ESKİ TÜRKÇE bögü/bügü ve bokuk/bokug/bukuk/bukug SÖZCÜKLERİNİN KULLANIM VE ANLAMLARI HAKKINDA

Yıl 2018, Sayı: 44, 77 - 91, 10.01.2019

Münevver Ebru Zeren

https://doi.org/10.21563/sutad.511041

Cited By: 2

Öz

Eski Türkçede özel kişi adı veya unvan olarak da karşımıza çıkan bögü/bügü sözcüğünün kökeni, anlamı ve etimolojisi hakkında şimdiye kadar farklı görüşler ortaya konmuştur. bögü/bügü, Hun, Göktürk ve Uygur dönemlerinde kullanılmış olan bokuk/bokug/bukuk/bukug sözcüğü ile de ilişkilendirilmiştir. Bu konuyu tekrar gündeme getirme sebebimiz ise, son araştırmalarda Uygur yazıtları ve metinlerinde bokuk sözcüğünden bir boy adı olarak bahsedilmesinin yanı sıra bögü kelimesinin dini anlamı hakkında yapılan yeni önerilerin, eski bilgilerle birlikte yeniden değerlendirilmesinin katkı sağlayabileceği düşüncesidir.

Makalemizde öncelikle geçmiş çalışmalar ışığında bu sözcüklerin geçtiği bazı önemli metinleri inceledik ve son zamanlarda ortaya atılan bazı görüşleri tanıttık. Ardından Türk kültür tarihinde bu sözcüklerin hangi bağlamda, hangi anlamı ifade etmek üzere kullanıldığı ve bu kullanımların birbiriyle ilişkileri hakkında görüşümüzü ortaya koymaya çalıştık. Son olarak bögü/bügü’nün kökeni ve en eski anlamının ne olabileceği hususunda önerilerde bulunup henüz açık ve araştırılması gereken noktaların altını çizdik..

Anahtar Kelimeler

Bögü, bügü, Bokuk, Bukug, etimoloji, semantik, antroponim, Eski Türkçe.

Kaynakça

• ALYILMAZ, Cengiz (2003), “Bugut Yazıtı ve Anıt Mezar Külliyesi Üzerine”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (13), 11-21.
• ARAT, Reşid Rahmeti (2007), Eski Türk Şiiri, 4. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ARAT, Reşid Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III İndeks, Haz. Kemal Eraslan vd., Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• ATA, Aysu (2008), 100. Doğum Yıldönümüne Armağan Prof. Dr. Saadet Çağatay'ın Yayınlanmış Tüm Makaleleri C. 1, İstanbul: Ayaz Tahir Türkistan İdil-Ural Vakfı Yayınları .
• AYDIN, Erhan (2011), “Yenisey Yazıtlarında Geçen Unvan ve Unvan Niteleyicileri”, TDAY- Belleten (2011-2), 5-26.
• BANG, Willi; GABAIN, Annemarie von (1929), “Türkische Turfan Texte II”, Sonderausgabe aus den Sitzungsberichten der Preussischen Akademie der Wissenschaften, Phil.-hist. Klasse, Berlin, 1929, 411-430 + VI Tafeln.
• BANG, Willi; GABAIN, Annemarie von (1931), Analytischer Index Zu den Fünf Ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte, Berlin: Verlag Der Akademie der Wissenschaften in Kommission bei Walter de Gruyter U. Co.
• BAYAT, Fuzuli (2004), “Uz ~ Ğuz ~ Oğuz Kavim Adının Etimolojisi”, Karadeniz Araştırmaları (3), 71- 77.
• BAYKUZU, Tilla Deniz (2014), “T’ang Hanedanlığının Büyük Türk Generali Pu-ku Huai-en”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi (54/1), 377-400.
• BAZIN, Louis (1994), Les Turcs Des Mots, Des Hommes (Haz. Michèle Nicolas, Gilles Veinstein), Budapest: Akadémiai Kiadó.
• CAFEROĞLU, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, 3. Baskı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• CHAVANNES Édouard, PELLIOT, Paul (1911), “Un Traité manichéen retrouvé en Chine ”, Journal Asiatique, 10ème série:18, 499-617.
• CLARK, Larry (2009), “Manichaeism Among the Uyghurs: The Uyghur Khan of the Bokug Clan”, New Light on Manichaeism : Papers from the Sixth International Congress on Manichaeism (Ed. J. D. BeDuhn), Leiden-Boston: Brill, 61-71.
• CLAUSON, Gerard (2002), Studies in Turkic and Mongolic Linguistics,2nd Edition, London: Routledge.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford : Clarendon Press.
• DOERFER, Gerard (1965), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Band II. Türkische Elemente im Neupersischen alif bis ta, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GmBH.
• DONUK, Abdülkadir (1988), Eski Türk Devletlerinde Îdari-Askerî Unvan ve Terimler, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• ERASLAN, Kemal (2012), Eski Uygur Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to Lexicon, C. II, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• GABAIN, Annemarie von (1979), “Die Staatlische Verfassung Des Uigurischen Königreichs von Koço, 9.-13. Jh. n. Chr.”, XVI. Milletlerarası Altaistik Kongresi (21-21.X.1973 Ankara) Bildirileri, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 153-164.
• GABAIN, Annemarie von (2007), Eski Türkçenin Grameri, 5. Baskı, Çev. Mehmet Akalın, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• GÜL, Bülent (2006), “Hayvan Adları ile Kurulan Türk ve Moğol Kişi Adları”, Türkbilig (12), 185-191.
• GÜLENSOY, Tuncer (2011), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü A-N, 2. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• HAMILTON, James (1986), Manuscripts ouighours du IXe-Xe Siècle de Touen-houang, 2 cilt, Paris: Peeters.
• KARATAY, Osman (2015), “Hem Büyücü, Hem Rahip, Hem de Tabip: Uzlaşma Neden Yok?”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi (15/1), 7-12.
• KAŞGARLI MAHMUD (1941), Divanü Lugat-it Türk Tercemesi, C. III, Çev. Besim Atalay, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KLIMKEIT, Hans Joachim (1993), Gnosis on the Silk Road : Gnostic texts from Central Asia, San Fransisco: HarperSanFrancisco.
• LE COQ, Albert von (1913), Chotscho. Ergebnisse der kgl. Preussischen Turfan Expeditionen, Berlin: Walter de Gruyter.
• LE COQ, Albert von (1912), “Ein manichaisches Buch-Fragment aus Chotscho”, Festschrift Vilhelm Thomsen, Leipzig, 145-154.
• MEMMEDLİ, Yunus (1994), “Eski Türkçede Şahıs Adları ve Unvanları”, TDAY-Belleten, 95-110.
• MENSCHING, Gustav Mensching (2012), Din Sosyolojisi, (Çev. Mehmet Aydın), 3. Baskı, Konya: Litera-Türk Yayınları.
• MOLDABAY, Talgat, AZMUHANOVA, Ayman (2015), “Religion of Old Turks”, Anthropologist 21 (1,2), 46-50.
• MÜLLER, F.W.K. (1911), Uigurica II, AKPAW, Berlin: Verlag der Königlichen Akademie der Wissenschaften.
• ROUX, Jean-Paul (2015), Eski Türk Mitolojisi, (Çev. Musa Yaşar Sağlam), 2. Baskı, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• SERTKAYA, Osman (1995), Göktürk Tarihinin Meseleleri/Probleme der köktürkischen Geschichte/ Some Problems of Köktürk History, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları: 131, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• SHIMIN, Geng, HAMILTON, James (1981), “L’inscription ouïgoure de la stèle commémorative des Iduq qut de Qoco”, Turcica (13), 10-54.
• ŞEN, Serkan (2002), Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, Samsun 2002: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ŞEN, Serkan (2015), Eski Uygur Türkçesi Dersleri, İstanbul: Kesit Yayınları.
• ŞİRİN USER, Hatice (2010), Köktürk ve Ötüken Uygur Uygur Kağanlığı Yazıtları & Söz Varlığı İncelemesi, 2. Baskı, Konya: Kömen Yayınları.
• THIERRY, François (1998), “Les Monnaies de Boquq Kaghan des Ouighours (795-808)”, Turcica (30), 263- 278.
• TOKYÜREK, Hacer (2011), Eski Uygur Türkçesinde Budizm ve Maniheizm Terimleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• WEICUYI (2007), “Uygurcadaki “büvi” Kelimesinin Kökeni Üzerine”, (Çev. Alimcan İNAYET), Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies (C. VII/2), 213-217.
• YILMAZ, Hüseyin (2007), Budist Metafiziği, Ankara: Hece Yayınları.