ESKİ UYGUR HUKUK BELGELERİNDE GEÇEN ONLUK YÜZLÜK SÖZCÜKLERİ ÜZERİNE

Yıl 2019, Sayı: 47, 115 - 126, 19.12.2019

Arda Karadavut

https://doi.org/10.21563/sutad.855781

Öz

Kırgızların 840 yılında Orhon Uygur Kağanlığının başkenti Karabalgasun’u ele geçirmesiyle Uygurların büyük bir kısmı batıya, Tanrı Dağları’nın kuzey ve güney eteklerine, Tarım havzasına, kalanlarıysa güneye, Çin’in kuzeyine dağılmıştır. Tarım havzasına göç eden Uygurlar burada tekrar örgütlenerek Uygur İdikut Hanlığını kurmuş ve bu devlet XIV. yüzyıla kadar varlığını devam ettirmiştir.
Uygurlar bu beş asırlık dönemde çok köklü bir medeniyet inşa etmiş tıptan mühendisliğe, müzikten edebiyata her türlü bilim ve sanat kolunun Asya’daki en önemli temsilcilerinden biri olmuştur. Büyük çoğunluğu inanç olarak Budizm’in Mahayana mezhebine bağlı olan Uygurlar, Budizm kültür dairesi içinde bir edebiyat meydana getirmiş ve bu dönemde pek çok çeviri ve uyarlama eser Eski Uygurcaya kazandırılmıştır.
Bu eserlerin yanı sıra Uygurlardan günümüze hukuk belgeleri ve sözleşmeler kalmıştır. Belgelerde tarihlendirme on iki hayvanlı Türk takvimine göre yapılmıştır. Araştırmacılar belgeler üzerinde yaptıkları çalışmalarla tarih aralığını Çin’deki Moğol asıllı Yüan Hanedanlığı dönemiyle sınırlandırmıştır. Bu çalışmada Uygur hukuk belgelerinin altı tanesinde tanıklanan onluk ve yüzlük sözcükleri ve diğer dillik ölçütler üzerinden söz konusu belgelerin tarih tespitinin yapılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur Hukuk Belgeleri, Uygur İdikut Hanlığı, Eski Uygur Türkçesi, Eski Türkçede Sayılar, Moğollar

Kaynakça

• AĞCA, Ferruh (2006), Eski Uygur Türkçesiyle Yazılmış Eserlerin Ses ve Şekil Özelliklerine Göre Tarihlendirilmesi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
• ALLSEN, Thomas T. (1983), “The Yüan Dynasty and Uyghurs of Turfan in the 13th Century”, (Ed). M. Rossabi, China among Equals: The Middle Kindom and its Neighbours, 10-14 Century, 243-280.
• ALMAS, Turgun (2013), Uygurlar, İstanbul: Selenge Yayınları.
• ARAT, Reşit, Rahmeti (1987), “Eski Türk Hukuk Vesikaları”, Makaleler C 1 (Ed. Osman Fikri Sertkaya), Ankara:Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• AYAN, Cevat Ergin (2019), Moğolların Büyük Hanına Seyahat, İstanbul: Kronik Yayınları.
• AYAZLI, Özlem (2016), Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• CLARK, V. Larry (1975), Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th-14th cc.) Dissertation of Indiana University, Bloomington.
• İZGİ, Özkan (1989), Çin Elçisi Wang Yen’te’nin Uygur Seyahatnamesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖZYETGİN, Melek (2004), Eski Türk Vergi Terimleri, Ankara: KÖKSAV Yayınları.
• ÖZYETGİN, Melek (2014), İslam Öncesi Uygurlarda Toprak Hukuku, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• YAMADA, Nabou (1993), “Uygur satış mukavelesi belgelerinin şekilleri.” (Çev. Emine Gürsoy Naskali), TDED, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, C XXVI.
• YAMADA, Nabou (1993), Sammlung Uigurischer Kontrakte, Osaka: Osaka University Press.