VAN KÜRESİN AĞZI'NDA ATASÖZLERİ

Year 2017, Volume: 5 Issue: 8, 51 - 78, 30.06.2017

Şahap Bulak

Abstract

Ağız çalışmalarında
genellikle sözlük ve dizinler hazırlanır. Ancak bu sözlük ve dizinlerde deyim
ve özellikle atasözlerine pek yer verilmez. Bir dilin ifade
gücü, işlenmişlik düzeyi ve söz varlığının zenginliğini gösteren deyim ve
atasözlerinin ağız çalışmalarında göz ardı edilmesi, bu araştırmalarının önemli
bir eksikliğidir. Bu eksiklik, ağız çalışmalarında elde edilen verilerin
yeterince değerlendirilmediğini gösterir. Yapılan ağız çalışmalarında deyim ve
atasözleri tespit edilerek bunların nerede, ne için ve ne anlamda
kullanıldıkları kayıt altına alınmalıdır. Böylece bir yandan pratik zekâ ürünü
olan konuşma dilinin kayıt altına alınmasına önemli katkılar sağlanırken bir
yandan da kültür mirası kayıt altına alınmış olur.

Mülakat,
gözlem ve sınıflandırma metotları kullanılarak sondajlama usulüyle
yapılan bu çalışmada Van il merkezi ve merkeze bağlı köyler ile Özalp, Saray,
Edremit ilçe merkezleri ve bu ilçelere bağlı köylerde konuşulan Van Küresin
Ağzı’nda kullanılan atasözlerinden oluşan söz varlığı derlemeleri yapılmıştır.
Daha sonra bu ağızda kullanılan sesler tespit edilerek bir alfabe oluşturulmuş,
yapılan derlemeler bu alfabeye göre belirlenen transkripsiyon işaretleriyle
deşifre edilmiştir. Böylece yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Van
Küresin Ağzı'nın ifade gücü, işlenmişlik düzeyi ve söz varlığı zenginliğini
gösteren atasözlerinin dokümantasyonu çıkarılmıştır. Bu atasözlerinin kaynak
kişileri özellikleriyle beraber verilmiş ve derlenen atasözlerinin ne durumda,
niçin ve ne anlamda kullanıldıkları tespit edilerek kayıt altına alınmıştır.

Keywords

Türkiye Türkçesi, Ağızlar, Van Küresin Ağzı, Atasözleri

References

• AKSAN, Doğan (1971) Kelime Bilimi ve Anlam Bilimi Ölçütlerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eksikliğini Saptama Yolları I: Kavram Alanı Kelime Aile İlişkisi, TDAY Belleten, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• AKSOY, Ömer Asım (1993) Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1 – Atasözleri Sözlüğü, İnkılâp Yayınevi, İstanbul.
• AKSOY, Ömer Asım (2009) Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ALTAYLI, Seyfettin (1994) Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-II, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ALTAYLI, Seyfettin. Azerbaycan Türkçesi Deyimler Sözlüğü, Ankara: Prestij Matbaası, 2005.
• BULAK, Şahap (2015) Van Küresin Ağzı, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Danışman: Doç. Dr. Özlem Demirel Dönmez), Malatya.
• BULAK, Şahap (2016) “Van Küresin Ağzında Deyimler”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı:56 Erzurum, s.837-857.
• DEVELİ, Hayati (1992) Azeri Türkçesi Lügati, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 3. Baskı, Erzurum. ERGİN, Muharrem (1982) Azeri Türkçesi, Ebru Yayınları, İstanbul.
• GEMALMAZ, Efrasiyap (1989) Ağız Bilimi Araştırmaları Üzerine Genellemeler, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara.
• HACALOĞLU, Recep Albayrak (1992) Azeri Türkçesi Dil Kılavuzu Güney Azeri Sahası Derleme Deneme Sözlüğü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• KARAHAN, Leyla (2011) Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• KORKMAZ, Zeynep (2007) Gramer Terimleri Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• SARICA, Bedri (2003) Van Ağzının Oluşumu ve Bazı Özellikleri, İlmî Araştırmalar Dil Tarih Edebiyat Dergisi, S. 15, İstanbul, s.71-90.
• SARIKAYA, Mahmut (1998) Güney Azerbaycan Türkçesi (Fonetik- Morfoloji - Sentaks) Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, (Danışman: Prof. Dr. Tuncer Gülensoy), Kayseri.
• ZÜLFİKAR, Hamza (1978) Van Gölü Çevresi Ağızlarının Özellikleri, Ömer Asım Aksoy Armağanı, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, s. 297-317.