TOROSLAR’DA HADİM BÖLGESİNİN PALEOTEKTONİK DÖNEM JEOLOJİK EVRİMİ

Yıl 2007, Cilt: 22 Sayı: 1, 115 - 130, 01.03.2007

Ahmet Turan Fikret Kurtman İhsan Seymen

Öz

Orta Toros kuşağı içerisindeki Hadim bölgesinde, otokton Geyikdağı ile allokton Bozkır, Bolkardağı ve Aladağ birlikleri kapsamındaki Hadim napları yüzeylemektedir. Bu tektonik dilimlerden her biri, çok farklı paleocoğrafik ortamları karakterize eden stratigrafik istifleri kapsar. Erken-Orta Kambriyen’de Hadim yöresi, dolomit-dolomitik kireçtaşı-biyoklastik kireçtaşı yapılışlı karbonatların çökeldiği sığ bir denizle kaplıdır. Bölge Geç Kambriyen-Ordovisiyen sürecinde, konodontlu ve graptolitli pelitik sedimentler içeren, denizel kırıntılıların çökeldiği bir havza konumundadır. Hadim bölgesinde Geç Ordovisiyen-Erken Devoniyen yaşlı kayalar yüzlek vermez. Geç Devoniyen-Karbonifer döneminde bol fosilli, karbonat ara katkılı kırıntılı birimlerin çökeldiği sığ denizel ortam şartları gözlenmektedir. Permiyen’de resifal, lagüner sığ karbonat şelfi durumunu koruyan yörede, Erken Triyas stromatolitli-oolitli sığ karbonatlar ile başlar ve üste doğru killi kireçtaşı-marn-şeyl fasiyeslerine geçilir. Kuzey bölümde olasılıkla Erken-Orta Triyas’da kumlu-çamurlu metaolistostromal bir topluluk gelişmişken; bölgenin güney bölümünde Orta Triyas’da kumlu, killi, karbonatlı litofasiyeslerin biribirleriyle ardalandığı tipik fliş istifleri şekillenmiştir. Bu fliş döneminin ardından Erken Kimmeriyen orojenik fazı ile kıvrımlanıp yükselen bölgede, Liyas-Dogger karasal-yarı karasal molasik kırıntılı çökellerle; Malm-Erken Kretase ise sığ ve duraylı şelf karbonatları ile temsil edilir. Geç Kretase’de duraysızlaşmaya başlayan sözkonusu karbonat platformunda Senoniyen’de çörtlü ve killi karbonatlar ile kırıntılı ardalanmasından oluşan pelajik ritmik serilerin gelişimi izlenir. Bölgede Geç Senoniyen-Erken Paleosen sürecinde oluşmuş farklı bir jeolojik topluluk ise, dalma-batma zonlarına özgü ofiyolitik melanjdır. Paleotektonik dönemde evrimini en son tamamlamış olan stratigrafik ünite Lütesiyen kayalarıdır. Lütesiyen birimleri altta bol mikrofosilli resifal karbonatlarla başlar. Daha sonra pelajik nitelikli kumlu-çamurlu kırıntılılardan yapılı fliş fasiyesine geçen Lütesiyen istifleri, en üstte vahşi fliş fasiyesi ile son bulur. Üst Lütesiyen-Oligosen birimleri inceleme alanında görülmez. Bu süreç bölgede kıvrılma-yükselme-naplaşma-aşınım dönemidir. Geç Eosen-Oligosen sürecinde allokton topluluklar (Bozkır, Bolkardağı ve Aladağ birlikleri) kuzeyden güneye doğru devinerek önce göreceli otoktona (Geyikdağı Birliği), daha sonra da alloktonlar bir birleri üzerine bindirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Hadim, Geç Kambriyen-Lütesiyen, jeolojik evrim.

Geological Evolution Of The Area Hadim, During Paleotectonic Period

Öz

In the study area located Central Taurus Belt, autochthonous Geyikdağı and lower allochthonous Bozkır, middle allochthonous Bolkardağı and upper allochthonous Aladağ tectonic units of the Taurus Orogenic Belt crop out. The each one of the tectonic slices comprises individual sequences formed in different paleogeographic environments having important distinctions. Hadim region was covered by shallow marine that resulted deposition of dolomite, dolomitic limestone and bioclastic limestones during the Early-Middle Cambrian. The study area was a basin in which were deposited marine detritic sediments including conodont and graptolitic shales during the Late Cambrian-Ordovician. Late Ordovician-Early Devonian aged formations were not observed in the study area. A shallow sedimentation environment, in which were deposited detritic sediments intercaleted carbonate rocks with abundant fossils in the late Devonian-Carboniferous period. In the region, reefal-lagoonar shallow carbonate shelf conditions preserved during the Permian. Early Triassic rocks are represented with stromatolitic-oolitic limestone and clayey limestone-marl-shale facieses. Flyschsequences were formed in the Middle Triassic including sandy and muddy facieses. The region, repeatedly folded and uplifted by Early Cimmerician orogeny, Lias-Dogger is represented by continental-subcontinental molassic detritic deposits. Malm-Early Cretaceous is composed of by shallow and stable shelf carbonates. In this carbonate platform, begining to be unstable in the Late Cretaceous, pelagic rhytmic series consisting of cherty and clayey carbonate alternated with clastic sediments were deposited on the Senonian time. In the area there is a different geological unit. This unit is represented with rocks belonging to the ophiolitic melange related to the subduction events during the Late Cenonian-Early Paleocene period. In the study area Lutetian aged formations were represented with reefal limestone and flysch–wild flysch sequences comprising sandy and muddy detritic pelajic deposits. Upper Lutetian-Oligocene rocks are not observed. This period is represented by folding-uplifting-thrusting and erosion activities. In the Late Eocene-Oligocene transition, allochthonous units (Bozkır, Bolkardağı and Aladağ units) were overthrusted on the autochthonous unit from north to south direction.

Anahtar Kelimeler

Hadim, Late Cambrian-Late Lutetian, geological evolution

Kaynakça

• Blumenthal, M., (1944); Bozkır güneyinde Toros sıradağlarının serisi ve yapısı, İ.Ü.F.F. Mec., seri : B, 9., 95-125.
• Blumenthal, M., Göksu, E., (1949): “Batı Torosların ört lamboları”; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 2/1, 30-40.
• Deli, A., 1999, Köprülü-Akyar-Kadıyakası (Gündoğmuş-Antalya) arasının jeolojisi; S.Ü.Fen Bil. Ens., yüksek lisans tezi, 70s. (yayınlanmamış).
• Demirkol, C., 1981, Sultan Dağı kuzeybatısının jeolojisi ve Beyşehir-Hoyran Napı ile ilişkisi; TÜBİTAK projesi, No: TBAK-382, 56s.
• Demirkol, C., 1984, Geology and tectonic or the region sout of Çay (Afyon); Geology of the Taurus belt, Inter. Symp., 69-75, Ankara.
• Demirkol, C., 1986, Sultan Dağı ve dolayının tektoniği; MTA derg., 107, 111-118.
• Demirtaşlı, E ., 1976, Akseki-Manavgat-Köprülü bölgesinin jeolojisi: 31. Türkiye Jeoloji Kurultayı, bildiri özetleri, s. 41, Ankara.
• Demirtaşlı, E., 1978, Ermenek batısında Göktepe-Dumlugöze-Tepebaşı arasında kalan sahanın jeolojisi; 32. Türkiye Jeoloji Kurultayı, bildiri özetleri, s. 31, Ankara.
• Demirtaşlı, E., 1967, Pınarbaşı-Sarız-Mağara ilçeleri arasındaki sahanın litostratigrafi birimleri ve petrol imkanları; MTA Rap. No: 4389, Ankara.
• Demirtaşlı, E., 1984, Stratigraphy and tectonics of the area between Silifke and Anamur, Central Taurus Mountains; Geology of the Taurus belt, Inter. Symp., 125-142, Ankara.
• Gedik, İ., 1977, Orta Toroslarʹda konodont biyostratigrafisi ; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 20-1, 35-48.
• Gedik, İ., 1989, Batı Toroslar Kambriyen’inde Hadimopanellid biyostratigrafisi, Kambriyen’de yeni bir stratigrafik zonlanma; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 32 -1, 65-78.
• Gedik, A., Birgili Ş., Yılmaz, H., Yoldaş, R., 1979, Mut-Ermenek-Silifke yöresinin jeolojisi ve petrol olanakları; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 22/1, 7-26.
• Gökdeniz, S., 1981, Recherches geologiques dans les Taurides occidentales entre Karaman et Ermenek , Turquie; Universitede Paris sud (XI), these de 3. émé cycle Orsay, no d’orde: 306p.
• Gökten, E., 1976, Silifke yöresinin temel kaya birimleri ve Miyosen stratigrafisi; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19/2, 103-117.
• Koç, H., 1997, Aydıncık (İçel) yöresini jeolojisi; Çukurova Üniversitesi’nde Jeoloji Mühendisliği Eğitiminin 20. Yılı Semp., bildiri özleri s. 249-250, Adana.
• Koçyiğit, A., 1976, Karaman-Ermenek (Konya) bölgesinde ofiyolitli melanj ve diğer oluşuklar; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19-2, 89-103.
• Koçyiğit, A., 1977, Karaman-Ermenek (Konya) arasındaki bölgenin tektoniği; Türkiye Jeol. Kur. Bült.,20- 1, 1-8.
• Koçyiğit, A.,1983, Hoyran Gölü (Isparta) dolayının tektoniği”; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 26-1, 1-10.
• Koçyiğit, A., 1984, Tectono-stratigraphic characteristic of Hoyran Lake region (Isparta bend); Inter. Symp. on the geology of the Taurus belt, 53-67, Ankara.
• Okuyucu, C. ve Güvenç, T., 1997; Hadim Napı’nda Karbonifer-Permiyen geçişi, Girvanellakireçtaşı oluşum paleontolojisi; Geosound Yer bilimleri Derg., 30/1, 463-473.
• Özçelik, O. 1984; Toroslarʹda Bozkır yöresinin jeolojisi, tektonik evrimi ve petrol olanakları; S.Ü. Müh. Mim. Fak., doktora tezi, (yayınlanmamış), 221.
• Özgül, N., 1976, Toroslarʹın bazı temel jeoloji özellikleri; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 19/1, 65-78.
• Özgül, N.,1984a, Alanya bölgesinin jeolojisi; Türkiye Jeol. Kur., Ketin Simp., 97-120.
• Özgül, N., 1984b, Stratigraphy and tectonic evolutionof the central Taurides; Geology of the Taurides, Interna.Symp., 77-90, Ankara.
• Özgül, N., 1997, Bozkır-Hadim-Taşkent (Orta Toroslar’ın kuzey kesimi) dolayında yer alan tektono- stratigrafik birliklerin stratigrafisi; MTA Derg.,119, 113-174.
• Özgül, N. ve Gedik, İ., 1973; Orta Toroslarʹda Alt Paleozoyik yaşta Çaltepe kireçtaşı ve Seydişehir formasyonunun stratigrafisi ve konodont faunası hakkında yeni bilgiler; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 16-2, 39-52.
• Özgül, N., Metin, S. ve Dean, W. T., 1972, Doğu Toroslarʹda Tufanbeyli ilçesi (Adana) dolayının Alt Paleozoyik stratigrafisi ve faunası; MTA Derg., 79/ 9-17.
• Şengör, A.M.C., 1984, Türkiyeʹnin tektonik tarihinin yapısal sınıflaması; Türkiye Jeoloji Kurumu, Ketin Simp., s. 37-62.
• Toker, V., Sonel, N., Ayyıldız, T., Albayrak, M., 1993, Akseki kuzeyi Üzümdere (Antalya) civarının stratigrafisi; Türkiye Jeol. Kur. Bült., 36-2, 57-71.
• Turan, A., 1990, Toroslarʹda Hadim (Konya) ve güneybatının jeolojisi, stratigrafisi ve tektonik gelişimi; Selçuk Üniv. Fen Bil. Ens., Doktora Tezi, 229 s. (yayınlanmamış
• Turan, A., 1995, Bağbaşı-Korualan (Hadim-Konya) arasındaki otokton ve allokton serilerin ayrıntılı stratigrafisi ve jeolojik evrimi; S.Ü.Araştırma Fonu projesi, no: MMF-92-108, 60.
• Turan, A., 1997a; Bağbaşı ve Korualan kasabaları (Hadim-Konya) arasındaki otokton ve allokton birliklerin stratigrafisi; S.Ü. Müh.-Mim. Fak. derg., 12-1, 46-62.
• Turan, A., 1997b, Göksu Vadisi boyunca yüzeyleyen Miyosen öncesi tektono-stratigrafik birliklerin stratigrafisi: Silifke batısı (İçel); Geosound Yerbilimleri derg., 30/2, 855-874.
• Turan, A., 1999, Hadim güneybatısında Orta Toroslar’ın tektonik özellikleri; Cumhuriyet Üniv. Müh. Fak. Derg., seri:A-Yerbilimleri, C.16, S.1, 59-78.
• Turan, A., 2000a, Karaköy (Gündoğmuş)-Hadim arasındaki Toroslar’ın stratigrafisi; Dokuz Eylül Üniv. Fen ve Mühendislik Derg., sayı:4, 61-89.
• Turan, A., 2000b, Korualan Bağbaşı (Hadim-Konya) arasındaki bölgenin yapısal özellikleri; Dokuz Eylül Üniv. Fen ve Mühendislik Derg., cilt:2, sayı: 3, 51-6.
• Turan, A., ve Kurt, H., 1997, Hadim (Konya) batısında yer alan Zindancık metaolistostromunun jeokimyasal karakterleri ve oluşum ortamları; Selçuk Üniv. Müh.-Mim. Fak. Derg.,12 / 2, 13-18.
• Turan, A., Küpeli, Ş., Deli, A., 2005, Karakaya- Değirmendere-Şeyhler arasının Miyosen öncesi jeolojik evrimi (Silifke batısı:Güney Türkiye); Selçuk Üniv. Müh.-Mim. Fak. Derg., 20/3, 47/59.
• Uğuz, M. F., 1989, Silifke-Ovacık-Gülnar (İçel İli) arasının jeolojisi; İst. Üniv. Fen Bil. Ens., doktora tezi, 172 s. (yayınlanmamış).
• Yetiş, C., 2002, Abanoz Yayla (Anamur-Mersin) dolayı Karaisalı kireçtaşı sedimanter petrografik özellikleri; Çukurova Üniv. Müh.-Mim. Fak. Derg., 17/1-2, 117-134.