Millî Mücadele Yıllarında Marmara Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Rum ve Ermeni Çeteleri

Year 2011, Issue: 26, 263 - 290, 01.08.2011

Hasan Ali Polat

Abstract

Mondros Mütarekesiakabinde Osmanlıtopraklarıüzerindeki planlarınıuygulamaya koymak için harekete geçen devletlerden birisi de Yunanistan’dır. Yunanistan, Marmara’ya dönük emelini yani “Megali İdea” dediği “büyük hedef”ini gerçekleştirmek adına Rum Patrikhanesi ile işbirliği içerisinde olmuştur. Yunanistan’ın emeli; İstanbul merkezli büyük bir Yunanistan ortaya çıkarmaktır. Tabii olarak bunu gerçekleştirmek için de OsmanlıDevleti’nin ortadan kaldırılması, bunun yanında da İtilaf Devletlerinin ikna edilmesi gerekmektedir. İşte bu noktada Yunanistan, İtilaf Devletleri nezdinde propaganda çalışmalarıyürütmüş, Marmara Bölgesi’nde, Rum nüfusun hâkim nüfusolduğunu iddia etmiştir. Yunanistan’ın Marmara’ya dönük faaliyetlerine İngilizler de azami ölçüde destek vermişlerdir. Yunanistan ve Rum Patrikhanesinin ortak çalışmalarıile başta İngilizler olmak üzere büyük devletlerin de yardımlarıneticesinde Marmara Bölgesi’nde pek çok Rum çetesi ortaya çıkarılmıştır. Mütareke döneminde Marmara Bölgesi’nde ortaya çıkan/çıkartılan Rum çetelerinden bazıları şunlardır: Todori, Bahari, Kommit, Apostol ve Apostolidis, Kirman ve Kırçaki, Paşaköylü Karaoğlan, Panayot, İstelyanus, Yeniköylü Yorgi, Pandeli, Andon, Karabıyık Dimitri, Vangel ve Vangelos, Çakır Yorgi, Anesti Kaplan Kaptan , Kör Vasil, Milto, Hrisantos, Zafiri ve Milki Milti Kaptan Çetesi. Bu Rum çeteleri, OsmanlıDevleti’ndeki asayişsorunundan istifade etmek suretiyle bölgede pek çok köyü yağmalamışlar, pek çok MüslümanTürk’ü de katletmişlerdir. Hatta Yunan askerleri içerisine katılmak suretiyle hem Osmanlıkuvvetlerine hem de Kuvâ-yıMilliye ve Düzenli Ordu’ya karşımücadele etmişlerdir. Marmara Bölgesi’ndeki çete hareketlerinin içerisinde Ermeni çeteleri de yerlerini almışlardır. Mütareke döneminin karışık ortamında, Fener Rum Patrikhanesi ile Ermeni Patrikhanesi, “ortak düşman” olarak gördükleri OsmanlıDevleti’ne karşıbirlikte hareket etmişler, her hususta birbirlerini desteklemişlerdir. Buna ilaveten Rum ve Ermeni basınıda birbirlerinin toprak taleplerini haklıbulup desteklemişlerdir. Rum ve Ermeni işbirliği Milli Mücadele’nin sonuçlanmasına kadar devam etmiştir. Milli Mücadele yıllarında Ermeniler, Doğu Anadolu’da bir Ermenistan’ın kurulabilmesi için Anadolu’da Yunanistan’ın kesin başarıyısağlamasıgerektiğine inanmışlardır: Bir nevi, “Büyük Ermenistan” yolunun “Büyük Yunanistan”dan geçeceği fikri Ermeniler üzerinde hâkim olmuştur. Bu yüzdendir ki Ermeniler, Yunanistan’ın kesin başarıyıelde edebilmesi için Ermeni çeteleri oluşturmak suretiyle sürece katkısağlamışlardır. Ermeniler tarafından ortaya çıkan/çıkartılan çetelerden bazıları şunlardır: YuvacıklıVahan, Donik Antranik , Hayzakor, Onnik, Dikran ve Ardaş. Bu çeteler de aynıRum çeteleri gibi Marmara Bölgesi’nde huzuru bozmuşlar, pek çok köyü yağmalayıp, pek çok Müslüman Türk’ü de katletmişlerdir.

Keywords

Çete, Rumlar, Ermeniler, Yunanistan, Megali İdea

Rum and Armenian Irregulars Acting In Marmara Region During The Years of National Struggle

Abstract

Greece is one of the countries which like to apply its plans on the lands of the Ottoman Empire after the signing of the Treaty of Mudros. Greece commenced an intensive activity in Marmara region as it had various plans on the cities of the region which is under the reign of the Ottoman Empire. In order to realise their aim for the Marmara region, that is the great aim called as Megali Idea, they collaborated with the Rum Patriarchate. The aim of the Greece is to found an Istanbul centred great Greece. To achieve this, The Ottoman Empire must be eliminated and the Allies must be persuaded. In this respect, Greece carried out propaganda activities among the Allies and claimed that Rum population was the dominant population in Marmara Region. At this point, Venizelos, the Prime Minister of Greece, had the population statistical of the region based mostly on the records of the Patriarchy and claimed firmly that this region must belong to the Rums according to this statistical. The English also supported these activities of Greece for the Marmara significantly. As a result of the Greece and Rum Patriarchy collaboration and with the help of the great countries mainly of the English, many Rum irregulars emerged in the Marmara region. In the emergence of these irregulars, the role of the communities and committees, acting such as Mavri Mira, Etnik-i Eterya, Yardım, Trakya and Kordus as result of the Greece and Rum Patriarchy binary, is great. For instance, Mavri Mira Community formed irregulars in terms of Megali Idea and had operations in order to have the Turkish people migrate and replace Rum immigrants for the vacant places by causing chaos in the region. The activities of Mavri Mira Community were supported by the Greece Red Cross. The Greece Red Cross provided dispatching of arms and ammunition to Anatolia under the guise of hygienic and medical material. * Bu makale Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Proje Koordinatörlüğü tarafından da desteklenmiş olan Millî Mücadele Yıllarında Marmara Bölgesi’nde Faaliyet Gösteren Müfrezeler, Milis Kuvvetleri ve Çeteler adlı Yüksek Lisans Tezi esas alınarak yeniden düzenlenmiş olan bir bölümdür. ** Okt., Selçuk Üniversitesi Etnik-i Eterya Community, an Istanbul centred community, endeavoured for a great revolt in Istanbul and its vicinity. It opened agents in many places where the Rums live and tormented Turkish people by forming irregulars. Rums in Thrace were rationalized by means of Yardım Help and Thracian committees. Rum irregulars were formed in Thrace and these iregulars struggled to eliminate the Turkish population systematically in the region. Some of the the Rum irregulars emerged/were emerged during the truce in Marmara region are: Todori, Bahari, Kommit, Apostol and Apostolidis, Kirman and Kırçaki, Paşaköylü Karaoğlan, Panayot, İstelyanus, Yeniköylü Yorgi, Pandeli, Andon, Karabıyık Dimitri, Vangel and Vangelos, Çakır Yorgi, Anesti Kaplan Kaptan , Kör Vasil, Milto, Hrisantos, Zafiri and Milki Milti Kaptan Çetesi. These Rum irregulars caused terrorist activities by making use of the public order problems of the Ottoman Empire. They despoiled many villages and killed many Moslem Turks. They even joined among the soldiers of Greece, and struggled against the army of the Ottoman Empire, and also National Forces Kuvâ-yı Milliye and Regular Army. Rum irregulars dared to oppose detective forces of the Ottoman Empire in themselves saying “we don’t want government and gendarme, you either abdicate or we compel you to leave here” in Kemerburgaz. That is, these irregulars worked hard in the region to realize Megali Idea in the region. For example, Rum irregulars tormented Moslem people, killed many men before the folk by scratching their eyes out and cutting their noses in villages of Kandıra, Mantarcılar, Kışla, Karasakal, Karakiraz, Çerkezler, Cebecioğlu, Vareman, Dökiren, Hacı İsmail, Bişkin and İnanlar, and Seyhler town. They raped women collectively and killed them by torture later on. They seized jewellery of the women. They attacked the official institutions. They took thousands of animals and invaluable carpets they had stolen from the mosques with them while they were drawing back to Izmit. Armenian irregulars also took place within the activities of the irregulars in Marmara region. In the chaos atmosphere of the armistice, Fener Rum Patriarchy and Armenian Patriarchy acted together against the Ottoman Empire which they regard as “common enemy” and supported each other in every case. Rum and Armenian Patriarchy stated that the curator of lack of public order in the Ottoman Empire was the Turks. Zaven Efendi, the Armenian Patriarch, tried to depict his collaboration with the Rum Patriarchy frankly by joining their meetings. Both Armenian and Rum press supported each other and consider each other’s land demand as rightful. Rum and Armenian collaboration continued till the conclusion of the National Struggle. Because, Armenians thought the necessity of an absolute Greece achievement in Anatolia in order to found a Armenia in West Anatolia. That is, the thought of the way of “Great Armenia” passes through the “Great Greece” hold by the Armenians. Therefore, Armenians contributed to the process by forming Armenian irregulars so that the Greeks could succeed in absolutely. The role of Hınçak and Taşnak communities who returned back to Istanbul after the treaty of armistice is great in forming of Armenian irregulars. For example, the members of Taşnak committee took the Armenians under their control after the armistice and started to interfere in the patriarchy. They initiated the irregular activities immediately later on. Armenian irregulars were also supported by the states like Greece and the English. Armenians, like Rums, formed scout organizations and young Armenians between the age of 14-22 were trained by Greek officers in these scout organizations. Some of the emerged/were emerged irregulars by Armenians are: Yuvacıklı Vahan, Donik Antranik , Hayzakor, Onnik, Dikran and Ardaş. These irregulars, just as the Rum irregulars, caused chaos in Marmara region, despoiled a lot of villages, killed many Moslem Turks as well. The authorities of the Ottoman Empire tried to take some precautions to preclude the activities of the irregulars while Rum and Armenian irregulars having operations in Marmara region. For instance, a surveillance network of talented civil servants was formed around the patriarchy according to the decision taken as a precaution to sustain public order. The patriarchy and its vicinity were taken under firm control; it was closed for entry and exit when confusion occurs during the times for the high possibility of violation of public order. The armaments of Rums hereabouts were prevented and studies were done to seize their arms and ammunition. The authorities of the Ottoman Empire chose alliance with irregulars in some places to prevent irregular activities. For example, an advisory commission was sent for Yeniköy Rums who were on rebellion to the Ottoman in 1919. The commission declared that Islam and Rum people were under the fair guaranty of the Ottoman and the Entente States. It is also stated that equivalents of the possessions of Rum people lost or seized by Moslems will be paid back by Ziraat Bank. A agreement with Yeniköy Rums were signed and a charity forest close to the region given out to the people of Yeniköylü. But, Yenikoöy Rums did not forsake irregular activities despite this agreement, kept on invading villages killing women, girl and children without any hesitation. The Ottoman Empire was unable to take firm precautions to prevent irregular’s activities as it was a state which is under military occupation by the Entente Powers. A state’s chance, who lands under military occupation, is not so high to apply the decisions it had made to prevent the irregulars. Because it was not easy to initiate a work without the “approval” of the Entente Powers and these states were supporting Rum and Armenian irregulars having operations in Marmara region in terms of weapon, ammunition and subsistence. In the chaos atmosphere of the armistice period, Rum and Armenian irregulars which were formed to found Great Greece and Great Armenia had operations in Marmara Region between 1918-1922, despoiled many villages, killed a lot of Moslem Turk without caring whether they are women, girl or child. These irregular activities continued till the National Struggle succeeds

Keywords

Irregular, Rums Greeks in Anatolia, Armenians, Greece, Megali Idea

References

• Arşiv Belgeleri
• A) Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Babıâli Evrak Odası (BOA, BEO)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 3. Şube (DH. EUM. 3. ŞUBE)
• Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi (BOA, DH. EUM. AYŞ)
• Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Müdüriyeti (BOA, DH. KMS)
• Meclis-i Vükela Mazbataları (BOA, MV)
• B) Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE)
• BOA, BEO, Umumî Nu: 345376.
• BOA, DH. KMS, 60–2/11.
• Gazeteler ve Dergiler Açıksöz Alemdar İzmir’e Doğru Peyam-ı Sabah Vakit Yenigün
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi (HTVD) Kitaplar
• ADIVAR, Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Özgür Yayınları, İstanbul 2004.
• Arşiv Belgelerine Göre Balkanlar’da ve Anadolu’da Yunan Mezalimi II Anadolu’da Yunan Mezalimi, Devlet Arşivler Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1996.
• ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk (1919–1927), yay. Haz. Zeynep Korkmaz, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2005.
• ATATÜRK, M. Kemal, Nutuk-Vesikalar-, c. 3, 14. bs., Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1973.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik, Trakya’da Millî Mücadele, c. I, 3. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992.
• CEBESOY, Ali Fuat, Millî Mücadele Hatıraları, Temel Yayınları, İstanbul 2000.
• CRİSS, Bilge, İşgal Altında İstanbul, 2. bs., İletişim Yayınları, İstanbul–1994.
• ÇUKUROVA, Bülent, Kurtuluş Savaşı’nda Haberalma ve Yeraltı Çalışmaları, Ardıç Yayınları, Ankara 1994.
• ERTÜRK, Hüsamettin, İki Devrin Perde Arkası, haz. Samih Nafiz Tansu, Nurgök Matbaası, İstanbul 1957.
• GÜLER, Ali, İşgal Yıllarında Yunan Gizli Teşkilatları, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• GÜNER, Zekai, Trakya-Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri (1 Aralık 1918–13 Mayıs 1920), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 1998.
• HİÇYILMAZ, Ergun, Kaldırın Şafakları İpsiz Recep, (yay. evi, yay. yeri ve tarih yok).
• JAESCHKE, Gotthard, Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, çev. Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• KANSU, Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, c. 1, 2. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1986.
• KARABEKİR, Cemal, Maçka Silâhhanesi Hatıraları, Nehir Yayınları, İstanbul 1991.
• KAZMAZ, Süleyman, İpsiz Recep, Türk Halk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, Ankara 1996.
• Lütfi Simavi, Osmanlı Sarayı’nın Son Günleri, Hürriyet Yayınları, İstanbul-ty.
• ÖZDEMİR, İlter, Yahya Kaptan, Körfez Gazetesi Yayınları, Gebze 1977.
• ÖZEL, Sabahattin, Millî Mücadele’de İzmit-Adapazarı ve Atatürk, Derin Yayınları, İstanbul 2005.
• SEREZ, Mehmet, Atatürk ve Millî Mücadele’de Tekirdağ, Tekirdağ Valiliği Yayınları, Tekirdağ 2004.
• SMITH, Michael Llewellyn, Yunan Düşü, çev. Halim İnal, Ayraç Yayınevi, Ankara 2002.
• SOFUOĞLU, Adnan, Kuvâ-yı Milliye Dönemi’nde Kuzeybatı Anadolu (1919–1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara 1994.
• SOFUOĞLU, Adnan, Millî Mücadele Dönemi’nde Kocaeli, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006.
• SONYEL, R. Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, c. I, 3. bs., Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1995.
• SUNATA, İ. Hakkı, İstanbul’da İşgal Yılları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. bs., İstanbul 2009.
• TANSEL, Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, c. 1, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1991.
• TEMEL, Mehmet, İşgal Yıllarında İstanbul’un Sosyal Durumu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998.
• Türk İstiklal Harbi I Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, 3. bs., Genelkurmay Yayınları, Ankara 1999.
• URAS, Şükrü, Yahya Kaptan, Akba Yayınevi, İstanbul 1968.
• YALKIN, M. Razi, Bulgar Sadık, anlatan M. Sadık Poğda, İkinci Basım, Gün Basımevi, İstanbul 1944.
• YALKIN, M. Razi, haz. Serpil Sürmeli, Bir Türk Casusunun Mütareke Hatıraları, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Erzurum 2007.
• YILDIZTAŞ, Mümin, İpsiz Recep “Emice”, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2009.
• YÜCE, Rifat, Kocaeli Tarih ve Rehberi, Türk Yolu Matbaası, İzmit 1945. Makaleler
• BİRİNCİ, İhsan, “Hrisantos Nasıl Öldürüldü?”, Hayat Tarih Mecmuası, y.6, c. 1/ sy. 6 (Temmuz 1970).
• CAN, Fahri, “Birinci Dünya Savaşı’ndan Sonra İlk Millî Kuvvet Nasıl kuruldu?”, Yakın Tarihimiz, Cilt: 2, (yay. yeri ve tarih yok).
• CAN, Fahri, “Kurmay Albay Bakkal Todori’nin Hikâyesi”, Yakın Tarihimiz, Cilt: 2, (yay. yeri ve tarih yok).
• ÇİÇEK, Rahmi, “Millî Mücadele’de Ermeni-Rum-Yunan İttifakı’nın Anadolu Basınındaki Yankıları”, Atatürk Yolu Dergisi, y. 3, c. 2/ sy. 6, (Kasım 1990).
• GÖK, Dursun, “Türk-Yunan İlişkileri ve Megali İdea”, Selçuk Üniversitesi Ata Dergisi, sy. 8, (Konya 1998).
• OKUR, Mehmet, “Millî Mücadele Dönemi’nde Fener Rum Patrikhanesinin ve Metropolitlerin Pontus Rum Devleti Kurulmasına Yönelik Girişimleri”, Atatürk Yolu Dergisi, sy. 29–30, (Mayıs-Kasım 2002).
• ÖKTE, Ertuğrul Zekai, “Yunanistan’ın İstanbul’da Kurduğu Gizli İhtilal Cemiyeti: Kordus”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, sy. 40, (Ocak 1971).
• Özgüç, Agâh, “Hrisantos’u Kim Öldürdü?”, Popüler Tarih, sy. 21, (Mayıs 2002).
• RADO, Şevket, “Birinci Umumî Harpte ve Mütareke Günlerinde İstanbul”, Hayat Tarih Mecmuası, y. 7, c. 1/ sy. 2, (1 Mart 1971).
• SAYLAN, Gürkan Fırat, “İşgal İstanbul’unda Eli Kanlı Bir Örgüt: Hrisantos Çetesi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sy. 44, (Erzurum 2010).
• SOFUOĞLU, Adnan, “Anadolu Üzerindeki Yunan Hedefleri ve Mütareke Dönemi Fener Rum Patrikhanesinin Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. X/ sy. 28, (Mart 1994).
• ÜNLÜ, Mucize, “Mütareke Yıllarında İstanbul Merkezli Pontusçu Faaliyetler”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 2004–2/ sy. 9. Tezler
• ALKAN, Hakan, Tarihsel Süreç İçerisinde Fener Rum Patrikhanesi ve Türkiye, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1996.
• ATALAY, Bülent, Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nin Siyasî Faaliyetleri 1908–1923, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2001.
• BAŞER, Edip, Mütareke’den Sonra İstanbul Hükümetleri ve Trakya Politikaları, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2000.
• BAYIN, Bilgen, Millî Mücadele Dönemi’nde Edirne 1918–1922, Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne–2005.
• ÇAM, Yusuf, Millî Mücadele’de İzmit Sancağı, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 1991.
• ERDÖL, Neşe, Mondros’tan Samsun’a İstanbul’un Ekonomik, Sosyal, Kültürel Durumu ve Mustafa Kemal Paşa (30 Ekim 1918–19 Mayıs 1919), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, İstanbul 2003.
• HÜLAGU, Orhan, Millî Mücadele Dönemi’nde Bursa ve Havalisi (1918–1922), Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.
• ORTAK, Şaban, Millî Mücadele’de İzmit Mutasarrıfı Ali Suat Bey ve Faaliyetleri, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Erzurum 1998.
• ÖZEL, Turgut, Kocaeli Yarımadası’nda Millî Mücadele ve Yahya Kaptan, Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 1996.
• TOKER, Hülya, Mütareke Dönemi’nde İstanbul Rumları, Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2004.
• Turan, Bünyamin, İzmit Livası’nda Yunan Mezalimi (1920–1921), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 1996.