AFGANİSTANLI ÖZBEK ŞAİRLERİNDE FUZULİ ETKİSİ

Yıl 2014, Sayı: 36, 35 - 47, 01.06.2016

Rıdvan Öztürk

https://doi.org/10.21563/sutad.187078

Cited By: 2

Öz

16. yüzyılda Bağdad’da yaşamış olan Fuzuli; sadece Osmanlı sahasında değil, Balkanlardan Hindistan’a kadar uzanan coğrafyada meşhur olmuş bir şairdir. Onun şöhreti kendi zamanından günümüze kadar ulaşmıştır. Türkiye’de yayınlanmış birçok kaynakta Fuzuli’nin Türkistan sahasındaki etkisinden genel ifadelerle bahsedilmiştir. Şairin Özbek edebiyatı üzerindeki etkisini de kısmen inceleyen bazı çalışmalar olmuştur. Ancak Afganistan Özbek edebiyatına etkisini ve Fuzuli’nin bu bölgedeki nüfuzunu ele alan çalışmaya rastlanmamıştır. Fuzuli, Afganistan Özbekleri arasında bu bölgenin meşhur şairlerinden biri olarak kabul edilmiş ve adı o şairlerle birlikte zikredilmiştir.Bu çalışmada, günümüzdeki Afganistanlı Özbek şairlerinin Fuzuli’nin gazellerine yazdığı nazireler ve tahmislerden örnekler verilmiştir. Ayrıca Fuzuli’nin, Nevai gazellerine yazdığı nazirelerin bazılarını, bölge şairlerinin Nevai’nin gazellerinden daha çok benimsedikleri ve kendi şiirlerine de nazire kaynağı olarak kullanıldığı gösterilmiştir. Yine bu çalışmada, Türk Dilinin lehçeleri arasındaki anlaşılırlığa şekil bilgisinin fazla engel olmadığı, şekil bilgisindeki farklılıkların söz varlığı ve söz dizimindeki ortaklıkların yüksekliği ile aşılabildiği Fuzuli örneği üzerinden ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fuzuli, Afganistanlı Özbek şairleri, nazire, Nevai tarzı.

Fuzulî Influence on The Afghan Uzbek

Öz

Fuzûlî who lived in Baghdad in the 16th century; not only in the field of Ottoman Empire, which became famous in the region stretching from the Balkans to India, is a poet. His fame has reached its time until today. In many sources published in Turkey has been mentioned in general terms influence of Fuzûlî Turkestan area. Some studies examine the effect of the poet has been partially on Uzbek literature. But the effect of Afghanistan Uzbek literature and studies evaluating its influence in this region of Fuzûlî has not been found. Fuzûlî, was regarded as one of thefamous poets of this region between Afghanistan's Uzbek and has been mentioned with their names. In this study, are given examples of nazires and tahmis the current Afghan Uzbek poets wrote to Fuzûlî ghazals. In addition, it has been determined that used as a ground poem also nazires of Fuzûlî to Nevâî and ghazel the region's poets more embraced some of wrote nazires of Fuzûlî to Nevai from originals. Also in this study, in intelligibility between the dialects of Turkish language is not barrier so much morphology, morphological differences in vocabulary and syntax can be overcome with the height of the partnership is expressed on Fuzûlî example

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, Afghan Uzbek poets, nazires, Nevâî style

Kaynakça

• ABDULLAYEV Ebu Said (2003). 20 Asır Afganistan Özbek Edebiyatı, Taş- kent.
• ANDHOYÎ Metin (2001). Bag-i Lale-puş, Divan-i Eşar-ı Muhammed Emin Metin Andhoynî , Peşaver.
• ARAL Azizullah (2010). Sagınç-Özbek Kalem Egeleri, Kabil.
• CEVİZCANÎ Hafizî (2012). Hafizî Cevizcanîning Muhabbetname Divanı, (hzl. M. Zamani vd.), Kabil.
• ÇAĞATAY Habibullah Hemneva (2006). Bedilistan-5 (Nazım ve Nesir) Seçmeler-Müntehabat, Güldeste-6 (Nazım-Nesir), İstanbul.
• ÇETİNDAĞ Yusuf (2006). Ali Şir Nevâî’nin Osmanlı Şiirine Etkisi, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• EMİNÎ Kazım Muhammed (2006). Rengin Keman Şiir, C. 2, Mezarışerif.
• EMİNÎ Kazım Muhammed (2007a). Afganistandagi Özbek Şairleri, Kabil.
• EMİNÎ Kazım Muhammed (2007b).Tezkire-i Şuara-yi Cevizcanan, Kabil.
• GÖLPINARLI Abdülbaki (1961). Fuzûlî Divânı, 2.bs., Ankara, İnkılap Kita- bevi.
• GÜDAZ Muhammed Elsem, vd, (1991). Rengin Keman Şiir, Tezkire-i ez Suhanveran-i Faryab, Faryab.
• HACIEMİNOĞLU Necmettin (2004). Fuzûlî, İstanbul: Cönk Yay., 3. bs.
• İPEKTEN Haluk (1996). Fuzûlî Hayatı Sanatı Eserleri, Ankara: Akçağ Yay.
• KARAHAN Abdülkadir (1996). “Fuzûlî”, C. 13, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi: 240-246.
• KARAHAN Abdülkadir (1989). Fuzûlî, Muhiti, Hayatı ve Şahsiyeti, Anka- ra: Kültür Bakanlığı Yay.
• KIZILTUNÇ Recai (2012). “Çağatay Edebiyatında Kadın Şairler”, Turkish Stu- dies, S. 7/2: 731-758.
• MAZIOĞLU Hasibe (1997a). “Fuzûlî’nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri”, Fuzûlî Üzerine Makaleler, Ankara: TDK Yay.: 9-61.
• MAZIOĞLU Hasibe (1997b). “Fuzûlî ve Türk Dünyası”, Fuzûlî Üzerine Ma- kaleler, Ankara: TDK Yay.: 225–247,
• MÜRUR Kadı Muhammed Ekrem (2011). Pakize Tuygu, Kabil.
• ÖZTÜRK Rıdvan (2014). Günümüz Afganistanlı Özbek Şairleri, Konya: Pa- let Yay.
• TOLKUN Selahittin (1998). “Özbek Edebiyatında Fuzûlî Tesirleri”, İÜ Edebi- yat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, C. XXVIII:. 479– 503.
• VEKİLZADE Gulamsahi (2002). Köngil Nevasi, Peşaver.
• YARKIN Şefika (1989). Nadire ve Şiirha-yi U, Kabil, Matbaa-i Devleti.