KLÂSİK TÜRK EDEBİYATI’NDA YENİ BİR TİP: ERDEMLİ AYDIN TİPİ

Yıl 2016, Sayı: 39, 309 - 325, 10.06.2016

Ayşe Dalyan

https://doi.org/10.21563/sutad.187024

Öz

XIX. yüzyıl Encümen-i Şuara şairlerinden olan Hersekli Ârif Hikmet’in Manzûme başlıklı
kasidesinde devleti yönetenlerin güvenilir olmadıkları üzerinde durulur. Böylece metinde devlet
adamlarına güvenmeyen, güvensizlik ortamında kendi içine kapanan bir toplum söz konusu olur.
Siyasi ve ekonomik başarısızlıklar, yöneticilerin dünya zevkleri peşinde koşmaktan devlet işleriyle
ilgilenmemeleri halkı bezdirmiş, birey ve kurumlar sorgulanır hâle gelmiştir. Bu süreçte, yüzyıllardır
otoriter devletin baskısı altında yaşayan kul, artık gözünü açmış ve devletini bu hâle getiren sorunları
görmeye başlamıştır. Bireyleşmeye çalışan kulun mutsuzluğunun en büyük nedeni de aslında yanlış
yönetim, dolayısıyla çöküş içindeki devlettir.
Kasidedeki temsilî insan, kul olmaktan çıkıp bir birey olma çabasıyla metinde yer alır. Ne
gelenekten kopan ne de tam anlamıyla yeni olabilen bir bireyle karşılaşılır. Metinde bu bireyin
dünyayı gözlemlediği ve onu yorumlamaya çalıştığı anlaşılır. Bu anlamda birey tam olarak bir kaos
içindedir. Bu nedenle yeni insan mutsuzdur. Metinde, bireyleşmeye çalışan erdemli insanların
mutsuz olduğu belirtilir. Böylece metinde çizilen yeni insanla Erdemli Aydın Tipi işaret edilir.
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde ‚Yapı‛ başlığı altında metnin anlam
birimleri aracılığıyla dönemin ideal insanına dair izler belirlenmiştir. İkinci bölümde, ‚Yapı‛dan elde
edilen veriler ışığında dönemin ideal insan tipini belirlemeyi merkeze alan bir yöntem eşliğinde şiir
tahlil edilerek bir kültür yorumuna ulaşılması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hersekli Arif Hikmet, Kaside, Erdemli Aydın Tipi, Varoluşçuluk, Değişim

A NEW PROTOTYPE IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE: THE RIGHTEOUS INTELLECTUAL PROTOTYPE

Öz

In Manzûme, the quasida of Herzegovinian Ârif Hikmet, who is a poet in Encüme-i Şuara in
XIXth century, the statement on the people ruling the government as being untrustworthy is being
emphasized. With this a society not trusting the statesmen and cloistering itself in a climate of
distrust is the subject in this text. The failures the state has experienced and the fixation of the
statesmen to the joys of the world have made the people from that period unhappy and have directed
them to question life, government and humanity. In this process the human being, living under the
pressure of the authoritarian government, has now opened his eyes and is able to see the problems harming the governemnt. In fact, the main reason for the unhappiness of the human being trying to
be individualized is mismanagement, so the collapsing government. So the text is representing the
collapse of the Ottoman Empire. The representative human in the qasida plays a part in the text with
his effort on being transformed from a slave into an individual. An individual being tradition-bound
and being not able to transform completely at the same time is encountered. The ideal person
presented by the poet develops by changing with the rind type of the tradition in accordance with the
period. It is understood from the text that the individual is observing the world and is trying to
comment on it. In this sense the individual is literally in the middle of a chaos. For this reason the
new prototype is unhappy. It is mentioned in the text that the righteous people trying to be
individualized are unhappy. So with the new person presented in the text the Righteous Intellectual
Prototype is being pointed out. The study consists of two parts. In the first part traces about the ideal
person model of the period have been determined through the unit of meaning under the title
‛Structure‛. In the second part, the aim was to reach a culture interpretation by entreating a poem
in the light of gathered information from the ‛structure‛, in accordance with a method emphasizing
the determination of the ideal prototype of the period.

Anahtar Kelimeler

Herzegovinian Arif Hikmet, quasida, righteous intellectual prototype, ghettoness, change

Kaynakça

• ABDÜLHAMİD, İrfan (1993), ‚Cebriyye‛ TDV İslam Ansiklopedisi, C. 7 (205-208), İstanbul.
• AKA, Belde (2011), Nâbî’nin ‘Orta İnsan Tipi’nin Hersekli Ârif Hikmet’teki Değişimi, Ankara: İhsan Doğramacı Bilkent Üniversitesi Türk Edebiyatı Bölümü: (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• AKTAŞ, Şerif (2009), Şiir Tahlili -Teori ve Uygulama-, Ankara: Akçağ Yay.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1998), Osmanlıca ­ Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi Yay..
• GÖDELEK, Kamuran (2008), ‚Kierkegaard’ın İnsan Görüşü‛, Uluslararası Sosyal Arastırmalar Dergisi The Journal Of International Social Research (357­371), Volume 1/5 Fall.
• GÜÇLÜ, Abdülbaki vd. (2003), Felsefe Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yay.
• GÜLTEKİN, Mehmet Nuri (2012), ‚Kültür ve Edebiyat Sosyolojisi Gerilimli ve Yaratıcı Bir İlişki: Edebiyat-Toplum-Roman‛, Sosyolojiye Giriş-Sosyolojinin Temel Kavramları, Ankara: Detay Yay.
• İbnülemin Mahmud Kemal İnal (H. 1335), Hersekli ‘Arif Hikmet Külliyat­ı Âsar Dîvân, İstanbul: Matba­yı ‘Âmire.
• KAPLAN, Mehmet (2007), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar -Tip Tahlilleri-, İstanbul: Dergah Yay.
• RİTTER, Hellmut (2011), Doğu Mitolojisinin Edebiyata Etkisi -Karşılaştırmalı Edebiyat Metinleri-, çev. Mehmet KANAR, İstanbul: Ayrıntı Yay.
• SARTRE, J. P. (1985), Varoluşçuluk (Existentialisme), Çev: Asım Bezirci, İstanbul: Say Yay.
• SAYGIN, Tüncay (2008), ‚Sokratik Erdem Ve Aristoteles'in Sokratik Erdemle İlgili Bazı Değerlendermeleri‛, Felsefe Dünyası, 2008/1, 47: 130-136.
• TEKİN, Gönül (1992), Ahmed-î Dâ‘î Çengnâme -İnceleme, Tenkitli Metin-, Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü Doğu Dilleri ve Edebiyatlarının Kaynakları, Türkçe Kaynaklar: 16, Harvard/ABD.
• Türkçe Sözlük (2005), Ankara: TDK Yay.