Charles Texier’nin İstanbul Görünümleri

Year 2024, Issue: 62, 47 - 78, 30.12.2024

Sevil Derin

https://doi.org/10.35237/suitder.1528715

Abstract

Charles Texier 19. yüzyılda Fransa’nın Doğu keşiflerinin görevlisi olarak Anadolu’yu ziyaret eden seyyahlardan biridir. 1833’te İstanbul üzerinden Anadolu’ya geçmiş, yaklaşık 4 yıl süren doğu seferinde aralıklarla İstanbul’da bulunmuş, bu süre zarfında kente ilişkin gözlemler yaparak bunları resmetmiştir. Oryantalizm etkisinden tam olarak kurtulamamış olsa da Texier’nin gözlem ve çizimleri çoğunlukla bilimsel metotlara dayanmaktadır. Çalışmaları öncü nitelikte olmasına rağmen özellikle Osmanlı sanatına ilişkin çizimleri, bunlar hakkında yazdığı raporlar ve makaleleri bir araya getiren bir monografi olmadığı için dönemin Avrupa kültür ve bilim çevresinde bu çalışmaların etkisi sınırlı kalmıştır. Dahası, aradan yaklaşık 190 yıl geçmesine rağmen bu çalışmalar özellikle ülkemizde çok az araştırmacı tarafından bilinmektedir ve henüz Texier’nin özellikle İstanbul’daki Bizans, İslam ve Osmanlı sanatına ilişkin yorumları hakkında bir çalışma yapılmamıştır. O, yayınlanmış eserleri dolayısıyla, daha çok Anadolu’daki Roma-Bizans sanatıyla ilişkilendirilmiş, Hitit kenti Hattuşa’yı ilk keşfeden kişi olarak ünlenmiştir. Bu yazı gezgin, mimar, arkeolog ve iyi bir bilim adamı olan Texier’nin yayınlatma şansı bulamadığı İstanbul ve anıtlarına dair yazdığı yazıları ve çizdiği görselleri, gezisinin hedefleri bağlamında tanıtmayı amaçlamaktadır.

Keywords

Charles Texier, Seyyah, Istanbul, Bizans, Osmanlı

Supporting Institution

TUBİTAK

Charles Texier’s Istanbul Images

Abstract

Charles Texier was one of the travellers visiting Anatolia as an attendant of the East expedition of the French government in the 19th century. Texier went to Anatolia via Istanbul in 1833, then visited Istanbul intermittingly during his journey and observed and drew the city. His observations and drawings are based on scientific methods although he could not be disposed of the influence of Orientalism. Although his works were precursors, as there is no monography including his essays, reports, and drawings, especially for Ottoman art, they had limited impact on European culture and science environments. Moreover, his works are known by very few researchers despite the passage of nearly 190 years in Turkey, and there is no work about Texier’s opinions of Byzantium, Islam and Ottoman arts, yet. Due to his published works, he has been associated with Roman-Byzantine art by European researchers, and he received a reputation as the first explorer of Hattusa, the city of the Hitit, mostly. This article aims to introduce the writings and drawings of Texier, a traveller, architect, archaeologist, and esteemed scholar, about Istanbul and its monuments, which he did not have the opportunity to publish, within the context of the objectives of his journey.

Keywords

Charles Texier, Traveller, Istanbul, Byzantium, Ottoman

References

• Annonce du décès de M. Charles Texier, membre de l'Académie. (1871). [Comptes rendus des séances de]. L'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres(15), 301-306.
• Bullen, J. B. (2003). Byzantium Rediscovered. Phaidon Publication.
• Civelek, Y. (2009). Mimarlık, Tarihyazımı ve Rasyonalite: XX. Yüzyılın İlk Yarısındaki Modern Türk Mimarisinde Biçime Dayalı Sembolik Söylem Meselesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7(13), 131-152.
• Collingwood, R. G. (1996). Tarih Tasarımı (K. Dinçer, Çev.). Gündoğan Yayınları.
• Crinson, M. (2005). Empire Building-Orientalism and Victorian Architecture. Routledge.
• Çırakman, A. (2002). Oryantalizmin Varsayımsal Temelleri: Fikri Sabit İmgelem ve Düşünce Tarihi. Doğu-Batı, 5(20), 181-199.
• Decléty, L. (2005). Les architectes français et l'architecture islamique: les premiers pas vers l'histoire d'un style. Livraisons d'histoire de l'architecture, 9(1), 73-84. https://doi.org/10.3406/lha.2005.997
• Duchateau, J. (1873). Notice Nécrologique sur Charles Texier. L’Athénée Oriental: Mémoires(32).
• Durgun, F. (2013). Rönesans’tan 19. Yüzyıla Avrupa Tarihyazımında İlerleme Fikri, Dönemselleştirme ve Orta Çağ Avrupa Tarihi Algısı. İnsan & Toplum Dergisi (The Journal of Human & Society), 3(6), 283-304. https://doi.org/10.12658/human.society.3.6.M0083
• E. Butler, L. (2003). Texier, Charles (-Félix-Marie). In Grove Art Online. https://www.oxfordartonline.com/groveart/view/10.1093/gao/9781884446054.001.0001/oao-9781884446054-e-7000084026
• Ebersolt, J. (1996). Bizans Istanbulu ve Doğu Seyyahları. Pera Yayınları.
• Eyice, S. (1993). Ayasofya. In Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. 1).
• Germaner, S., & İnankur, Z. (2008). Oryantalistlerin İstanbulu. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Hamiyet, S. (2003). Osmanlı İmparatorluğu'nda Seyahat İzinleri (18-19.Yüzyıl). Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 21(33), 105-124. https://doi.org/10.1501/tarar_0000000146
• Hentsch, T. (1996). Hayali Doğu-Batı'nın Akdenizli Doğu'ya Politik Bakışı. Metis Yayınları.
• İnan Aliyazıcıoğlu, Z. (2017). Oryantalizm ve Avrupa'da Müslüman-Doğu'ya Dair Oryantalistik Çalışmaların Gelişimi. Journal of Turkish Studies, 12, 133-156. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.11397
• İnankur, Z., & Germaner, S. (1989). Oryantalizm ve Türkiye. Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları.
• Karydis, N. (2020). Discovering the Byzantine Art of Building: Lectures at the RIBA, the Royal Academy, and the London Architectural Society. Architectural History, 63, 171-190.
• Kılıç Yıldız, Ş. (2013). Byzantium Between “East” And “West”-Perceptions and Architectural Historiography of the Byzantine Heritage (Doktora Tezi). In. Ankara.
• Kunter, H. B., & Ülgen, A. S. (1939). Fatih Camii ve Bizans Sarnıcı. Cumhuriyet Matbaası.
• M. Amédée, B. (1870). C.-F.-M. TEXIER, Chevalier De La Légion D'honneur. (C. II).
• Mango, C. (1965). Constantinopolitana. Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts, 80, 305-336.
• Miyamoto, B. (2018). Significant Red: Watercolour and the Uses of Red Pigments in Military and Architectural Conventions. XVII-XVIII Revue de la Société d’études anglo-américaines des XVIIe et XVIIIe siècles, La Couleur(75), 1-25. https://journals.openedition.org/1718/1133
• Note des travaux scientifiques de M. Charles Texier. (1855). Typographie De Firmin Didot Frères.
• Pedone, S. (2010). I disegni inediti di Costantinopoli dell’architetto, archeologo e viaggiatore Charles Félix-Marie Texier (1802-71) (PhD Thesis). University of Rome.
• Pedone, S. (2011). A Critical Approach to the Byzantine Art in the First Half of 19th Century—the Case of C. M. Texier. In Actual Problems of Theory and History of Art.
• Pedone, S. (2012). Charles Félix-Marie Texier and the Studies on the Ottoman Architecture of Constantinople: A pioneering Model. Eurasian Studies, 10(1-2), 281-298.
• Pedone, S. (2013). Souvenir D'un Grandeur Qui Ne S'efface Pas: La Santa Sofia Di Giustiniano in Alcuni Disegni Di Charles Texier. VII Congresso Nazionale dell'Associazione Italiana di Studi Bizantini: Vie per Bisanzio-2009, Venice.
• Purgstall, J. V. H. (2011). İstanbul ve Boğaziçi (S. Özkan, Çev.; C. I). Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Said, E. (1979). Orientalism. Vintage Books, A Division of Random House.
• Searight, S. (2006). Owen Jones: Travel and Vision of the Orient. Alif: Journal of Comparative Poetics, 26, 128-146.
• Texier, C. (1839a). Description de l’Asie Mineure. Beaux arts, monuments historiques, plans et topographie des cités antiques (C. 1-2-3.). Firmin-Didot.
• Texier, C. (1839b). "Sainte-Sophie De Constantinople." Revue Française, no. 11.
• Texier, C. (1842). Description De L’Arménie, La Perse, Et La Mésopotamie (C. I). Firmin-Didot.
• Texier, C. (1861). Notes géographiques d'un voyage en Asie Mineure. Comptes-rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 5, 118-122.
• Texier, C. (1862). Asie Mineure: Description géographique, historique et archéologique des provinces et des villes de la Chersonnèse d'Asie. Firmin-Didot.
• Texier, C. (1923-24). Küçük Asya; Coğrafyaya, Tarihe, Asar-ı Âtikâya ait Tarif (A. Suat, Çev.). Matbaa-i Âmire.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya-Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi (K. Y. Kopraman, Çev.). Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı.
• Texier, C. A. D. d. L. M. (1837). Notice sur l'exploration de l'Asie Mineure: faite par ordre de M. le ministre de l'instruction publique, pendant les années 1833 à 1837. Imprimerie de Firmin-Didot Frères.
• Texier, C. F. (1840). Fontaine Turque À Constantinople. Revue Générale de L’architecture Et Des Travaux Publiques, 1, 129-133. https://www.citedelarchitecture.fr/fr/portail-documentaire?file=/Infodoc/ged/viewPortalPublished.ashx?eid%3DIFD_FICJOINT_FRAPN02_RA_1840_03_PDF_1
• Texier, C. F., & Pullan, R. P. (1864). Byzantine Architecture: Illustrated by Examples of Edifices Erected in the East During the Earliest Ages of Christianity, with Historical & Archaeological Descriptions. Day & Son.
• Thobie, J. (2006). Albert Gabriel ve İstanbul Fransız Arkeoloji Enstitüsü. In Albert Gabriel—Mimar, Arkeolog, Ressam, Gezgin (pp. 209-216). Yapı Kredi Yayınları.
• Üçsu, K. (2022). Anadolu Arkeolojisinin Unutulmaz Kaşifleri. Türk ve Arkeoloji ve Kültürel Miras Enstitüsü Yayınları.
• Xivrey, J. B. d. (1837). Voyage de M. Texier. In Essais d'appréciations historiques, ou, Examen de quelques points de philologie, de géographie, d'archéologie et d'histoire (C. 1, pp. 187-243). Desforges.
• Yenilir, T. (2023). Portreler Üzerinden 18. Yüzyıl İngiltere’sinde Türk Modası. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 35, 386-396.
• Yerasimos, S. (1994). Texier, Charles. In Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi (C. VII, pp. 260-261). İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2013). Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri. Tarih İncelemeleri Dergisi, 28(2), 587-614.