The Lexicalization of Grammatical Markers of Evidentiality: The Case of mish-mish(lar) in Uzbek

Yıl 2023, Sayı: 57, 315 - 334, 18.04.2023

Melike Üzüm

https://doi.org/10.21563/sutad.1285192

Cited By: 1

Öz

Turkic languages are critical in studies on evidentiality, since it is one of the language groups that have grammatical markers to indicate the source of information as the basis of a proposition. In this conceptual framework, -mIš, seen since Old Turkic, is considered as an aspect-tense marker or evidential, and er-miš as an evidential. The particle e(r)mish, which has been grammaticalized in most Turkic languages, is used for hearsay in Uzbek and then it was lexicalized as mish-mish(lar) by reduplication in the semantic domain of hearsay under evidentiality. The lexicalized morpheme is defined with the synonyms of ‘rumor’ as a lexical entry. Similar uses are found in other Turkic languages such as Kyrgyz, Kazakh and the Cypriot dialect of Turkish. The evolution of these items in four languages shows that grammatical markers of hearsay tend to lead to lexicalization. In this study, the lexicalization of the grammatical evidential is discussed in terms of the hearsay under evidentiality in Uzbek. The study aims to present data about lexicalized structures in Turkic languages, to explain the importance of evidentiality in communication and the role of the semantic domain in this process. Qualitative and quantitative research methods were used in the analysis. The findings indicate that mish-mish(lar) evolved from a bound-morpheme to a free-morpheme by reduplication over time.

Anahtar Kelimeler

Evidentiality, Lexicalization, Hearsay, Corpus Linguistics, Uzbek

Dilbilgisel Kanıtsallık İşaretleyicilerinin Sözlükselleşmesi: Özbek Türkçesinde mish-mish(lar)

Öz

Türk lehçeleri, önermeye temel oluşturan bilginin kaynağını dilbilgisel olarak işaretleyen dillerden biri olması nedeniyle kanıtsallık incelemelerinde önemli bir yere sahiptir. Bu çerçevede Eski Türkçeden itibaren görülen -mIş görünüş-zaman ve kanıtsallık, er-miş ise kanıtsallık işaretleyicisi olarak ele alınır. Çoğu lehçede dilbilgiselleşen e(r)mish, Özbek Türkçesinde aktarımsallık için kullanılmakla birlikte kanıtsallığın aktarımsallık ulamının anlam alanında yineleme yoluyla mish-mish(lar) şeklinde sözlükselleşmiştir. Sözlükselleşen biçimbirim, sözlükte madde başı olarak ‘rivayet, söylenti’ eş anlamlı sözcükleriyle tanımlanır. Dilbilgisel kanıtsallık işaretleyicisinden gelişen sözlük birimin benzer kullanımlarına Kıbrıs ağzında, Kırgız ve Kazak Türkçesi gibi diğer Türk lehçelerinde de rastlanır. Dört farklı Türk lehçesinde doğruladığımız gelişimler ve hepsinin kanıtsallığın anlam alanında sözlükselleşmesi, dilbilgisel aktarımsallık işaretleyicilerinin sözlükselleşme eğilimi olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada, dilbilgisel kanıtsallık işaretleyicisinin aktarımsallık ulamının anlam alanında sözlükselleşmesi, Özbek Türkçesinde kanıtsallık ulamı çerçevesinde ele alınmıştır. Çalışmanın amacı Türk lehçelerinde sözlükselleşen yapılar hakkında veri sunmak, kanıtsallık ulamının iletişimdeki önemi ve anlam alanının bu gelişimdeki rolünü açıklamaktır. İncelemede nitel ve nicel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. İnceleme sonucunda, mish-mish(lar) sözlük biriminin yineleme yoluyla bağımlı biçim birimden bağımsız biçim birime geliştiği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Kanıtsallık, Sözlükselleşme, Aktarımsallık, Derlem Dilbilim, Özbek Türkçesi