GEYİK AVI İLE İLGİLİ İNANIŞLAR: ALAGEYİK VE GEYİKLER LANETLER ÖRNEĞİ

Year 2022, , 97 - 105, 31.12.2022

Muhammed Abdulbasit Sezer

https://doi.org/10.53586/susbid.1193886

Abstract

Türk halk kültüründe önemli işleve sahip hayvanlardan birisi geyiktir. Geyik, halk inanış ve anlatılarında daha çok türeyişin, ekolojik evrenin, saflığın ve temizliğin sembolü olarak kullanılırken, mitolojik geçmişi göz önüne alınarak Orta Asya ve Anadolu toplulukları arasında kutsallık kazanır. Simgesel boyutta geyiğe yüklenen bu kutsallık onu dokunulmaz kılmaktadır. Sınırları ihlal edilen doğanın korunması ve kalkınması açısından bu derece kutsal bir değerin toplumsal normlarla ve sanat aracılığıyla muhafaza altına alınması son derece önemlidir. Genel anlamda edebiyat kuramı olan ekoeleştiri bu yönüyle misyon yüklenen unsurların başında gelir. Ekoeleştiri kuramı bağlamında da ele alınabilecek içeriklere sahip bu tip eserler, yapılacak disiplinlerarası çalışmalarla bilimsel alanlara katkı sunacaktır.
Çukurova yöresinde çeşitli varyantları anlatılan Alageyik efsanesi, geyik avının avcıya getireceği felaketi ortaya koyan en anlamlı ve güzel örneklerdendir. Özellikle geyiğin yavrusuyla birlikte avlanmasının getirdiği uğursuzluklar, lanetler ve felaketler bu efsanede ayrıntılarıyla ele alınır. Yaşar Kemal, bu eseriyle doğanın önemli bir simgesi olan ve halk arasında yüklendiği kutsal anlamlarla dokunulmaz olan geyiği bir nevi koruma altına almayı amaçlamıştır. Murathan Mungan ise Mezopotamya Üçlemesi adını verdiği serinin son kitabı olan Geyikler Lanetler’de tıpkı Yaşar Kemal gibi geyik avının kişiye getirdiği felaketleri olay örgüsü içerisinde ortaya koyarak bu inanışın halk arasındaki işleyişine dikkat çeker.
Bu çalışmada, Türk halk kültüründe önemli bir işleve sahip olan geyik avı ile ilgili inanışların Yaşar Kemal’in Alageyik ve Murathan Mungan’ın Geyikler Lanetler adlı eserlerindeki yansımaları değerlendirilecektir. İnanış olarak ele alınan geyik avının, avcılık gelenekleri içerisindeki yeri ve halk anlatılarındaki işlevleri değerlendirildikten sonra çağdaş edebiyatımızın iki önemli ismi Yaşar Kemal ile Murathan Mungan’ın bu inanışı ele alış şekilleri örneklerle ortaya konacaktır.

Keywords

Geyik avı, Yaşar Kemal, Murathan Mungan, Alageyik, İnanış, Geyikler Lanetler

References

• Artun, E. (2005). Türk halkbilimi. Kitabevi Yayınları.
• Artun, E. (2014). Ansiklopedik halkbilimi/halk edebiyatı sözlüğü: terimler-motifler-kavramlar. Karahan Kitabevi.
• Aslan, E. (2017). Türk halk edebiyatı. Pegem Akademi Yayınları
• Boratav, P. N. (2003). Yüz soruda Türk folkloru. K Kitaplığı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları. Kabalcı Yayınları.
• Dalkesen, N. (2015). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kültüründe geyik kültü. Milli Folklor, Sayı,106: 58-69.
• Eberhard, D. W. (1996). Çin’in şimal komşuları. N. Uluğtuğ (Çev.). Türk Tarih Kurumu Yayınlar.
• Gezer, Ş. (2017). Alageyik efsanesi ile Kococaş destanında ortak unsurlar. Folklor/Edebiyat, Sayı, 89: s.9-25.
• Gürsel, N. (1999). Yüzyıl biterken söyleşi. Kavram Yayınları.
• İnan, A. (2000). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Y. (2012). Türk kültürlü halklarda mitler. Berikan Yayınevi.
• Karakaş, R. (2017). Kemal Tahir’in romanlarında halk bilimi. Gazi Kitapevi.
• Kemal, Y. (2015). Sarı defterdekiler folklor derlemeleri. A. Kabacalı (Haz.). Yapı Kredi Yayınları.
• Kemal, Y. (2019). Üç Anadolu efsanesi. Yapı Kredi Yayınları.
• Mungan, M. (1992). Geyikler lanetler. Metis Yayınları.
• Mungan, M. (1997). Paranın cinleri. Metis Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2003). Alevî ve Bektaşî inançlarının İslam öncesi temelleri. İletişim Yayıncılık.
• Ögel, B. (1998). Türk mitolojisi I. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oğuz, B. (1980). Türkiye halkının kültür kökenleri. Doğu Batı Yayınları.
• Ong, W. J. (1995). Sözlü ve yazılı kültür / sözün teknolojileşmesi. S. Postacıoğlu Banon (Çev.). Metis Yayınları.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. L. Arslan (Çev.). Kabalcı Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1992). Efsane araştırmaları. Selçuk Üniversitesi Basımevi.
• Sezer, M. A. (2010). Murathan Mungan ve halkbilimi. Maya Akademi Yayınları.
• Sezer, M. A. (2021). Halkbilimi araştırmaları. DBY Yayınları.
• Selçuk, A. (2004). Tahtacılar. Yeditepe Yayınevi.
• Şahin, E. (2014). Alageyik ile avcının ölümcül dansı. Turkish Studies, Volume 9/12, p: 633-646,
• Topçu, M. (2015). Yaşar Kemal’in romanlarında halk kültürü etkisi. Grafiker Yayınları.
• Uçar, Z. (2014). Türk kültüründe geyik ve geyikli baba üzerine gözlemler. Kültür Evreni. Sayı,21 s: 129-145.