Divorce and Its Effects: Psychological Consequences on Children and Adolescents

Year 2023, , 321 - 338, 29.04.2023

Özlem Çakmak Tolan

https://doi.org/10.52642/susbed.1221560

Cited By: 4

Abstract

Divorce is a traumatic event that deeply affects all family members and brings many psychological problems and uncertainties. While spouses experience disappointment in failing to maintain their marriage and having their home broken, children are often the most affected party. The effects of divorce on children vary depending on variables such as age, gender, intra-family conflict, and parental support. This review article examines the effects of divorce on children according to age. The developmental periods of infancy, preschool, school age, and adolescence are addressed, and the relevant literature is reviewed. Divorce can cause attachment-related problems in infancy, regressive behaviors in preschool, educational problems in school-age, and behavioral disorders in adolescence. However, divorce can also cause emotions such as depression, anxiety, stress, low self-esteem, lack of confidence, anger, worthlessness, and loss in children of all ages. Therefore, divorce can negatively affect children in terms of their mental, physical, and developmental health, and it can be a risk factor for developing psychological disorders in the future parents. However, the degree to which children are affected by divorce, the severity and duration of problems, and how parents behave towards their children and towards each other are directly related. It is essential to remember that maintaining a healthy relationship and communication with children is crucial for their psychological health and well-being.

Keywords

Divorce, Child, Adolesence, Effects of Divorce

Boşanma ve Etkileri: Çocuklar ve Ergenler Üzerindeki Psikolojik Sonuçları

Abstract

Boşanma ile parçalanan ve dağılan aile birliği ailenin tüm fertlerini derinden etkileyen, ruhsal açıdan birçok sorunu ve belirsizliği beraberinde getiren travmatik bir olaydır. Eşler evliliklerini yürütememelerinin ve yuvalarının yıkılmasının hayal kırıklığını yaşarken bu durumdan en çok etkilenen tarafın çocuklar olduğu görülmektedir. Boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri yaş, cinsiyet, aile içi çatışma, ebeveyn desteği gibi birçok değişkene göre farklılık göstermektedir. Bu derleme çalışmasında boşanmanın çocuk üzerindeki etkileri yaş değişkenine göre incelenmiştir. Gelişim dönemleri bebeklik, okul öncesi, okul dönemi ve ergenlik dönemleri olmak üzere dört bölümde ele alınmış ve ilgili alanyazın taranmıştır. Boşanma; bebeklik döneminde ağırlıklı olarak bağlanma kaynaklı problemlere, okul öncesi dönemde regresif davranışlara, okul döneminde eğitim ile ilgili sorunlara ve ergenlik döneminde ise davranım bozukluklarına neden olabilmektedir. Bununla birlikte boşanma; her yaş döneminde depresyon, kaygı, stres, düşük benlik saygısı, özgüven eksikliği, öfke, değersizlik ve kayıp gibi duygulara yol açabilmektedir. Dolayısıyla boşanma; geleceğin ebeveynleri olan çocukları ruhsal, fiziksel, gelişimsel açıdan olumsuz etkilemekte ve psikolojik bozukluklar geliştirmeleri için bir risk faktörü olabilmektedir. Bununla birlikte, çocukların boşanmadan etkilenme düzeyleri, sorunların ne şiddette olacağı ve ne kadar süreceğinin anne ve babanın çocuklarına nasıl davranacakları ve birbirlerine yönelik tavır ve tutumları ile doğrudan bağlantılı olduğu unutulmamalıdır. Çocukla sağlıklı iletişim ve ilişkinin devam ettirilmesi çocukların psikolojik sağlıkları ve iyilik halleri açısından son derece önemlidir.

Keywords

Boşanma, Çocuk, Ergen, Boşanmanın Etkileri

References

• Akın, E., & Berkem, M. (2012). İntihar Girişiminde Bulunan Ergenlerde Öfke ve Dürtüsellik. Marmara Medicine Journal, s. 148-152.
• Aktaş, Ö. (2011). Boşanma Nedenleri ve Boşanma Sonrasında Karşılaşılan Güçlükler. İzmir: Yüksek Lisans Tezi Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Alison, C. S. K., Deborah, L. V., McCartney, K., Owen, M. T., & Booth, C. (2000). Effects of parental separation and divorce on very young children. Journal of Family Psychology, s. 304-326.
• Allison, P. D., & Furstenberg, F. F. (1989). How Marital Dissolution Affects Children: Variations by Age and Sex. Developmental Psychology, s. 540-549.
• Altunbulak, C., & Aydoğan, İ. (2015). İlköğretim İkinci Kademedeki Boşanmış ve Tam Aileye Sahip Öğrencilerin Okul Başarıları ve Okulda Karşılaştıkları Problemlerin İncelenmesi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 75-102.
• Altuntaş, G. (2012). Boşanmış Ebeveynler ile Boşanmamış Ebeveynlerin Lise Birinci, İkinci, Üçüncü Sınıflarında Okuyan Çocuklarının Sürekli Öfke ve Öfkeifade Tarsi, Benlik Saygısı ve Anksiyete Düzeylerinin Karşılaştırılması . İstanbul: Yüksek Lisans Tezi Maltepe Üniversitesi.
• Amato, P.R. (2000). The consequences of divorce for adults and children. Journal of Marriage and Family, 62(4), 1269-1287.
• Aral, N., & Başar, F. (1998). Çocukların Kaygı Düzeylerinin Yaş, Cinsiyet, Sosyo-Ekonomik Düzey ve Ailenin Parçalanma Durumuna Göre İncelenmesi. Eğitim ve Bilim, s. 13-20.
• Aral, N., & Gürsoy, F. (2000). Boşanmış ve Boşanmamış Ebeveynlerin Çocuklarının Depresyon Düzeyleri Üzerine Bir Araştırma. Toplum ve Sosyal Hizmet, s. 18-28.
• Aral, N., & Sağlam, M. (2012). Ebeveynleri Boşanma Sürecinde Olan Çocuklar ile Ebeveynleri ile Birlikte yasayan Çocukların Duygularının Cinsiyete Göre İncelenmesi. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, s. 72-85.
• Arslan, S. (2018). Boşanmanın Lise Öğrencileri Üzerindeki Etkisinin. Ankara: Yüksek Lisans Tezi Hacettepe Üniversitesi.
• Atabey, D. (2017). Bazı Değişkenlere Göre Erken Çocukluk Döneminde Okul – Baba İlişkis. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, s. 721-729.
• Aycanoğlu, C., & Ünsal, G. (2017). Bağlanma Tarzları ve İnternet Bağımlılığının Evlilik. Journal of Academic Research in Nursing, s. 163-168.
• Aydın, O. (2009). Boşanma Sürecinde Velayet ile İlgili Anlaşmazlık Yaşayan Ebeveynlerin Çocuklarına İlişkin Düşünceleri ve Çocukların Boşanmaya Uyum Düzeylerinin İncelenmesi. Ankara: Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi.
• Aydınlı, H. (2002). Çocuk Eğitiminde Sık Sorulan Sorular ve Cevaplar . İstanbul: Zambak.
• Bedel, A., & Işık, E. (2013). Tek Ebeveyni Olan ve İki Ebeveyni Olan Öğrencilerin Kişiler Arası Problem Çözme ve Yaşam Doyumu Düzeylerinin Karşılaştırılması. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, s. 70-85.
• Bilgiç, E. C. (2019). Anne-Babası Boşanmış ve Boşanmamış Çocuk ve Ergenlerde Görülen Uyku Bozukluklarının İncelenmesi. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi Maltepe Üniversitesi.
• Booth A, Amato PR (2001) Parental predivorce relations and offspring postdivorce well-being. Journal of Marriage and Family 63(1), 197-212.
• Bowlby, J. (1982). Attachment and loss: Retrospect and prospect. American Journal of Orthopsychiatry, s. 664-678.
• Bryner, C. L. (2001). Children of Divorce. J Am Board Fam Pract, s. 201-211.
• Buchanan, C. M., Maccoby, E. E., & Dornbusch, S. M. (1991). Caught Between Parents: Adolescents Experiences in Divorced Homes. Child Develpoment, s. 1008-1029.
• Bulut, I. (1991). Parçalanmış Aileden Gelen Çocukların Davranış Özellikleri Hakkında Bir Araştırma (Der. B Dikeçgil, A Çiğdem). Aile Yazıları 3. Birey, Kişilik ve Toplum. Ankara: Bilim Serisi 5/3 TC Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Burt, S. A., Barnes, A. R., McGue, M., & Iacono, W. G. (2008). Parental Divorce Adolescent Delinquency: Ruling Out The İmpact of Common Genes. Developmental Psychology, s. 1668-1677.
• Cebeci, T., & Ceylan, S. (2009). Tam Aileye ve Tek Ebeveyne Sahip Ailelerden Gelen 7-12 Yaşları arasındaki Çocukların Bağlanma Stilleri Ve Kaygı Durumları Arasındaki İlişki. İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çakmak, S., Gedikli, H., Demirkol, M. E., & Tamam, L. (2018). Ergenlerde Ebeveyn Ayrılığının Dürtüsellik Üzerine Etkisi. Klinik Psikiyatri, s. 137-147.
• Deniz, M. E. (2008). Ergenlik Çağı Sosyal İlişkileri, Eğitime Yeni Bakışlar. Konya : Eğitim Akademi.
• Dirik, G., Yorulmaz, O., & Karancı, A. N. (2015). Çocukluk Dönemi Ebeveyn Tutumlarının Değerlendirilmesi: Kısaltılmış Algılanan Ebeveyn Tutumları-Çocuk Formu 2. Türk Psikiyatri Dergisi, s. 123-130.
• Doğan, Y. (2007). İlköğretim Çağındaki 10-14 Yaş Grubu Öğrencilerinin Gelişim Özellikleri Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 13:155-187. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 155-187.
• Erdim, L., & Ergün, A. (2016). Boşanmanın Ebeveyn ve Çocuk Üzerindeki Etkileri . Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, s. 78-84.
• Erürker, B. A. (2007). Aileye ve Parçalanmış Aileye Sahip 5-6 Yaş Çocuklarının Bilişsel İşlevlerinin Karşılaştırılması. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi Maltepe Üniversitesi.
• Eryılmaz, A. (2011). Yaşam Boyu Gelişim . Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, s. 49-66.
• Foulkes-Jamison, L. (2011). The Effects Of Divorce On Children.
• Franklin, K. M., Janoff-Bulman, R., & Roberts, J. E. (1990). Long-Term İmpact of Parental Divorce on Optimism and Trust: Changes in General Assumptions or Narrow Beliefs? Journal of Personality and Social Psychology, s. 743-755.
• Frisco, M. L., Muller, C., & Frank, K. (2007). Parents’ Union Dissolution and Adlescents’ School Performance: Comparing Methodological Approaches. J Marriage Fam, s. 721-741.
• Geniş, M., Toker, B., & Şakiroğlu, M. (2019). Boşanmanın Çocuklara Etkisi, Çocuğa Söylenmesi ve Ebeveyn Yabancılaşması Derleme Çalışması . Adnan Menderes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, s. 190-199.
• Hall, J. H., & Fincham, F. D. (2006). Relationship Dissolution After İnfidelity: In M. Finr & J. Harvey (Eds.): Handbookof Divorce And Relationship Dissolution. Mahwah: NJ: Erlbaum.
• Ham, B. D. (2003). The Effects of Divorce on Academic Achievement on High School Seniors. Journal of Divorce & Remarriage, s. 159-178.
• Hetherington, E. M., Cox, M., & Cox, R. (1982). Effects of Divorce on Parents and Children . Journal of American Academy of Child Psychiatry, s. 518-530.
• Hines, M. T. (2007). Adolescent Adjustment to Middle School Transition: The İntersection of Divorce and Gender in Review. Journal RMLE Online, s. 1-15.
• Huurre, T., Junkkari, H., & Aro, H. (2006). Long-Term Psychosocial Effects Divorce: A Follow-Up Study From Adolescence to Adulthood. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, s. 256-263.
• Karahan, A. S. (2012). Boşanma sonrası yaşama uyum. Ankara: Hacettepe Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Eğitim Bilimleri Ana Bilim Dalı / Psikolojik Danışmanlık ve Rehberlik Bilim Dalı.
• Kasatura, İ. (2003). Heyecansal Kontrol: Yaşantımıza Yön Veren Duygularla Başa Çıkmayı Öğrenme. İstanbul: Altın Kitaplar.
• Kasuto, M. (2017). Boşanmış Ailelerin Çocuklarının Boşanmamış Ailelerin Çocuklarına Göre Öz Saygı Ve Ruh Sağlığı Değişkenlerinin İncelenmesi. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi Işık Üniversitesi.
• Kaya, F. Ş., & Gündüz, İ. (2019). Anne-Babası Evli veya Boşanmış Olan Çocukların Algıladıkları Ebeveyn Tutumu ile Somatizasyon Belirtileri Arasındaki İlişki. Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, s. 35-56.
• Koç, M. (2014). Gelişim Psikolojisi Açısından Ergenlik Dönemi ve Genel Özellikleri . Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, s. 231-256.
• Korkut, Y. (2012). Bir Geçiş Krizi Olarak Boşanma. Psikoloji Çalışmaları, s. 99-112.
• Kotan, T. Ş. (2016). Boşanmış ve Boşanmamış Ailelere Sahip Üniversite Öğrencilerinde Reddedilme Duyarlılığının Bağlanma Stilleriyle İlişkisinin İncelenmesi. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi. Işık Üniversitesi.
• Kristjansson, A. L., Sigfusdottir, I. D., Allegrante, J. P., & Helgason, A. R. (2008). Parental Divorce and Adolescent Cigarette Smoking and Alcohol Use: Assessing The İmportance of Family Conflict. Acta Paediatrica, s. 537-542.
• Lansford, J. E. (2009). Parental Divorce and Children’s Adjustment . Perspectives on Psychological Science, s. 140-152.
• Lengua, L. J., Wolchik, S. A., Sandler, I. N., & West, S. G. (2000). The Additive and İnteractive Effects of Parenting and Temperament in Predicting Adjustment Problems of Children of Divorce. Journal of Clinical Psychology, s. 232-244.
• Lopez, F. G., Melendez, M. C., & Rice, K. G. (2000). Parental Divorce, Parent-Child Bonds, and Adult Attachment. Journal of Counseling Psychology, s. 177-186.
• Mağden, D., & Temel, Z. F. (1991). Anne-Babası Boşanmış ve Boşanmamış Olan 7-9 Yaş Çocuklarının Okul Başarıları Arasındaki Farkların İncelenmesi. Eğitim ve Bilim, s. 36-43.
• Mechanic, D., & Hansell, S. (1989). Divorce, Family, Conflict and Adolescents’ Well Being. Journal of Health and Social Behavior, s. 105-116.
• Meriç, B. (2007). Boşanmış Ailelerdeki Ebeveynlerin Uyum Düzeylerini ve Sosyal Becerilerini Geliştirmeye Yönelik Bir Grup Rehberliği Çalışmasının Sınanması. İstanbul: Doktora Tezi Marmara Üniversitesi.
• Nair, H., & Murray, A. D. (2005). Predictors of Attachment Security İn Preschool Children From İntact and Divorced Families . The Journal of Genetic Psychology, s. 245-263.
• Öngider, N. (2013). Anne Baba ile Okul Öncesi Çocuk. Current Approaches in Psychiatry, s. 420-440.
• Öngören, S. (2017). Boşanma ve Boşanmanın Erken Çocukluk Dönemi Çocuklar Üzerindeki Etkileri. Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi, s. 73-87.
• Öztop, H., Bıçakçı, M., Soylu, N., Oğurtan, S. G., Nadir, U., Taşoluk, E., . . . Tok, S. (2018). ek Ebeveynli Aileler, 1. Baskı. Ankara: Aile Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile Eğitim Programı.
• Pálmarsdóttir, H. (2015). Parental Divorce, Family Conflict And Adolescent Depression and Anxiety. Iceland: Reykjavik University.
• Parlaz, A., Tekgül, N., Karademirci, E., & Öngel, K. (2012). Ergenlik Dönemi: Fiziksel Büyüme, Psikolojik ve Sosyal Gelişim Süreci. Turkish Family Physician, s. 10-16.
• Pat, S. (2008). What is Adult Attachment? Clinical Social Work Journal, s. 21-30.
• Peluso, P. R., Peluso, J. P., White, J. F., & Kern, R. M. (2004). A Comparison of Attachment Theory and Individual Psychology: A Review of the Literature. Journal of Counseling & Development, s. 139-145.
• Perkins-Gough, D. (2015). Secrets of The Teenage Brain: A Conversation with Frances. Jensen. Educational Leadrship, s. 16-20.
• Pickhardt, C. E. (2006). Helping Adolescents and Adults to Build Sef-Esteem. Massachusetts: Adams Media.
• Pırtık, Ş. (2013). Boşanmış ve Tam Aileden Gelen Okul Öncesi Çocukların Sosyal Beceri ve Akran Tepkilerinin Karşılaştırılmalı Olarak İncelenmesi. Konya: Yüksek Lisans Tezi Selçuk Üniversitesi.
• Pong, S.-l., Dronkers, J., & Hampden-Thompson, G. (2003). Family Policies and Children’s School Achievement in Single- Versus – Two Parent Families. Journal of Marriage and Family, s. 681-699.
• Pruett, K. (2003). Why Father Care is as Essential as Mother Car Efor Your Child. . New York: Free Press.
• Richardson, S., & McCabe, M. P. (2001). Parental Divorce During Adolescence and Adjustment in Early Adulthood. Adolescence, s. 467-489.
• Ross, L. T., & Wynne, S. (2010). Parental Divorce and Adult Childrens’s Well-Being: The Role of Family Unpredictability . Journal of Child and Family, s. 757-761.
• Sağlam, M. (2011). Boşanma Sürecinde Olan Ailelerdeki Çocukların Aile Algılarının ve Sorunlarının Resimler Aracılığı ile İncelenmesi. Ankara: Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Sancaklı, D. (2014). Boşanmış Annelerin ve Çocuklarının Boşanma Sürecinde İlişkin Yaşantıları. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi Maltepe Üniversitesi.
• Santrock, J. W. (2011). lk Çocuklukta Sosyo-Duygusal Gelişim (Çev. A. E. Aslan). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sarıdoğan, M. E., Karahan, T. F., Dicle, A. N., & Menteş, Ö. (2007). Ebeveyne Bağlanma Düzeyine ve Anne-Babanın Boşanma/Birliktelik Durumuna Göre Çocuklarda Evlilik Çatışmasını Algılama Biçimleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi , s. 12-25.
• Saymaz, İ. (2003). Üniversite Öğrencilerinin Kişilerarası İlişki ve Bağlanma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi. İstanbul: Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Serin, N., & Öztürk, S. (2007). Anne-Babası Boşanmış 9-13 Yaşlarındaki Çocuklar ile Aynı Yaş Grubundaki Anne-Babası Boşanmamış Çocukların Benlik Saygısı ve Kaygı Düzeyleri. Ahi Ervan Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 117-128.
• Simons, R. L., Lin, K.-H., Gordon, L. C., Conger, R. D., & Lorenz, F. O. (1999). Explaining the Higher Incidence of Adjustment Problems Among Children of Divorce Compared with Those in Two-Parent Families. Journal of Marriage and Family, s. 1020-1033.
• Soysal, A., Bodur, Ş., İşeri, E., & Şenol, S. (2005). Bebeklik Dönemindeki Bağlanma Sürecine Genel Bir Bakış. Journal of Clinical Psychiatry, s. 88-99.
• Steinberg, L. (2007). Adolescence, 8th edt. Newyork: McGraw-Hill.
• Şentürk, Ü. (2006). Parçalanmış Aile Çocuk İlişkisinin Sebep Olduğu Sosyal Problemler (Malatya uygulaması). Malatya: Doktora Tezi. İnönü Üniversitesi.
• Şentürk, Ü. (2012). Parçalanmış Aile Çocuklarının Eğitimdeki Başarı/Başarısızlık Durumu (Malatya Örneği 2006) . Sosyal Politika Çalışmaları, s. 105-126.
• Tatlılıoğlu, K. (2012). Okul Öncesi Dönemde Anne-Baba Tutumunun Çocuğun Kişilik Gelişimine Etkisi. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi Dergisi, s. 83-91.
• Tomcikova, Z., Gecková, A. M., Orosova, O., & Dijk, J. P. (2009). Parental Divorce and Adolescent Drunkenness. European Addiction Research, s. 202-208.
• TÜİK. (2018). http://www.tuik.gov.tr/Prehaberbultenleri.Do?%C4%B0d=24862.
• Türkaslan, N. (2007, Aralık 1). Boşanmanın Çocuklar Üzerine Olumsuz Etkileri ve Bunlarla Başetme Yolları . Journal of Social Policy Studies, s. 99-108.
• Ünlü, F. (2015). Ebeveyni Boşanmış Bireylerde; Benlik Saygısı, Yalnızlık ve Bağlanma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi / Analysis of İndividuals in Self Esteem, Loneliness and Attachment Styles, Who Have Divorced Parents. İstanbul: Haliç Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü / Psikoloji Ana Bilim Dalı / Uygulamalı Psikoloji Bilim Dalı.
• Waite, L. J., & Gallagher, M. (2000). he Case for Marriage: Why Married People Are Happier, Healthier and Better off Financially. New York: Doubleday.
• Walczak, Y., & Burns, S. (1999). Boşanma ve Çocuk Üzerine Etkileri. İstanbul: Özgür.
• Wallerstein, J. S. (1985). Children of Divorce: Preliminary Report of A Ten-Year Follow-Up Of Older Children and Adolescent. Journal of American Academy of Child Psychiatry, s. 545-553.
• Wallerstein, J. S., & Kelly, J. B. (1974). The Effects of Parental Divorce: Experience of the Preschool child. Journal American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, s. 600-616.
• Wallerstein, J. S., & Kelly, J. B. (1980). Surviving the Breakup: How Children And Parents Cope With Divorce. New York: Basic Books.
• Yavuzer, H. (2003). Çocuk Eğitimi El Kitabı 16. Baskı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yılmaz, N.D. (2011). Çatışma yaşayan ve boşanmış ailelerin ilköğretim çağındaki 7-12 yaş çocuklarının benlik algıları ve kaygı düzeyleri açısından çatışma yaşamayan ailelerin çocukları ile karşılaştırılması, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Maltepe Üniversitesi.
• Yörükoğlu, A. (2012). Çocuk Ruh Sağlığı. İstanbul: Özgür.
• Zeanah, C. H., Boris, N. W., & Larrieu, J. A. (1997). Infant Development and Developmental Risk: A Review of the Past 10 years. Journal of American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, s. 165-178.