ORHANİYE (KAZAN-ANKARA) ÇEVRESİNDEKİ DİKMENDEDE FORMASYONU (MAASTRIHTIYEN) KUMTAŞLARININ PETROGRAFI

Yıl 2009, Cilt: 24 Sayı: 1, 17 - 32, 01.03.2009

A. Müjdat Özkan A. Ayaz Bozdağ

Öz

Orhaniye (Kazan-Ankara) bölgesinde yüzeyleyen Maastrihtiyen yaşı derin denizel Dikmendedeformasyonu yeşil, gri renkli, türbiditik özellikteki konglomera, kumtaşı, şeyl, kiltaşı ve marnardalanmasından oluşmaktadÍr. Tipik fliş özelliklerine sahip olan birimdeki kumtaşlarında sedimanteryapı olarak ince-kalın tabakalanma, normal derecelenme, erozyonal yüzey, kaval yapılı, yük kalıbı, top ve yastık yapılı, sıçrama izleri, slump yapıları ile bol miktarda biyojen izlere rastlanılmaktadır. Türbiditik kanal dolguları şeklindeki konglomeralarda ise binik yapı ile normal derecelenme gözlenmektedir. Dikmendede formasyonuna ait kumtaşlarının bileşenlerini kuvars, plajiyoklas, alkalifeldispat (ortoklas, mikroklin, sanidin), sedimanter (karbonat, çört, kumtaşı, şeyl), metamorfik (mikaşist,kuvarsşist, kalkşist, fillit, gnays), volkanik kayaç parçaları, mika (muskovit, biyotit), ağır mineraller(epidot, opak mineraller, glokofan, piroksen, rutil, turmalin) oluşturmaktadır. Mineralojik ve dokusal açıdan olgunlaşmamış olan kumtaşlarının bağlayıcılığı büyük oranda kalsit, az olarak da demiroksit çimento ile daha çok kil (illit, smektit, klorit) ve az olarak da mikritik matriks oluşturmaktadÍr. QtFL ve QmFLt üçgen diyagramlarında Dikmendede formasyonu kumtaşlarının ana kaynağı çoğunlukla yeniden işlenmiş orojen, az olarak da ayrılmış yay ve yay geçişi bölgesine düşmektedir.Çoğunlukla litarenit şeklinde gözlenen inceleme alanındaki kumtaşları kıtasal çarpışmalı orojenik kuşakta fliş çökelleri şeklinde çökelmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Orhaniye, Dikmendede, kumtaşı, fliş, provenans

THE PETROGRAPHY AND PROVENANCE OF DGKMENDEDE FORMATION (MAASTRICHTIAN) SANDSTONES IN THE ORHANGYE (KAZAN-ANKARA) AREA

Öz

The Maastrichtian aged Dikmendede formation in the Orhaniye (Kazan-Ankara) areaformed in the deep-marine environment. The formation is made up of alternating green, grey-colouredturbiditic conglomerate, sandstone, shale, claystone and marl. The unit has a typical flysch features andhas sedimentary structures such as thin-thick bedding, normal graded bedding, erosional surface, flutecast, load structures, ball and pillow structures, bounce marks, slump structures and plenty of biogenictraces. On the other hand, the conglomerate of turbiditic channel fill have clast imbrication and gradedbedding. Sandstones of Dikmendede formation is mainly made of quartz, plagioclase, alkali feldspar(orthoclase, microcline, sanidine), sedimentary (carbonate, chert, sandstone, shale), metamorphic(micaschist, quartzschist, calcschist, phyllite, gneiss), volcanic rock clasts, mica (muscovite, biotite),heavy minerals (epidote, opaque minerals, glaucophane, piroksen, rutile, turmaline). The sandstones,texturally and mineralogically immature, bounded by mainly calcite and sometimes iron-oxide cementsand, by mainly clayey (illite, smectite, chlorite) and in a lesser amount micritic matrix.The main source of the Dikmendede formation sandstones in the QtFL and QmFLt ternary diagramsare usually recycled orogen and sometimes dissected arc and transitional arc regions. The sandstones inthe study area, observed as litharenite, were deposited as flysch in the continental collision zone of theorogenic belts.

Anahtar Kelimeler

Orhaniye, Dikmendede, sandstone, flysch, provenans.

Kaynakça

• AltÍner, D. ve KoçyiÂit, A., 1993, An Anisian megablock in northern Central Anatolia: micropaleontologic, stratigraphic and tectonic implications for the rifting stage of Karakaya Basin, Turkey; Revue de Paléobiologie, 12, 1-17.
• Carozzi, A.V., 1993, Sedimentary Petrography; Prentice-Hall, Inc. New Jersey, 263p. Dickinson, W.R. and Suczek, C.A., 1979, Plate tectonics and sandstone composition; AAPG Bull., 63,2164-2182.
• Dickinson, W.R., 1985, Interpreting provenance relations from detrial modes of sandstones; In G. G. Zuffa (ed.) Provenance of Arenites, Reidel publ. Com., 333-361.
• Dickinson, W.R., Beard, L.S., Brakenridge, G.R., Erjavec, J.L., Ferguson, R.C., Inman, K.F., Knep, R.A., Lindberg, F.A., and Ryberg, P.T., 1983, Provenance of North American Phanerozoic sandstones in relation to tectonic setting, Geol. Soci. Amer. Bull.,94, 222-235.
• Erk, A.S., 1957, Ankara civarÍÍn petrol ihtimalleri; M.T.A. raporu: 2491 (yayÍnlanmamÍó).
• Erkan, Y., 1994, Kayaç oluóturan önemli minerallerin mikroskopta incelenmeleri; TMMOB Jeol.Müh. Oda.Yay., 42, 405s.
• Erol, O., 1954, Ankara civarÍÍn jeolojisi hakkÍnda rapor; M.T.A. raporu:2491 (yayÍnlanmamÍó).
• Folk, R.L., 1980, Petrology of Sedimentary Rocks; Hemphill’s, Austin, 170s. Gökten, E. ve KazancÍ, 1988, Ankara kuzeyi, Paleosen örgülü akarsu tortullarÍnda çevrimsel depolanma ve litofasiyes de’óimleri; Türkiye Jeoloji Bülteni, 31; 81-86.
• Görür, N., Oktay, F.Y., Seymen, G., kengör, A.C.M., 1984, Paleotectonic evolution of the Tuzgölü basin complex, Central Turkey; In Robertson, A.H.F. and Dixson, J. (Eds.); Sedimantary record terranean 467-482.
• KoçyiÂit, A., AltÍner, D., Farinacci, A., Nicosia, U. and Conti, M.S., 1991a, Late Jurassic Aptian evolution of the Sakarya divergent margin: Implications for the opening history of the northern NeoTethys, in North-western Anatolia, Turkey; Geologica Romana, 27, 81-99.
• KoçyiÂit, A., KaymakçÍ, N., Rojay, B.F., Özcan, E., Dirik, K. and Özçelik, Y., 1991b, Gnegöl-BilecikBozüyük arasÍnda kalan alanÍn jeolojik etüdü (Geology of the area between Gnegöl, Bilecik and Bozüyük); ODTÜ-AGÜDÖS Project No: 90-03-09-01-05, 139 p (yayÍnlanmamÍó).
• KoçyiÂit, A. ve AltÍner, D., 2002, Tectonostratigraphic evolution of the North Anatolian paleorift (NAPR): Hettangian-Aptian passive continental margin of the northern Neo-Tethys, Turkey; Turkish Jour. Earth Sci., 11, 169-191.
• Norman, T.N., Gökçen, S.L., kenalp, M., 1980, Sedimentation pattern in central Anatolia atthe Cretaceous-Tertiary boundary; Cretaceous Res., 1, 61-84.
• Özkan, A.M. ve Ayaz, 2004, Güvenç-Memlik (Kazan-Ankara) Yöresinin Stratigrafisi veSedimantolojisi; S.Ü. Bilimsel AraóÍrma Projeleri, Proje No: 2003/024,112 s, Konya (YayÍnlanmamÍó).
• Poisson, A., 1968, L’Unite inferieur du Domuz Da (Taurus Lycien, Turquie), serie sedimentaire avec intercalation de coulees sous-marines en coussins; M.T.A. Dergisi 70,100-105.
• SaÂular, E.K. ve Toker, V., 1990, Orhaniye (KB Ankara) yöresinin nannoplanktonlarla Kretase biyostratigrafisi; Türkiye Jeoloji Bülteni, 33; 57-78.
• Sestini, G., 1971, The relations between flysch and serpentinites in North-Central Turkey, In A.S. Campbell (Edit.) Geology and History of Turkey; The Petrol. Expl. Soc. of Libya, Tripol, 369383.