EĞİT-, EĞİTİM KELİMELERİNİN YAPISI VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNE GİRME SÜRECİ

Yıl 2019, Sayı: 47, 41 - 52, 19.12.2019

Sedat Balyemez

https://doi.org/10.21563/sutad.855743

Öz

Türkçenin eklemeli bir dil olması, hangi kelimenin hangi kökten türetildiği hakkında daha ilk bakışta doğru çıkarım yapmayı sağlamaktadır. Ancak kelimelerde zaman içinde meydana gelen ses ve anlam değişiklikleri ya da dile sonradan giren unsurlar nedeniyle bazı tesadüfi benzerlikler ortaya çıkmaktadır. Böyle bir durumda ses ve anlam bakımından birbirine benzeyen ama aslında kökleri ya da kökenleri farklı olan kelimeler, aynı kökten türemiş zannedilmektedir. Türkiye Türkçesine tarihî bir süreç içinde gelen “eğ- (eğmek)” fiili ile Türkiye Türkçesine Dil Devrimi sonucunda giren “eğit- (eğitmek), eğitim” kelimeleri, bu duruma örnek olarak verilebilir. Bu çalışmada “eğit- (eğitmek), eğitim” kelimelerinin Türkiye Türkçesine giriş süreci anlatılacak ve söz konusu kelimelerin “eğ- (eğmek)” fiili ile yapısal bir bağlantısı olmadığı açıklanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim,, eğitmek, eğmek,, kelime türetme, Türk Dil Devrimi

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (1976), Tartışılan Sözcükler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKSOY, Ömer Asım (1975), Gelişen ve Özleşen Dilimiz, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ARAT, Reşit Rahmeti (1988), Kutadgu Bilig II. Çeviri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ATALAY, Besim (1985), Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BALYEMEZ, Sedat (2019), 1933 Yılı Dil Anketi, Ankara: Pegem Akademi Yayınları.
• BANGUOĞLU, Tahsin (1990), Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BAYAR, Nevnihal (2006), Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLAUSON, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford University Press.
• DEMİRCİ, Kerim (2016), Oxford’un Öküzü Kelimelerin Şaşırtıcı Kökenleri, Ankara: Anı Yayıncılık.
• DİLMEN, İ. N. (1934). “TDTC Merkez Heyeti İki Senelik Mesai Raporu.”, İkinci Türk Dili Kurultayı Zabıtları. s. 2 – 37.
• ERDAL, Marcel (1991), Old Turcic Word Formation Vol. II, Wiesbaden.
• EREN, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi, 2. bs.
• EYUBOĞLU, İsmet Zeki (1991), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, İstanbul: Sosyal Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Kökenbilgisi Sözlüğü -Etimolojik Sözlük Denemesi- C. II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hakimiyeti Milliye (1932, 18 Ekim), “Türk Dili İçin”, s.1.
• Hakimiyeti Milliye (1932, 7 Ekim), “Dil İnkılabına Geçiyoruz”, s.1.
• HAMILTON, James Russell (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü (çev. Vedat Köken), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İMER, Kamile (1976), Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KORKMAZ, Zeynep (1963), Türk Dilinin Tarihî Akışı İçinde Atatürk ve Dil Devrimi, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• KORKMAZ, Zeynep (2003), Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1960), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• LEWIS, Geoffrey (2007), Trajik Başarı Türk Dil Reformu, (çev. Mehmet Fatih Uslu), İstanbul: Paradigma Yayınları
• NİŞANYAN, Sevan (2004), Sözlerin Soyağacı Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul: Adam Yayınları
• ÖZTÜRK, Erol (2017), Eski Anadolu Türkçesi El Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• RADLOFF, Wilhelm (1893), Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte, Band I. Sankpeterburg.
• SERTKAYA, Osman Fikri (2012), “Etimoloji Nedir – Ne Değildir ve İsimden İsim Yapan +at/+ey Eki Üzerine”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19(1): 43-72.
• STAROSTIN, Sergej A. – DYBO, Anna V. – MUDRAK, Oleg (2003), An Etymological Dictionary of Altaic Languages, Leiden: Brill.
• Şemsettin Sami (2015), Kâmus-ı Türkî, (hzl. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal), İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• ŞİRİN, Hatice (2016), Eski Türk Yazıtları Söz Varlığı İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TAŞ, İbrahim (2015), Kutadgu Bilig’de Söz Yapımı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TDK (1935a), Türkçeden Osmanlıcaya Cep Kılavuzu, İstanbul: Devlet Basımevi.
• TDK (1935b), Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu, İstanbul: Devlet Basımevi.
• TDTC (1934), Osmanlıcan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi I, İstanbul: Devlet Matbaası.
• TEKİN, Talat (1998), Orhon Yazıtları, İstanbul: Simurg Yayınları.
• TERCÜMAN (1981), Yaşayan Türkçemiz, C I, II, İstanbul: Tercüman Gazetesi Yayınları
• TIETZE, Andreas (2016), Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati C III-III, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1979), Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü, İstanbul: Umur Matbaası.
• TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1980), Türkçemiz ve Uydurmacılık, İstanbul: Boğaziçi Yayınları
• TURAN, Şerafettin – ÖZEL, Sevgi (2007), 75. Yılda Türkçenin ve Dil Devriminin Öyküsü, Ankara: Dil Derneği.
• YAVUZARSLAN, Paşa (2012), “Anadolu’da Öksüz Yavru Hayvan Besleme ve ‘Ekti~Ehdi’ Sözcüğü”, Ankara Üniversitesi Dil veTarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 19(1), 141-158.