DAMAT FERİT PAŞA HÜKÜMETLERİ TARAFINDAN AZLEDİLEN KUVÂ-YI MİLLİYECİLER

Year 2006, Issue: 15, 19 - 41, 01.02.2006

Osman Akandere

Abstract

Damat Ferit Paşa, Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a çıkışıile birlikte hızla örgütlediği ve “vatanıişgal kuvvetlerinden temizlemek” maksadıyla hareket eden Millî Mücadele Harekatı’nın ortadan kaldırılmasıadına birçok faaliyette bulunmuştur. Damat Ferit Paşa’nın sadarette olduğu dönemlerde Kuvâ-yıMilliye hareketi; İttihatçılık, Bolşeviklik, asilik, sahte milliyetperverlik, dinsizlik vb. şekillerde suçlanmış; bununla da halkın Kuvâ-yıMilliyecilere karşıayaklanmasıhedeflenmiştir. Hatta Kuvâ-yıMilliyecilerin öldürülmelerinin farz olduğuna dair fetva dahi çıkartılmıştır. Damat Ferit Paşa, Kuvâ-yıMilliyecilerden kurtulmak için başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere birçok Kuvâ-yıMilliyeciyi görevinden azletmiştir. Bununla Anadolu insanının Kuvâ-yıMilliyecilere itibar etmemesi amaçlanmıştır. Azil işleminin fayda vermemesi üzerine Divân-ıHarplerde gerekli değişiklikler yapılarak Kuvâ-yıMilliyeciler yargılanmışlar ve çeşitli cezalara çarptırılmışlardır. Başta Mustafa Kemal Paşa olmak üzere Kuvâ-yıMilliye hareketinin önde gelen lider kadrosu ve birçok Kuvâ-yıMilliyeci gıyaben idama mahkum edilmişlerdir. Yine birçoğu da Kuvâ-yıMilliye’ye destek vermek gibi suçlardan yargılanıp idama mahkum edilmişler ve haklarındaki idam hükmü infaz edilmiştir.

Keywords

Damat Ferit Paşa, Kuva-yıMilliyeciler, Aziller, Yargılama, Ceza

Damat Ferit Pasa took part in many activities to eliminate the National Struggle Movement

Abstract

which was organized rapidly after Mustafa Kemal Pasa’s landing on Samsun and acted to “eliminate the country from occupying forces”. The movement of The Nationalist Forces was accused of being the supporter of Committee of Union and Progress Party, Bolshevist, rebellious, false nationalist and irreligious in the period of Damat Ferit Pasa. In this way the public rebellion against The Nationalist Forces was aimed. Furthermore, a fatwa opinion on a matter involving the Islamic religious law was given which considered killing the members of the Nationalist Forces is a religious duty. In order to get rid of the Nationalist Forces, Damat Ferit Pasa discharged many members of the Nationalist Forces from their duty beginning with Mustafa Kemal Pasa. After the discharges didn’t help, the members of the Nationalist Forces were judged and punished after making some changes on Maritial Courts. Mustafa Kemal Pasa and the leader staff of the Nationalist Forces movement were sentenced to death in their absence. Many of them were judged for offenses like supporting the Nationalist Forces, sentenced to death and executed

Keywords

Damat Ferit Pasa, Nationalist Forces, discharges, judge, punishment

References

• Babıali Evrak Odası (BOA, BEO)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi, (BOA,DH.EUM.AYŞ)
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (BOA, DH. ŞFR)
• Meclis-i Vükela Mazbataları (BOA, MV) Gazeteler Alemdar Peyam Peyam-ı Sabah
• Takvim-i Vekayi Kitaplar
• AKŞİN, Sina, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele –Mutlakiyete Dönüş (1918–1919)-, Cilt: 1, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ank–1998.
• ATA, Ferudun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, TTK Basımevi, Ank-2005.
• Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri (1911-1921 Tarihleri Arasına Ait 106 Belge), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ank-1982.
• ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk (1919–1927), Yay. Haz: Zeynep Korkmaz, A.A.M. Yay, Ank–2005.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Cilt:1, A.A.M. Yay, Ank-1997.
• BEYATLI, Yahya Kemal, Siyasî ve Edebî Portreler, Baha Matbaası, İst- 1976.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele, Cilt: 1, Üçüncü Basım, TTK Basımevi, Ank-1992.
• BIYIKLIOĞU, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele -Vesikalar, Resimler, Plan ve Haritalar-, Cilt: 2, Üçüncü Basım, TTK Basımevi, Ank-1992.
• CEBESOY, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İst- 2000.
• ÇELİK, Kemal, Millî Mücadele’de Adana ve Havalisi (1918-1922), TTK Basımevi, Ank-1999.
• İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt: 4, İst–1982.
• JAESCHKE, Gotthard, Türk Kurtuluş Savaşı Kronolojisi –Mondros’tan Mudanya’ya Kadar (30 Ekim 1918–11 Ekim 1922), TTK Basımevi, Ank– 1989.
• KANSU, M. Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Cilt: 1, TTK Basımevi, Ank–1986.
• KARABEKİR, Kazım, İstiklal Harbimiz, Cilt: 1, Emre Yayınları, İst-1995.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: IX, İkinci Basım, T.T.K, Ank– 1999.
• KARAY, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab, İnkılâp ve Aka Kitabevi, İst- 1964.
• Mehmet Arif Bey, Anadolu İnkılâbı Millî Mücadele Anıları (1919-23), Yay. Haz: Bülent Demirbaş, İkinci Basım, Arba Yayınları, İst-1992.
• MENLANZADE Rıfat, İttihat Terakki İktidarı ve Türkiye İnkılâbının İç Yüzü, Yedi İklim Yayınları, İst–1993.
• ÖZKAN, Hülya, İstanbul Hükümetleri ve Millî Mücadele Karşıtı Faaliyetleri (4 Mart 1919–16 Ekim 1920), Genelkurmay Basımevi, Ank–1994.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Cilt: 2, TTK Basımevi, Ank– 1994.
• SARIHAN, Zeki, Kurtuluş Savaşı’nda İkili İktidar, Birinci Basım, Kaynak Yayınları, İst-2000.
• SARIKOYUNCU, Ali, Millî Mücadele’de Din Adamları, Cilt: 1, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ank-1995.
• SOFUOĞLU, Adnan, Kuvâ-yı Milliye Döneminde Kuzeybatı Anadolu (1919–1921), Genelkurmay Basımevi, Ank–1994.
• TEMEL, Mehmet, İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, Kültür Bak. Yayınları, Ank–1998.
• TEVETOĞLU, Fethi, Atatürk’le Samsun’a Çıkanlar, Birinci Basım, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ank-1987.
• Türk İstiklal Harbi -İç Ayaklanmalar (1919–1921)-, Cilt: VI, Genelkurmay Basımevi, Ank–1964.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, TTK Basımevi, Ank–1987.
• TÜRKMEN, Zekeriya, Yeni Devletin Şafağında Mustafa Kemal (Ekim 1918-Ocak 1920), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ank-2002.
• YALÇIN, E. Semih-Salim Koca, Mustafa Kemal Paşa’nın Anadolu’ya Geçişi, Berikan Yayınevi, Ank-2005.
• ZÜRCHER, Eric Jan, Millî Mücadele’de İttihatçılık, İletişim Yayınları, İst–2003. Tezler
• ERDEM, Ş. Can, Sadrazam Damat Ferit Paşa, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İst–2002. Makaleler
• Adnan Sofuoğlu, “Refet Bele’nin Üçüncü Ordu Kumandanlığı’ndan Alınışına Dair Bir Vesika Üzerine…”, Türk Kültürü Dergisi, Yıl: XXXVI, Sayı: 422, s. 342-351.
• Ali Sarıkoyuncu, “Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin Millî Mücadele ve Atatürk İnkılâpları Karşıtı Tutum ve Davranışları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 39, Kasım-1997, s. 787-812.
• Askerî Tarih Belgeleri Dergisi, Sayı: 79, Genelkurmay Basımevi, Ank- 1981. Belge No: 1731, 1734, 1735.
• Cevdet Küçük, “Damad Ferid Paşa”, İslam Ansiklopedisi, Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt: 8, İst–1993, s. 436-439.
• Emine Kısıklı, “Millî Mücadele Başlangıcında, Mustafa Kemal Paşa’nın Millî Hareketi, İttihat ve Terakki Faaliyetlerinde Uzak Tutma Teşebbüsleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 5, Ank-1990, s. 109-127.
• Fethi Tevetoğlu, “Atatürk-İttihat ve Terakki”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 15, Temmuz–1989, s. 613-623.
• Günay Çağlar, “Kuvâ-yı İnzibatiye”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 15, Ank-1995, s. 343-365.
• Günay Çağlar, “Millî Mücadele’de Fetvalar Olayına Değişik Bir Açıdan Bakış”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 75. Yıl Özel Sayısı, Sayı: 11, Erzurum–1999, s. 265-282.
• Hamdi Atamer, “Kuvâ-yı Milliye’ye Katılanların Listesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 4, Ocak-1968, 3-9.
• Hamdi Atamer, “Kuvâ-yı Milliye’ye Katılanların Listesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 5, Şubat-1968, s. 3-7.
• Hamdi Atamer, “Kuvâ-yı Milliye’ye Katılanların Listesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 6, Mart-1968, s. 8-12.
• Hamdi Atamer, “Kuvâ-yı Milliye’ye Katılanların Listesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 7, Nisan-1968, s. 24-27.
• Hamdi Atamer, “Kuvâ-yı Milliye’ye Katılanların Listesi”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 8, Mayıs-1968, s. 8-11.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, Sayı: 1, Genelkurmay Basımevi, Ank- 1952. Vesika No: 15, 16, 17, 19, 22.
• Midhat Sertoğlu, “Millî Mücadele’ye Yardım Ettikleri İçin Cezalandırılmak İstenenlere Dair Yayınlanmamış Belgeler”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 14, Sayı: 2, Şubat-1978, s. 47-49.
• Osman Akandere, “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi’de Kuvâ- yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 24, Ank–2003, 417-467.