2021, s. 25-37.
• KIŞLALI, Ahmet Taner: Siyaset Bilimi, 14. Baskı, Ankara 2010.
• KULLUK, Reyhan: “Dijital Toplumun Tipleri: Dijital İçerik Üreticilerinin Sosyolojik Bir Analizi”, Sosyoloji araştırmaları Dergisi, 26/2, 2023, s. 64-78.
• MEDİN, Burak: “Dijitalleşen Dünyada Fikri Haklar Sorunu”, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7/2, 2017, s. 51-68.
• MERTEK, Sefa: “Dijitalleşme ve Demokrasinin Krizi”, Muhafazakâr Dü-şünce Dergisi, 20/67, 2024, s. 38-58.
• ÖZBİLGER, Halil İbrahim / SARIYAR, Birsen / ERTÜRK, Ahmet: “Bilgi ve İletişim Güvenliği Rehberinin Uygulanması ve Denetimlerine Yönelik İyileştirme Önerileri”, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Der-gisi, 1/1, 2023, s. 1-41.
• PARKAN, Barış: “Negatif Haklar, Pozitif Haklar ve Mülkiyet Hakkı Üze-rine”, Felsefe Dünyası, 44/2, 2006, s. 159-167.
• PEREPOLKIN, Serhii M. / PEREPOLKIN, Danylo S. / AVERIANOVA, Milena V.: “Typology of The Fourth Generation of Human Rights”, JILC (Journal of International Legal Communication), 1/1, 2021, s. 91-101.
• SARANİ, Mohammad Reza / SADEGHİ, Seyed Hossein / RAVANDEH, Hossein: “The Concept of ‘Right’ and its Three Generations”, In-ternational Journal of Scientific Study, 5/4, 2017, s. 37-41.
• SUNAY, Reyhan: “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde ve Türk Anaya-sasında İfade Hürriyetinin Korunması”, Selçuk Üniversitesi Hu-kuk Fakültesi Dergisi, 8/1-2, 2000, s. 527-544.
• SUNAY, Reyhan: Hukuk ve Siyaset Ekseninde İnsan Hakları, 1. Baskı, Konya 2013.
• ŞENSOY, Pirali Çağrı: “Hukuk Felsefesinin Sorun ve Tartışmaları Bağla-mında Güncel Bir Soru: Yapay Zeka Hakimler İnsan Hakimlerin Yerini Alabilir Mi?”, Trabzon Üniversitesi Hukuk Fakültesi Der-gisi, 2/1, 2024, s. 87-127.
• TANJU, Erhan: AİHM Kararları Işığında İfade ve Basın Özgürlüğü, 2. Baskı, Ankara 2017.
• TARI CÖMERT, Itır / KAYIRAN, Sinan Mahir: ”Çocuk ve Ergenlerde İnternet Kullanımı”, Çocuk Dergisi, 10/4, 2010, s. 166-170.
• TEZİÇ, Erdoğan: Anayasa Hukuku, 16. Baskı, İstanbul 2013.
• TUNÇER, Azize Serap: “Coronavirüs Döneminde Dijital Devlet Uygula-maları”, Kamu Yönetimi ve Teknoloji Dergisi, 2/2, 2020, s. 9-26.
• TURHAN, Metin: “Geleneksel ve Elektronik Eser Sahiplerinin Telif Hak-ları, Dijital Haklar Yönetimi: Uluslararası Düzenlemeler ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, Bilgi Dünyası, 17/1, 2016, s. 57-86.
• USTA, Oğuz: Kişilik Hakkı Bağlamında Unutulma Hakkı, 1. Baskı, An-kara 2023.
• VOLODENKOV, Sergey / FEDORCHENKO, Sergey: “Digital Human Rights: risks, challenges and threats of global socio-political transformations”, Cuestiones Constitucionales, 46, 2022, s. 279-316.
• YAĞCI, Burak: “Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin Gelişmesiyle Değişen Siber Suç Tanımı ve Yaklaşımlar”, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Dergisi, 1/1, 2023, s. 147-182.
• YEL, Nurhan: “Dijital Demokrasinin Değerlendirilmesi: Demokrasinin Sorunlarına Bir Çare mi Yoksa Bir Mit mi?”, The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication, 13-(3), 2023, s. 759-776.
• YILDIZ, Mehmet / GÜMÜŞ, Erhan: “Yerel Yönetimlerde Dijital Dönü-şüm: E-Belediye Uygulamaları”, Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 9/2-1, 2023, s. 201-221.
• YÜCEDAĞ, Nafiye: “Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Kapsamında Genel İlkeler”, Kişisel Verileri Koruma Dergisi, 1/1, 2019, s. 47-63.
• YÜCEL DERİCİLER, Özge: Sosyal Haklar ve İnsan Hakları Hukuku Çer-çevesinde Devletin Yükümlülükleri: Refah Devletinin Krizi Ek-seninde Bir İnceleme, 1. Baskı, İstanbul 2014.
• YÜKSEL, İsmail: “İnternete Erişim Hakkı”, Ankara Barosu Dergisi, 80/3, 2022, s. 141-173.
• ZENGİN, Mehmet Ali: “Bilgi İletişim Teknolojilerinin Demokrasi İçeri-sinde Kullanımı ve Dijital Demokrasiye Geçiş”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 17/4, 2013, s. 271-304.