SADRAZAM DAMAT FERİT PAŞA’NIN IV. HÜKÜMETİ DÖNEMİNDE KUVÂ-YI MİLLİYE İLERİ GELENLERİ HAKKINDA VERİLEN İDAM KARARLARI
Abstract
Damat Ferit Paşa önceki dönemlerinde olduğu gibi IV. Sadaretinde de Kuvâ-yı Milliyecilerin tenkil edilmesi yönünde çalışmalar yürütmüştür. Öncesinde “İttihatçılık”, “Bolşeviklik”, “Yalancı Milliyetçilik”le itham ettiği Kuvâ-yı Milliyecileri, IV. Sadaretinde “Hükümetin Beyannamesi”, “Padişahın Hatt-ı Hümayunu” ve Şeyhülislam Dürrizâde Abdullah Efendi’ye çıkartmış olduğu “Fetvâ-yı Şerife” aracılığıyla etkisiz hale getirmeye çalışmıştır. Özellikle Dürrizâde’nin çıkardığı Fetvâ-yı Şerife aracılığıyla Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları; “dinsizlik”, “devlete ve millete düşmanlık”la suçlanmış, nihayetinde de öldürülmelerinin “farz” olduğu Anadolu insanına duyurulmuştur. Böylelikle halkın dinî duyguları siyasî hesaplar uğruna kullanılmaya çalışılmıştır. Damat Ferit Paşa bütün çabalarına rağmen üstesinden gelemediği Kuvâ-yı Milliye Hareketi’ni bu sefer hukukî yönden mahkûm etme yolunda çalışmalara girişmiştir. Öncelikle 1. Divân-ı Harbi Örfi’nin başına Nemrut Mustafa Paşa’yı getirmiş ve Kuvâ-yı Milliye Hareketi’nin lider kadrosu hakkında yargılama sürecini başlatmıştır. İlk olarak Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları gıyaben yargılanmışlar ve “Mülkiye Ceza Kanunname-i Hümayunu” gereğince “idamlarına” karar verilmiştir. Ardından Fevzi Paşa, onun ardından da aralarında İsmet Bey, Rıza Nur ve Hamdullah Suphi gibi önemli simalarında bulunduğu 17 kişi yargılanmış ve “idama” mahkûm edilmişlerdir. Böylelikle Büyük Millet Meclisi’nin ilk İcra Vekilleri Heyeti üyeleri, başkanı Mustafa Kemal Paşa da dâhil olmak üzere 1. Divân-ı Harbi Örfi tarafından idama mahkûm edilmiştir. Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının haricinde daha pek çok kişi Kuvâ-yı Milliye’ye mensubiyetleri dolayısıyla Divân-ı Harbi Örfice çeşitli cezalara çarptırılmıştır. Nihayetinde de Damat Ferit Paşa’nın “idam kararı” verme girişimleri başarılı olamamış, amacına ulaşamamıştır.
References
- Arşiv Belgeleri
- Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Babıâli Evrak Odası (BEO)
- Dosya Usûlü İradeler Tasnifi (DUİT)
- Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi, (DH. EUM. AYŞ)
- Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR)
- Meclis-i Vükela Mazbataları (MV)
- Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Belgeleri (DH. İ. UM)
- Gazeteler ve Dergiler Alemdar Peyam Peyam-ı Sabah
- Takvim-i Vekayi Vakit İkdam Hâkimiyet-i Milliye
- Harp Tarihi Vesikaları Dergisi (HTVD)
- Askerî Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD) Kitaplar
- ADIVAR, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, 11. Basım, Atlas Kitabevi, İstanbul-1994.
- AKANDERE, Osman - Ata, Ferudun, Dramalı Rıza Bey ve Millî Mücadeledeki Hizmetleri, Temel Yayınları, İstanbul-2008.
- AKÇAM, Taner, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu (İttihat Terakki’den Kurtuluş Savaşı’na), İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul-1999.
- ATA, Ferudun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-2005.
- ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk (1919–1927), Yayına Hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara–2005.
- ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk, Cilt: III, (1917-1927), Belgeler, Yay. Haz. İsmet Gönülal, Ankara-1984.
- Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri (1911-1921 Tarihleri Arasına Ait 106 Belge), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara-1982.
- Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
- Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Cilt: 1, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-1997.
- EZHERLİ, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1998) ve Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1887-1920), 2. Baskı, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara-1998.
- GÖK, Hayrullah, Mareşal Fevzi Çakmak’ın Askerî ve Siyasî Faaliyetleri (1876-1950), Genelkurmay Basımevi, Ankara-1997.
- İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt: 4, 3. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul-1982.
- KARAY, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab (Mütareke Devri Anıları), 2. Baskı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul-1992
- NUR, Rıza, Hayat ve Hatıratım, Cilt: III, Yay. Haz. Heider Schmit, Altındağ Yayınevi, İstanbul-1967.
- PEKER, Nureddin, 1918-1923 İstiklâl Savaşı’nın Vesika ve Resimleri (İnebolu-Kastamonu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı), İstanbul-1955.
- REY, Ahmet Reşit, Canlı Tarihler, Gördüklerim Yaptıklarım, İstanbul- 1945.
- ŞİMŞİR, Bilâl N., İngiliz Belgelerinde Atatürk, Cilt: 2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-1975.
- TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1991.
- TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt. III, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul-1989.
- TBMM ZC, Devre I, İçtima Senesi I, Cilt: 1, 3. Basılış, TBMM Matbaası, Ankara-1959.
- TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi: 1, Cilt: 1, 21. 7. 1336/1920, İ: 38, C: 1, 3. Basılış, TBMM Matbaası, Ankara-1981.
- TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi: 1, Cilt: 3, 18. 8. 1336/1920, İ: 52, C: 1, 3. Basılış, TBMM Matbaası, Ankara-1981. Tezler
- ERDEM, Ş. Can, Sadrazam Damat Ferit Paşa, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul–2002. Makaleler
- AKANDERE, Osman, “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi’de Kuvâ-yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 24, Ankara–2003.
- AKÇAM, Taner, “Divan-ı Harbi Örfi’lerin Kurulması-İstanbul Yargılamaları”, Tarih ve Toplum, Sayı: 137, (Mayıs 1995).
- ATAMER, Hamdi, “Millî Mücadele’ye Katılanlar Hakkında Askerî Yargıtay Kararları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 3, İstanbul-1967
- AYIŞIĞI, Metin, “Bir Askeri Mahkeme: İstanbul Birinci Divan-ı Harbi Örfîsi” Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Ankara-2000.
- SARIKOYUNCU, Ali, “Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin Millî Mücadele ve Atatürk İnkılâpları Karşıtı Tutum ve Davranışları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 39, Kasım-1997.
- SERTOĞLU, Midhat, “Millî Mücadele’ye Yardım Ettikleri İçin Cezalandırılmak İstenenlere Dair Yayınlanmamış Belgeler”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 14, Sayı: 2, Şubat–1978.
- ŞAPOLYO, Enver Behnan, “Millî Mücadele’de Hamdullah Suphi”, Türk Kültürü, (Hamdullah Suphi Tanrıöver Özel Sayısı), Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Sayı 45, Temmuz-1966.
Abstract
Damat Ferit Pasa carried out various actions on his fourth vizierate to intimidate the Nationalist Forces as he did before. In his fourth vizierate, he tried to neutralize the Nationalist Forces that before he accused being the member of Union and Progress Party, Bolshevist and false nationalist, by “Government Declaration”, “ the Padisah’s Decision” and “the Fatwa” of Sheikh al-Islam Dürrizade Abdullah Efendi. Especially by the “Fatwa” of Dürrizade, Mustafa Kemal Pasa and his friends were accused of “irreligiousness” and “enmity to the state and people and finally, It is announced to Anatolia that their killing is the religious duty. In this way, the religious sense of the public is tried to be used for their political benefit. Damat Ferit Pasa tried to convict the Nationalist Force Movement legally that he couldn’t cope with despite all his efforts. First of all, Nemrut Mustafa Pasa was assigned to the head of the st Marital Law Court and then the judicial process against the leading staff of the Nationalist Forces was stared. At first, Mustafa Kemal and his friends were judged by the name and they are sentenced to death according to the Civil Service Law. Afterwards, 17 people including Fevzi Pasa, İsmet Bey, Rıza Nur and Hamdullah Suphi were sentenced to death. In this way, Mustafa Kemal Pasa who was the chairman, and the members of the Cabinet of the Great National Assembly were sentenced to death by the 1st Marital Law Court. Many people beside Mustafa Kemal and his friends, were sentenced because of being the Member of the Nationalist Forces by the Marital Law Court. As a result, the attempt of giving “death sentences” were not succeeded or reached its goal
References
- Arşiv Belgeleri
- Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
- Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
- Babıâli Evrak Odası (BEO)
- Dosya Usûlü İradeler Tasnifi (DUİT)
- Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi, (DH. EUM. AYŞ)
- Dâhiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR)
- Meclis-i Vükela Mazbataları (MV)
- Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Belgeleri (DH. İ. UM)
- Gazeteler ve Dergiler Alemdar Peyam Peyam-ı Sabah
- Takvim-i Vekayi Vakit İkdam Hâkimiyet-i Milliye
- Harp Tarihi Vesikaları Dergisi (HTVD)
- Askerî Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD) Kitaplar
- ADIVAR, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, 11. Basım, Atlas Kitabevi, İstanbul-1994.
- AKANDERE, Osman - Ata, Ferudun, Dramalı Rıza Bey ve Millî Mücadeledeki Hizmetleri, Temel Yayınları, İstanbul-2008.
- AKÇAM, Taner, İnsan Hakları ve Ermeni Sorunu (İttihat Terakki’den Kurtuluş Savaşı’na), İmge Kitabevi Yayınları, İstanbul-1999.
- ATA, Ferudun, İşgal İstanbul’unda Tehcir Yargılamaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-2005.
- ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk (1919–1927), Yayına Hazırlayan: Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara–2005.
- ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk, Cilt: III, (1917-1927), Belgeler, Yay. Haz. İsmet Gönülal, Ankara-1984.
- Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri (1911-1921 Tarihleri Arasına Ait 106 Belge), Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara-1982.
- Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
- Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Cilt: 1, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara-1997.
- EZHERLİ, İhsan, Türkiye Büyük Millet Meclisi (1920-1998) ve Osmanlı Meclis-i Mebusanı (1887-1920), 2. Baskı, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara-1998.
- GÖK, Hayrullah, Mareşal Fevzi Çakmak’ın Askerî ve Siyasî Faaliyetleri (1876-1950), Genelkurmay Basımevi, Ankara-1997.
- İNAL, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Cilt: 4, 3. Baskı, Dergâh Yayınları, İstanbul-1982.
- KARAY, Refik Halid, Minelbab İlelmihrab (Mütareke Devri Anıları), 2. Baskı, İnkılâp Kitabevi, İstanbul-1992
- NUR, Rıza, Hayat ve Hatıratım, Cilt: III, Yay. Haz. Heider Schmit, Altındağ Yayınevi, İstanbul-1967.
- PEKER, Nureddin, 1918-1923 İstiklâl Savaşı’nın Vesika ve Resimleri (İnebolu-Kastamonu ve Havalisi Deniz ve Kara Harekâtı), İstanbul-1955.
- REY, Ahmet Reşit, Canlı Tarihler, Gördüklerim Yaptıklarım, İstanbul- 1945.
- ŞİMŞİR, Bilâl N., İngiliz Belgelerinde Atatürk, Cilt: 2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara-1975.
- TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt: 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yay., İstanbul 1991.
- TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt. III, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul-1989.
- TBMM ZC, Devre I, İçtima Senesi I, Cilt: 1, 3. Basılış, TBMM Matbaası, Ankara-1959.
- TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi: 1, Cilt: 1, 21. 7. 1336/1920, İ: 38, C: 1, 3. Basılış, TBMM Matbaası, Ankara-1981.
- TBMM ZC, Devre: 1, İçtima Senesi: 1, Cilt: 3, 18. 8. 1336/1920, İ: 52, C: 1, 3. Basılış, TBMM Matbaası, Ankara-1981. Tezler
- ERDEM, Ş. Can, Sadrazam Damat Ferit Paşa, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul–2002. Makaleler
- AKANDERE, Osman, “11 Nisan 1920 (1336) Tarihli Takvim-i Vekâyi’de Kuvâ-yı Milliye Aleyhinde Yayınlanan Kararlar”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Yıl: 12, Sayı: 24, Ankara–2003.
- AKÇAM, Taner, “Divan-ı Harbi Örfi’lerin Kurulması-İstanbul Yargılamaları”, Tarih ve Toplum, Sayı: 137, (Mayıs 1995).
- ATAMER, Hamdi, “Millî Mücadele’ye Katılanlar Hakkında Askerî Yargıtay Kararları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı: 3, İstanbul-1967
- AYIŞIĞI, Metin, “Bir Askeri Mahkeme: İstanbul Birinci Divan-ı Harbi Örfîsi” Yedinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri I, Ankara-2000.
- SARIKOYUNCU, Ali, “Şeyhülislam Mustafa Sabri’nin Millî Mücadele ve Atatürk İnkılâpları Karşıtı Tutum ve Davranışları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XIII, Sayı: 39, Kasım-1997.
- SERTOĞLU, Midhat, “Millî Mücadele’ye Yardım Ettikleri İçin Cezalandırılmak İstenenlere Dair Yayınlanmamış Belgeler”, Hayat Tarih Mecmuası, Yıl: 14, Sayı: 2, Şubat–1978.
- ŞAPOLYO, Enver Behnan, “Millî Mücadele’de Hamdullah Suphi”, Türk Kültürü, (Hamdullah Suphi Tanrıöver Özel Sayısı), Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, Sayı 45, Temmuz-1966.
Details
| Primary Language | Turkish |
|---|---|
| Journal Section | Research Article |
| Authors | |
| Publication Date | August 1, 2008 |
| Published in Issue | Year 2008 Issue: 20 |
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License