Dini Yapıların Dönüştürülmesinde Mevcut Yapı Bileşenlerinin Yeni İşlevdeki Karşılıkları: Kilise ve Cami Dönüşümleri

Year 2022, Issue: 49, 191 - 211, 26.12.2022

Canan Solak Ş. Ebru Okuyucu

https://doi.org/10.52642/susbed.1153376

Abstract

İlk çağlardan bu yana insanlar; barınma, yaşama, toplanma, çalışma gibi gereksinimlerini karşılayabilmek amacıyla sanatsal, zanaatsal, teknik, estetik ve ekonomik ölçütleri dikkate alarak, dönemin onlara sağladığı imkânlar ve elde olan malzemelerle gereksinimlerini karşıladıkları mekânlar oluşturmuştur. Değişen koşullar, ihtiyaçlar, sosyal ve toplumsal yapı değişimleri, siyasi olaylar, kentsel yenileme, kültürel aktiviteler, ticari işlevler, eğitim gibi etkenler sonucunda insanlar oluşturdukları mekânlar üzerinde zamanla dönüşümler veya yeniden işlevlendirmeler gerçekleştirmeye başlamış, bu şekilde yapı dönüşümleri ortaya çıkmıştır. Yapı dönüşümünün bilinçli bir şekilde yapılması, yapının sürdürülebilirliği açısından olumlu sonuçlanırken, bilinçsiz yapılan dönüşümler yapıların yok olmasına neden olmuştur. Çalışmanın amacı; dini yapıların dönemin koşulları doğrultusunda, dönüştürülme sürecinin ve bu dönüşümler sonucunda dönüştürülen yapılardaki yapı bileşenlerinin, işlev karşılıklarının, fonksiyonel, teknik ve estetik açıdan olumlu veya olumsuz etkilerinin incelenmesidir. Çalışmada veri toplama yöntemlerinden, gözlem ve içerik analiz yöntemi kullanılmıştır. Çalışma kapsamında, örnek olarak seçilen dönüştürülmüş ve yeniden işlevlendirilmiş dini yapıların teknik, fonksiyonel ve estetik analizleri; mimari projeler, kullanıcı görüşleri ve gözlem aracılığıyla yapılmıştır. Teknik, fonksiyonel ve estetik bağlamda analizlerin yapılabilmesi için, altlık olarak yapının mimari özelliklerine ve yapıyı oluşturan elemanların mimari özelliklerine ilişkin içerik tabloları hazırlanmıştır. Alan çalışması olarak, Saatli Kilise Camii, Çınarlı Camii kilise-cami yapı dönüşümlerinin sosyo-kültürel araştırmaları ile elde edilen verilere dayanarak yapıların dönüşüm öncesi ve sonrası analizleri yapılmıştır. Mevcut yapıların, Restorasyon projelerinin teknik analizlerinin yanı sıra, mekân içerisinde, mevcut bileşenlerinin işlev karşılıklarının teknik, estetik ve fonksiyonel açıdan olumlu veya olumsuz analizleri yapılmıştır. Öncelikle yapılar ile ilgili envanter fişleri hazırlanmış ve içerik analizi yöntemi ile yapının dönüşüm öncesi ve sonrası analizleri tablolar halinde sunulmuştur. Çalışma sonucunda, yapılan dini yapı dönüşümlerinin dönemin siyasi, ekonomik ve sosyal şartlar ile doğru orantılı olarak çeşitlilik gösterdiği ancak bazı yapıların ihtiyaç çerçevesinde dönüştürüldüğü, bazı yapıların ise zorunlu olarak dönüştürüldüğü saptanmıştır. 

Keywords

Kilise Mimarisi, Cami Mimarisi, Dini Yapı, Dini Yapı Dönüşümü

References

• Ahunbay, Z. (2009), Tarihi Çevrede Koruma ve Restorasyon, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayını.
• Altınoluk, Ü., (1998). Binaların Yeniden Kullanımı. İstanbul: YEM Yayınları.
• Arslan, H. D., ve Yıldırım, K. (2017). Perceptual Evaluation of the Mosque Facades of Different Periods: Preference, Complexity, Impressiveness and Stimulative. MEGARON- Yıldız Technical University Faculty of Architecture E-Journal, 12(4) 511-523.
• Arslan, H. D., Yıldırım, K., ve Gülşeker, E. (2018). Investigation of Architect and Non-Architect Participants’ Perceptual Evaluations on Different Period Mosque Facades. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, ISSN: 2147-9380, 6(2), 358–370. https://doi.org/10.15320/ICONARP.2018.58
• Avramı, E. C., Mason, R., De La Torre, M. (2000) Values and Heritage Conservation: Research Report, Getty Conservation Institute, Los Angeles.
• Aydın, D., Yaldız, E. (2010). Yeniden Kullanıma Adaptasyonda Bina Performansının Kullanıcılar Üzerinden Değerlendirilmesi. METU JFA, 27(1), 1-22.
• Aydın, D., Okuyucu, B., E. (2009) Yeniden Kullanıma Adaptasyon ve Sosyo-Kültürel Sürdürülebilirlik Bağlamında Afyonkarahisar Millet Hamamının Değerlendirilmesi, Megaron YTÜ, Mimarlık Fakültesi, E Dergisi 3(3) 230-43. [http://www.megaron.yildiz.edu.tr/yonetim/ dosyalar/04-01-Megaron.pdf] Erişim Tarihi (10.03.2011).
• Aydınlı, S. (1986). Mekânsal Değerlendirmede Algısal Yargılara Dayalı Bir Model. Doktora Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Cansever T., (1997). İslamda Şehir Ve Mimari. Timaş Yayınları, s.18
• Çınarlı (Alibey) Camii. (b.t). Mart 30, 2022, https://tr.foursquare.com/v/%C3%A7%C4%B1narl%C4%B1-alibey camii/50376066e4b0901d6b273206 (Erişim Tarihi: 30.03.2022).
• Çınarlı Cami. (b.t). Şubat 22, 2022, https://www.tatilcity.net/things-to-do/cinarli-cami/
• Değerlier, T. (2017). ‘Ayvalık’ta Tarihi Miras’, https://www.sanatduvari.com/ayvalikta-tarihi-miras/ (Erişim Tarihi: 17.05.2022).
• Demir Koç, Z. (2020). Osmanlı Dönemi’nde Trabzon Kenti’nde Camiye Dönüştürülen Kilise Yapılarının Değişiminin Mimari Analizi. Yüksek Lisans Tezi. Bursa Uludağ Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bursa.
• Doğan, S. (2012). ‘Saatli Cami’, https://www.flickr.com/photos/sinandogan/48904924391 (Erişim Tarihi: 19.03.2022).
• Düzenli, H. İ. (2020). Kiliseden Camiye Dönüştürme ve İstanbul’da Kiliseden Dönüştürülen Camiler Hakkında Notlar . FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi , (16) , 384-423 . DOI: 10.16947/fsmia.849235
• Fakıbaba Dedeoğlu, E. (2012). Tarihi Değer Taşıyan Kiliselerde Yeniden İşlevlendirme Sürecinin ve İç Mekân Çözümlerinin İrdelenmesi: Sivrihisar Ermeni Kilisesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Fakıbaba Dedeoğlu, E. (2019). Yeniden İşlevlendirilen Kilise Yapılarında İç Mekân Müdahalelerine Yönelik Analizler: Sivrihisar Ermeni Kilisesi Örneği. Sanat ve Tasarım Dergisi, 23, 77-103.
• Gündoğmaz, G. İ. (2003). Ayvalık Tarihi Kent Merkezi’ndeki Kiliselerin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• İnan, Z. (2013). İşlevini yitirmiş tarihi yapıların büro yapılarına dönüştürülmesindeki mekânsal sorunlar. Yüksek Lisans Tezi. Haliç Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kiper, P. (2006) Küreselleşme Sürecinde Kentlerin Tarihsel Kültürel Değerlerinin Korunması, Türkiye Bodrum Örneği, Sosyal araştırmalar Vakfı Yayını, İstanbul; 18.
• Küçük, S. ve Eyüpgiller, K. (2017). Çatalca Vilayeti’nde Camiye Çevrilen Kiliselerin Dönüşüm Süreci ve Mimari Analizi. MEGARON, 13(1), 51-66.
• Lang, J. (1987), Creating Architectural Theory; The Role of the Behavioural Sciences in Environmental Desing, Van Nostrand Reinhold, New York.
• Leonhardt, F. (1998). Yapılarda Estetiğin Önemi. Mühendislik Haberleri Dergisi, 394, 7-10.
• Özkan, A. (2007). İç Mekân Tasarımı Kuram ve Yöntemleri Işığında Günümüz Türk İç Mekân Tasarımcıları ve Tasarım Anlayışlarına Bir Yaklaşım. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Saatli Cami. (b.t). Mart 6, 2022, https://tr.foursquare.com/v/saatli-cami/4dbbce14815439392f95b87b
• Saatli Cami-Balıkesir. (b.t). Nisan 16, 2021, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/balikesir/gezilecekyer/saatli-kilise-camisi.
• Saban, D. (2010). Ayvalık’ta Camiye Dönüştürülmüş Üç XIX yy Kilisesi. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Temiz, G. (2009). Konutta Değişim: Mekânsal ve Estetik Kalitenin İzmir Örneği Üzerinden İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Tuluk, Ö. İ., Düzenli, H., İ., Düzenli, E. , “Osmanlı’da Fetih Sonrası Dinsel Mekânı Camileştirme Anlayışı: Trabzon Örneği (1461- 1665)”, Trabzon Kent Mirası: Yer Yapı Hafıza, ed. Ömer İskender Tuluk - Halil İbrahim Düzenli, İstanbul, Klasik Yayınları, 2010.
• Yaldız, E., Asatekin G., (2016), Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi (1), METU JFA, 33(2), 161-182.
• Yıldız, F. (2016). Kilise ve Sinagoga Dönüştürülen Endülüs-İslam Dönemi Camilerinin Geç Ortaçağ Hristiyan Yapılaşmasına Etkileri-Sevilla. Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, 2(1), 97-111.
• Yıldırım, K., Hidayetoglu, M. L. ve Şen, A. (2007). The Effect of Differences in Architectural Forms of Cafe/Patsseries on Users’ Perceptual and Behavioral Performance, Gazi University Journal of Polytechnic, 10 (3) ,295-301.
• Yildirim, K., Hidayetoglu, M.L. ve Capanoglu, A. (2011). Effects of interior colors on mood and preference: Comparisons of two living rooms, Perceptual and Motor Skills,112 (2) , 509-524.