Gaznelilerin Selçuklulara Tabiliği Meselesi ve Sultan Behrâmşâh Dönemi 1117-1157

Year 2020, Issue: 43, 403 - 409, 01.02.2020

Mustafa Akkuş İzzetullah Zeki

Abstract

Gazneli Devleti, Selçukluların Horasan meliki Sencer’in 20 Şevval 510/28 Aralık 1116 tarihinde kalabalık bir ordu ile Gazne’ye girmesiyle Selçuklu Devleti’ne bağlı bir yönetim haline geldi. Sencer’in yeğeni ve Gazneli Devleti’nin yirminci sultanı olan Behram Şah b. Mesud b. İbrahim b. Mesud b. Mahmud b. Sebük Tegin, 476/1084 yılında Gazne’de dünyaya geldi. Özünde ve sözünde sadık, insaf ve adalet sahibi gibi vasıfları olan babası III. Mesud b. İbrahim, Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’ın kızı, Sencer’in kız kardeşi Mehd-i Irak lakaplı Şah Gevher Hatun’la evliydi. Bu evlilikten Behram Şah dünyaya geldi. On yedi yıllık saltanatını Selçuklularla işbirliği yaparak refah ve istikrar içinde geçiren III. Mesud, 508/1115 yılında vefat etti. Yerine oğlu Şirzâd geçerek bir yıl kadar hüküm sürdü. Ardından kardeşi Ebü’l-Mülûk olarak bilinen Arslan Şah, Gazne tahtına oturdu. Adil ve cesur bir kişiliğe sahip olan Arslan Şah, gözü kara ve pek ihtiras sahibi bir sultan olduğundan devleti tek başına idare etmek için kardeşlerini hapsetmeye başladı. Bunun üzerine üvey kardeşi Behram Şah, Horasan’a kaçtı. Ağabeyi Arslan Şah’ı dayısı melik Sencer’e şikâyet etti. Kardeşlerin arasını düzeltmek için elçi gönderen Sencer, herhangi bir sonuç alamadı. Bir müddet sonra Sultan Arslan Şah’ın üvey annesi, Sencer’in kardeşi Mehd-i Irak Şah Gevher Hatun’a karşı kötü muamelede bulunduğu haberini aldı. Bu minvalde şikâyetler yoğunlaşınca Sencer, 20 Şevval 510/28 Aralık 1116 tarihinde kalabalık bir ordu ile Gazne’ye girerek kırk gün kaldı. Sükûneti sağlayınca Sultan Behram Şah’ı yıllık 250 bin dinar vergiye bağlayarak Gazne’den ayrıldı. Sencer Gazne’den ayrıldıktan uzun bir süre sonra Sultan Behram Şah bağımsızlık hayalleri kurarak yükümlü olduğu vergiyi göndermekten imtina etti. Fakat Gazne’nin bağımsızlığı fazla sürmedi. Büyük bir ordu ile yeniden Gazne’ye girerek bu devleti hakimiyeti altına aldı. Sultan Sencer’in affetmesiyle tekrar Gaznelilerin başına geçen Behram Şah, yine onun himayesiyle yaklaşık yarım asır hüküm sürdü. 545/1150 yılında Gûrlulara karşı yenilince sarsılan devlet düzenini bir daha toparlayamadan 552/1157 yılında vefat etti. Onun idaresi döneminde Gazneliler, Selçuklulara tabi bir devlet olarak varlığını devam ettirdi.

Keywords

Sultan Behram Şah, Sultan Sencer, Selçuklular, Gazneliler, Tabilik

The Matter of Ghaznavid’s Attendance to the Seljuk’s and Sultan Bahramshah Period 1117-1157

Abstract

The Ghaznavid State became a government depend on Seljuk State when the Khorasan Malik of the Seljuks, Sanjar, entered to the Ghazni with a crowded army on 20 August 510/28 December. The nephew of Sanjar and the twentieth sultan of the Ghazna State, Bahram Shah b. Mas’ud b. Abraham b. Mas’ud b. Mahmud b. Sabuktigin was born in Ghazna in 476/1084. His father III Mas’ud b. Abraham who were the qualities such as loyal, fair and justice in reality was married to the daughter of the Seljuk Sultan Malikshah and Sanjar's sister, Mahd-i Iraq nicknamed Shah Gavhar Khatun. From their married was born in Bahram Shah. III. Mas’ud who was continued in cooperation with the Seljuks his reign of seventeen years was died on 508/1115. Son of his, Sirzad, was rule in a year following his died. Later, his brother, Arslan Shah known as Ebü'l-Mülûk, was sit on the throne of Ghazni. Since he was a passionate sultan, Arslan Shah who has a fair and courageous personality be began to imprison his brothers to rule the state alone. Then his half-brother Bahram Shah fled to Khorasan and Arslan Shah, his older brother complained to his uncle Malik Sanjar. Sanjar sent ambassador to relieve the tension between the brothers and was not get any result. After a while, the stepmother of Sultan Arslan Shah was hear the news that Sanjar’s had been ill treatad to his sister Mahd-i Irak Shah Gavhar. When he increase its complaints, be entered to Ghazni with a crowded army on 20 Shavval 510/28 December 1116 and stayed in Ghazni during forty days. When he ensured its calm in city was leaved from Gazne by oblige to paying 250 thousand dinars annual tax the Sultan Behram Shah’s. With leaving from Ghazni of Sanjar, before along, the Sultan Behram Shah was refused to send the tax that his was obliged to pay by dreaming independently. But the independence of Ghazni was not last long. He was captured in city by entered to Ghazni with a crowded army. By forgive of Sanjar, Bahram Shah, was took the throne of Ghaznavids, still with the support of Sultan Sanjar, reigned for about half a century. He died in 552/1157 before he was able to recover from the disestablishing state order, when he was defeated against to Gûrlus in 545/1150

Keywords

Sultan Bahramshah, Sultan Sanjar, Seljuks, Ghaznavids, Dependent

References

• Bayındır, A. (2008). “Sultan Sencer (Sancar) Dönemi (1119–1157) Selçuklularda Taht Mücadelesi”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (1): 115–128.
• Cüzcânî, Minhâcüddin. Tabakât-ı Nâsırî, C. I, Ed.: Abdülhay Habîbî, Tahran, Dünya-ı Kitâb Yayınları, 1984.
• Halîlî, Halîlullah. Saltanat-ı Gaznevîyân, Kâbil, Afganistan İslâm Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Yayınları, 2013.
• Hândmîr, Muhammed b. Hâvendşah. Ravzatü’s-Safa fî Sireti’l-Enbiya ve’l-Mulûk ve’l-Hulefâ, Çev.: A. Şahveli, Kahire, Dârü’l-Mısriyye Li’l-Kitab Li’n-Neşr ve’t-Tevzi, 1988.
• Hüseynî, Sadrüddin. Ahbârü’d-Devletü’s-Selcûkiyye, Ed.: M. İkbal, Lahor, 1933.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin. el-Kâmil fî’t-Târîh Târîh-i İbnü’l-Esîr, Ed.: Ebu Suheyb el-Keremî, Ürdün Beytü’l-Efkârü’d-Devliyye Yayınları, (t.y.).
• Kafesoğlu, İbrahim. Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul, Ötüken Yayınları, 2014.
• Köymen, Mehmet Altay. Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, C. II, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Merçil, E. (1991). Behrâmşâh. DİA (C. 4, ss. 357–358). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Merçil, E. (1993). Gazneliler. DİA (C. 8, ss 480–484). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Merçil, Erdoğan. Afganistan ve Hindistan’da Bir Türk Devleti Gazneliler, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2014.
• Müstevfî, Hamdullah. Târîh-i Güzide, Tahran, İntişârât-ı Emir Kebir, 2015.
• Özaydın, A. (2009). Sencer. DİA (C. 36, ss 507–511). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Perviz, Abbas. Târîh-i Deyâlime ve Gaznevîyân, Tahran, Müessese-i Matbuât-i Ali Ekber-i İlmî, 1957.
• Piyadeoğlu, C. (2017). “Sultan Sencer’in Kürdistân Eyaleti Kurdurmuş Olduğu İddiası Üzerine Bir Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 6, s. 1-13.
• Sellâbî, Ali Muhammed. Devletü’s-Selâcika, Kahire, Müessesetü İkra Li’t-Tevzi ve’n-Neşr, 2006.
• Turan, Osman. Selçuk Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti, İstanbul, Turan Neşriyat Yurdu, 1969.
• Yazıcı, Nesimi. İlk Türk İslam Devletleri Tarihi, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Yazıksız, Necip. Türk Tarihi, Ed.: H. Ferit ve Ahmet Şemsettin, Isparta, Pergole Yayınları, 2017.
• Zeki, İ. (2019). “Gazne’siz Gazneli Devleti: Hüsrev Melik Dönemi 1160-1186)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı: 56, s. 269-278.
• Zeki, İ. (2019). “Sultan Abdürreşîd Dönemi Gazneli Devleti’ndeki Olayların Temel Kaynaklara Yansıması”, Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, sayı: 10, s. 161–178.
• Zeki, İzzetullah. Gazneli Mahmud’un Din Politikası, Konya, Çizgi Kitabevi, 2019.