Düzyazı Şeklinde Yeniden Yazılan Anonim Bir Cümcüme Hikâyesi

Yıl 2015, Sayı: 37, 387 - 414, 01.06.2016

Özkan Daşdemir

https://doi.org/10.21563/sutad.187061

Cited By: 3

Öz

14. yüzyılda Hüsam Kâtib tarafından yazılmış olan Dâsitân-ı Cümcüme Sultan, Feridüddin Attâr’ın eserinden iktibas edilen dinî-didaktik mahiyette küçük bir manzumedir. Hikâyede Hz. İsa’nın yol üzerinde bir kuru kafa ile karşılaşması ve kuru kafayı diriltmesi konu edilmiştir. Kuru kafanın cehennemde başından geçen olayların anlatıldığı bölümler fantastik bir düzlemde ele alınmış olmakla birlikte; insanlara cehennem ahvalinden haberler verilmek suretiyle metin didaktik bir özellik kazanmıştır. Hikâyenin değişik kütüphanelerdeki mecmua ve cönklerde bulunan mesnevi örnekleri çeşitli araştırmacılar tarafından işlenmiştir. Türk edebiyatında tespit edilebilen tek mensur örnek ise çalışmamızda incelediğimiz Hazâ Kitâb-ı Cümcüme-i Mübârek başlıklı metindir. Çalışmamızda bu metin yeni harflere aktarılarak tanıtılmış, hikâyenin motif sırası mesnevi nüshalarıyla karşılaştırılmış, hikâyede karakteristik özellik gösteren kuru kafa ve kemikten diriltme motifleri üzerinde geniş olarak durulmuş, söz konusu motiflerin Türk halk anlatılarında tespit edilebilen örnekleri gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cümcüme, Hz. İsa, kuru kafa, kemikten diriltme, cehennem.

AN ANONYMOUS CÜMCÜME STORY RE-WRITTEN IN THE SHAPE OF PROSE

Öz

Dâsitân-ı Cümcüme Sultan written by Hüsam Kâtib in the 14th century is a little poem in religious-didactic nature quoted from Feridüddin Attar’s work. The subject in the story is that Jesus encountered with a skull and resurrected it. Although the chapters in which the affairs the skull experienced in hell were discussed in a fantastic level, the text earned a didactic feature by giving news from the conditions in the hell to people. The mesnevi samples of the story found in journals and conks in various libraries were processed by different researchers. The only sample of prose that can be detected in Turkish literature is the text entitled Hazâ Kitâb-ı Cümcüme-i Mübârek which we examined in our study. In our study, this text was introduced by being transferred to the new characters, the motif sequence of the story were compared with copies of mesnevi, the motifs of skull and the resurrection from bones showing characteristic features were mentioned broadly, the examples of these motifs that can be detected in Turkish folk narratives were shown

Anahtar Kelimeler

Cümcüme, Jesus, skull, resurrection from bone, hell

Kaynakça

• AÇA, Mehmet (2002). “Şamanlığa Geçişteki Ölüp Dirilme Ritüelinden Türk Destanlarındaki Ölüp Dirilmeye”, Millî Folklor, C.VII (54): 75-85.
• ATNUR, Gülhan (2010). “Sibirya’daki Bazı Türk Boylarının Destanlarında Halk Hekimliği Uygulamaları”, Bilig, (55): 51-70.
• BANARLI, Nihad Sâmi (2004). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, C. II, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yay.
• BAYDEMİR, Hüseyin (2010). “Bâbürnâme’de Folklorik ve Etnografik Unsurlar”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, (7): 107-134.
• CUNBUR, Müjgân (1977). “Cimcime Sultan Destanı”, Türk Folkloru Araştırmaları Yıllığı 1976, Ankara: Kültür Bakanlığı MFAD Yay., 39-54.
• DİLEK, İbrahim (2010). “Sibirya Türk Destanlarında Kahramanın Yeraltı ve Gökyüzü Dünyalarıyla İlişkileri Üzerine Bazı Tespitler”, Millî Folklor, Yıl: 22 (85): 46-56.
• DUYMAZ, Ali (2001). Kerem ile Aslı Hikâyesi Üzerinde Mukayeseli Bir Araştırma, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ebû Ca’fer Muhammed Bin Cerîrü’t-Taberî (t.y.). Tarih-i Taberî, C. II, (çev. M. Faruk Gürtunca), İstanbul: Sağlam Yay.
• ELÇİN, Şükrü (1997). “Göçebe Türk Destanlarında Ölüp-Dirilme Motifi”, Halk Edebiyatı Araştırmaları, C. I, Ankara: Akçağ Yay., 61-62.
• ELÇİN, Şükrü (2000). Kerem ile Aslı Hikâyesi, Ankara: Akçağ Yay.
• ELIADE, Mircea (1999), Şamanizm, (çev. İsmet Birkan), Ankara: İmge Yay.
• ERGÜN, Cemal (2006). Kuran’ın Cennet ve Cehennem Anlayışlarının Diğer Dinlerle Karşılaştırılması, Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• GÖLPINARLI, Abdülbâki (1996). Nasreddin Hoca, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• HARMAN, Mürüvet (2012). “Başlangıcından 17. Yüzyıla Kadar İslam Minyatür Sanatında Bazı Cehennem Tasvirlerinin İkonografisi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (29): 173-195.
• KOÇİN, Abdulhakim (2009). “Divan Şiirinde Hz. İsa”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XI (19): 69-104.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004a). Edebiyatı Araştırmaları, C. II, (hzl. Orhan Köprülü), Ankara: Akçağ Yay., 2. bs.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004b). Türk Edebiyatı Tarihi, (hzl. Orhan F. Köprülü), Ankara: Akçağ Yay., 6. bs.
• KUTLAR, Fatma Sabiha (2011). “Menkabet-i Penc Keştî”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, (58): 21-48.
• MAHMUT, Enver (1986). “Dobruca, Kırım ve Nogay Türkleri Destanlarının Özellikleri”, III. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, C. II, Halk Edebiyatı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı MFAD Yay., 237-244.
• MAZIOĞLU, Hasibe (1992). “Divan Edebiyatında Hikâye”, Doğumunun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 19-36.
• MERHAN, Aziz (2013). “Dâsitân-ı Cümcüme: Anadolu’da Türk Diliyle Yazılmış İlk Cümcüme Sultan Destanı”, VI. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri, 20-25 Eylül 2008, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.: 3133-3146.
• OCAK, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun Yay.
• OCAK, Ahmet Yaşar (2013). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İstanbul: İletişim Yay.
• OKUMUŞ, Ömer - KALKIŞIM, M. Muhsin (2008, Kasım). “Klasik Türk Şiirinde Hazret-i Îsâ Kavramı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi - The Journal of International Social Research, C. I (5): 534-546.
• OY, Aydın (1987). “Kerem ile Aslı Hikâyesindeki Kuru Kafa ile Kendiliğinden Yanma Motifleri Üzerine”, III. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri, 7-9 Mayıs 1987, Eskişehir, Eskişehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yay., 287-296.
• ÖGEL, Bahaeddin (1971). Türk Mitolojisi, C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖNLER, Zafer (1991). “Manzum Halk Hikâyelerinden Cümcüme Sultan”, Fırat Üniversitesi Dergisi (Sosyal Bilimler), C. V (2): 351-367.
• ROUX, Jean-Paul (1999), Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, (çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• SEYİDOĞLU, Bilge (2006). Erzurum Masalları, İstanbul: Dergâh Yay.
• STEINGASS, Joseph (1892). Persian-English Dictionary, London.
• ŞAHİN, Halil İbrahim (2010). Türkmen Destanları ve Destancılık Geleneği, Konya: Kömen Yay.
• TANSEL, F[evziye] A[bdullah] (1970). “Cümcüme Sultân Ottoman Translations of the Fourteenth Century Kıpchak Turkic Story”, Archivum Ottomanicum, C. II, 1970, 252-269.
• TULU, Sultan (1987, Ağustos). “Kerem ile Aslı Hikâyesinde Diriltme Motifi”, Türk Dili - Dil ve Edebiyat Dergisi, C. LIV (428): 102-109.
• TÜRKER, Çiğdem (2011a). “Manzum Halk Hikâyeleri İçerikli Bir Yazma Eser”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 12 (21): 256- 265.
• TÜRKER, Çiğdem (2011b). Manzum Halk Hikâyeleri (İnceleme-Metin-Dizin), Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi).
• TÜRKMEN, Fikret (1983). Tahir ile Zühre, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• URAZ, Murat (1967). Türk Mitolojisi, İstanbul: Hüsnütabiat Matbaası.
• YILDIZ, Naciye (1995). Manas Destanı (W. Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• ZARİÇ, Mahfuz (2007). “Kirdeci Ali Kesikbaş Destanı’nın Metin Merkezli Temel Halkbilimi Kuramları Açısından İncelenmesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 22 (1): 199-216.