4. ve 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Bilinçli Tüketicilik

Year 2019, Issue: 42, 283 - 302, 01.08.2019

İlker Dere İbrahim Aktaşlı

Abstract

Tüketicilerin tüketim sürecinde birçok hak ve sorumluluğu bulunmaktadır. Tüketicilerin bu hak ve sorumluluklarını bilmesi ve buna göre hareket etmesi için bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda Türk eğitim sistemi içerisinde bilinçli tüketiciler yetiştirmek için bilinçli tüketicilik eğitimi verilmektedir. Tüketicilik eğitimi, bireylerin bilinçli bir tüketici olarak yetiştirilmesi için hazırlanan eğitim programları ve uygulamalarını kapsamaktadır. Bilinçli tüketiciler yetiştirme konusunda etkin rol oynayan derslerin başında sosyal bilgiler dersi gelmektedir. 2017 Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programının özel amaçları ve kazanımları, bu etkin rolü açıkça göstermektedir. 4. sınıfta sorumluluk becerisi ile birlikte bilinçli tüketici davranışı sergileme, kendine ait bir bütçe oluşturma, gelir - gider dengesini anlama, kaynakları israf etmeme, etkili kullanma ve tasarruf yapma gibi nitelikler vurgulanmıştır. 5. sınıfta bireyin bilinçli bir tüketici olarak haklarını kullanması, üretim, dağıtım ve tüketime dayalı yeni fikirler geliştirmesi amaçlanmıştır. Bilinçli tüketicilik konuları, 4. ve 5. sınıflarda daha yoğun bir şekilde yer alırken, 6. ve 7. sınıflarda vergi, bilinçli kaynak kullanımı, e-ticaret gibi sınırlı konular ele alınmıştır. Eğitim alanında yapılan birçok çalışmada tüketici, tüketici hakları ve bilinçli tüketicilik eğitimi konular ele alınmıştır. Ancak sosyal bilgiler ders kitaplarını bilinçli tüketicilik açısından inceleyen yalnızca bir çalışmanın olduğu tespit edilmiştir. Nitekim 2017 yılında sosyal bilgiler öğretim programları güncellenmiş ve 2018 yılında yeni ders kitapları basılmıştır. Bu gerekçeyle araştırmanın amacı, sosyal bilgiler ders kitaplarında 4-5. sınıf bilinçli tüketicilik konularının nasıl yer aldığını incelemektir. Bu araştırmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Bu araştırmanın veri kaynakları, 2018-2019 eğitim-öğretim yılında okutulan 4. sınıf ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarından oluşmaktadır. 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarında bilinçli tüketicilik konularına ağırlık verildiği için yalnızca bu iki kitap incelemeye dâhil edilmiştir. Araştırmada bilinçli tüketicilik konuları incelenmiş ve en çok kullanılan kavramlar belirlenmiştir. Ayrıca kavramların ders kitaplarında nasıl yer bulduğunu göstermek için kitaplardan alınan fotoğraflara yer verilmiştir. Araştırma sonuçları, 4. sınıf ders kitabında bilinçli tüketicilik konularının daha geniş yer bulduğunu ve somut etkinliklerle desteklendiğini göstermektedir. 5. sınıf ders kitabında ise 4. sınıfta öğretilen bazı konuların ve kavramların sarmallık ilkesi gereği genişletilerek ele alındığı ve bazı yeni konuların dâhil edildiği görülmüştür.

Keywords

Sosyal bilgiler, bilinçli tüketicilik, ders kitabı, tüketici hakları

The Conscious Consumerism in Fourth and Fifth Grades Social Studies Textbooks

Abstract

Consumers have many rights and responsibilities during the consumption process. It is needed to raise their awareness in order for consumers to know their rights and responsibilities and act accordingly. In this context, conscious consumerism education is provided with the aim of bringing up consumers within the Turkish education system. Consumer education includes training programs and practices designed to educate individuals as a conscious consumer. Social studies lessons are one of the most important courses in raising conscious consumers. The specific objectives and achievements of the 2017 Social Studies Curriculum clearly show this effective role. In the 4th grade, the following skills are emphasized together with the skill of responsibility: exhibiting conscious consumer behavior, creating his or her own budget, understanding the income-expense balance, not wasting resources, use effectively and save money. In the 5th grade, it is aimed that the individual uses his or her rights as a conscious consumer and develops new ideas based on production, distribution, and consumption. While conscious consumerism issues are more intense in 4th and 5th grades, limited subjects such as tax, conscious resource use, and e-commerce were discussed in 6th and 7th grades. In many studies in the field of education, consumer, consumer rights and conscious consumer education topics are discussed. However, it has been determined that there was only one study examining the social studies textbooks with regard to conscious consumerism. As a matter of fact, social studies teaching programs were updated in 2017 and new textbooks were published in 2018. For this reason, the aim of the study is to examine how conscious consumerism issues are included in social studies textbooks 4th-5th grades . In this study, the document analysis method was used. The data sources of this study are 4th grade and 5th-grade social studies textbooks, which were taught in the 2018-2019 academic year. As the conscious consumerism is more focused on 4th and 5th-grade social studies textbooks, only these two books are included in the review. In the study, conscious consumerism topics were examined and the most commonly used concepts were determined. Frequencies were used to highlight the most commonly used concepts. In addition, the photographs taken from the books are used to prove how the concepts have been included in the textbooks. The study results show that in the 4th-grade textbook, conscious consumerism is covered in more detail and supported by concrete activities. In the 5th grade textbook, it has been seen that some of the subjects and concepts taught in the 4th grade were extended by the principle of helicity and some new subjects were included

Keywords

Social studies, Conscious consumerism, Textbooks, Consumer rights

References

• Altıok, N. (2010). “İlköğretim programlarının bilinçli tüketici davranışlarını kazandırma düzeyine ilişkin bir araştırma”. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aile ve Tüketici Bilimleri Anabilim Dalı.
• Akyüz, Z. (2009). “İlköğretim çağındaki öğrencilerin tüketim davranışları ve tüketicilik bilinç düzeyi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İşletme Eğitimi Anabilim Dalı.
• Baudrillard, Jean. The consumer society: Myths and structures, London, Sage, 2016.
• Buğday, B, E. (2015). “Bilinçli tüketici ölçeği geliştirme çalışması”. Yayımlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Aile ve Tüketici Bilimleri Anabilim Dalı.
• Buğday, E. B. ve Babaoğul, M. (2016). “Bilinçli Tüketim Kavramının Boyutları: Bilinçli Tüketim Davranışının Yeniden Tanımlanması”, Sosyoekonomi, 24 (30): 187-206.
• Creswell, John W. Nitel Araştırma Yöntemleri, (3. baskıdan çeviri), çev. ed. Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir, Ankara, Siyasal Kitabevi, 2016.
• Demir, E. (2018). “İnternet Reklamlarının 8-11 Yaş Grubu Çocukları Üzerindeki Tüketici Davranışlarına Etkisi”, Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2): 96-104.
• Demirel, Özcan ve Kaya, Zeki (Ed.). Öğretmenlik Mesleğine Giriş, Ankara, Pegem A Yayıncılık, 2003.
• Dere, İ., Kızılay, N. ve Alkaya, S. (2017). “‘İyi Vatandaş’ Kavramı, Ailede ve Okulda ‘İyi Vatandaşlık’ Eğitimi Hakkında Velilerin Görüşleri ve Algıları”, International Journal of Eurasia Social Sciences, 8 (30): 1974-1993.
• Dirik, Mehmet Zahit. Eğitim Programları ve Öğretim İlke ve Yöntemleri, Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık, 2015.
• Durusoy, A. (2005). “Aristoteles'ten Gazzali'ye Klasik Mantıkta Anlam Kuramı”, M. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (1): 37-52.
• Dündar, Ş. (2017). “Bilinçli Tüketicilik ile İlgili Anne-Baba Rol Model Davranışlarının, Anne-Baba İletişiminin ve Sosyal Bilgiler Dersinin Çocukların Bilinçli Tüketiciler Olarak Sosyalleşmelerindeki Etkisi”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13 (2): 726- 743.
• Erdinç, T. (2011). “Tüketicinin Korunmasına İlişkin Haklarla İlgili Anayasal ve Yasal Düzenlemelerin Nitelikleri ve Anayasada Almaları Gereken Yerler”, Akademik Bakış Dergisi, sayı: 25, s. 1-14.
• Eriksson, L. ve Hjälmeskog, K. (2017). “The “İdeal” Food Consumer in Home Economics: A Study of Textbooks from 1962 to 2011”, International Journal of Consumer Studies, 41 (3): 237-244.
• Ersoy, A. ve Papatğa A. (2015). “İlkokul Öğrencilerinin Hikâyeler Aracılığıyla Bilinçli Tüketici Farkındalığının Geliştirilmesi”, Eğitimde Politika Analizi Dergisi, 4 (1): 61-78.
• Ersoy, S. ve Nazik M. H. (2006).“Ergenlerde Tüketicilik Bilinç Düzeyi Üzerine Bir İnceleme”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı: 16, s. 313-328.
• Goodwin, N., Nelson, J. A., Ackerman, F. ve Weisskopf, T. Consumption and the Consumer Society, Tel Aviv, Tufts University Global Development and Environment Institute, 2008. [Online] Available at: , [Erişim tarihi: 01.07.2019].
• Güvenç, H. (2017). “Öğretim Programlarımızda Finansal Okuryazarlık”, İlköğretim Online, 16 (3): 935- 948.
• Hayta, A. B. (2006).“Tüketici Haklarının Tüketici Eğitimindeki Rolü”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26 (3): 239-250.
• Kayalı, F. (2008). “Tüketicinin korunması ve tüketici hakları konusundaki bilgi düzeyinin tüketicinin korunmasındaki rolü”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı.
• Kepenekci, Y. K. ve Ökdem, M. (2013).“İlköğretim Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Tüketici Hakları”, İlköğretim Online, 12 (3): 674-686.
• Kılınç, E. ve Dere, İ. (2013). “Lise Öğrencilerinin 'İyi Vatandaş' Kavramı Hakkındaki Görüşleri”, Journal of Social Studies Education Research, 4 (2): 103-124.
• Kırkbir, F. ve Cançelik, M. (2015).“Tüketici Hakları Bilincinin Arttırılması Yöntemlerine Yönelik Bir Saha Araştırması: Trabzon İli Örneği”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı: 27, s. 255-264.
• Kuurula, S. ve Rauma, A. (2008). “Food and Nutrition Related Values in Finnish Health Education and Home Economics Secondary School Textbooks”, Journal of Family and Consumer Sciences Education, sayı: 26, s. 29- 41.
• Maier, De Mark H. ve Nelson, Julie. Introducing Economics: A Critical Guide for Teaching, London, Routledge, 2014.
• Malbeleği, F. (2011). “Drama yönteminin sosyal bilgiler dersi başarısına ve bilinçli tüketicilik düzeyine etkisi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı.
• Malbeleği, F. ve Sağlam, H. (2013).“İlkokul 4. Sınıf Öğrencilerinin Bilinçli Tüketiciliğine İlişkin Görüşleri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 32 (1): 251- 268.
• MEB (2012), Tüketici Hakları, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• MEB (2013), Çocukların Temel İhtiyaçları 1, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• MEB (2018a), İlkokul Hayat Bilgisi Dersi 1, 2 ve 3. Sınıflar Öğretim Programı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• MEB (2018b), Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (4-7. Sınıflar), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma, Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber, (3. baskıdan çeviri), çev. ed. Selahattin Turan. Ankara, Nobel Yayıncılık, 2018.
• Öner, Necati. Klasik Mantık, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1986.
• Özkaya, O. (2013). “İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin tüketici eğitimi konusundaki bilgi ve tutumlarının incelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitimi Anabilim Dalı.
• Pakmak S. A. (2018). “Tüketici hakları farkındalığı ve tüketici bilinç düzeyi: Denizli’de bir araştırma”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı.
• Patton, Michael Quinn. Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri, (3. baskıdan çeviri), çev. ed. Mesut Bütün ve Selçuk Beşir Demir, Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık, 2018.
• Pınarcı, G. G. (2007). “İlköğretim öğrencilerine farklı yöntemlerle verilen tüketici eğitiminin etkisinin belirlenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Aile Ekonomisi Beslenme Eğitimi Anabilim Dalı.
• Resmi Gazete (8 Mart 1995), 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, , [Erişim tarihi: 01.07.2019].
• Resmi Gazete (14 Mart 2003), 4822 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, , [Erişim tarihi: 01.07.2019].
• Resmi Gazete (28 Kasım 2013), 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, [Erişim tarihi: 01.07.2019].
• Sağlam, H. İ. (2010). “İlköğretim Öğrencilerinin Bilinçli Tüketicilik Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Kuramdan Uygulamaya Eğitim Bilimleri, sayı: 104, s. 2531-2568.
• Sarıipek, D. B. (2017). “İhtiyaç” Kavramı Ekseninde Sosyal Koruma: Temel İhtiyaçlar Yaklaşımı”, İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi, 4 (12): 43-65.
• Sağ, R. (2017). “İçerik Tasarımı”, Eğitimde Program Geliştirme ve Değerlendirme içinde, Ed.: B. Oral, ve T. Yazar, (ss. 300-333). Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık.
• Senemoğlu, O. (2017). “Tüketim, Tüketim Toplumu ve Tüketim Kültürü: Karşılaştırmalı Bir Analiz”, İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi, 4 (12): 66-86.
• Sert, P. (2002). “İlköğretim öğrencilerinin tüketici davranışları”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Çocuk Gelişimi ve Ev Yönetimi Eğitimi Anabilim Dalı.
• Sezgin, N. (2008). “İlköğretim ikinci kademe öğrencileri ve annelerinin yiyecek satın alma davranışları ve bunu etkileyen faktörler üzerine bir araştırma”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çocuk Gelişimi ve Ev Yönetimi Eğitimi Anabilim Dalı.
• Silverman, David. Nitel Verileri Yorumlama, (5. baskıdan çeviri), çev. ed. Erkan Dinç. Ankara, Pegem Akademi Yayıncılık, 2018.
• Şahin, Erhan. 5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı, Ankara, Anadol Yayıncılık, 2018.
• TDK [Türk Dil Kurumu], (2018). Güncel Türkçe Sözlük, [Erişim tarihi: 30.01.2019].
• Tüysüz, Sami. 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı, Ankara, Tuna Matbaacılık A.Ş., 2018.
• Uyanık, C. (2015). “İlkokul 4. sınıf öğrencilerinin bilinçli tüketicilik durumlarının incelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı.
• Uysal, A. (2017). “Ortaokul kademesindeki öğrencilerin tüketim davranışlarının çeşitli değişkenler açısından incelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı.
• Ünay, H. (2012). “İlköğretim öğrencilerine verilen tüketici eğitiminin gösterişçi tüketimi etkisinin incelenmesi”. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı.
• Şimşek, Hasan ve Yıldırım, Ali. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara, Seçkin Yayıncılık, 2008.