Derviş Mahmud’un Terceme-i Sevâkıb’ı ve Dil Özellikleri

Yıl 2023, Sayı: 57, 335 - 355, 18.04.2023

Mevlüt Gülmez Hidayet Duyar

https://doi.org/10.21563/sutad.1285221

Öz

Mevlâna Celâleddin-i Rûmî’nin biyografisi ve Mevlevîliğin kuruluş ve yayılışı ile ilgili yazılmış birçok kaynak eser vardır. Bu eserlerin en önemlilerinden biri Mecdüddîn Ferîdûn b. Ahmed’in Risâle-i Sipehsâlâr’ı, diğeri ise Ahmed Eflâkî’nin Menâkıbü’l-ʻÂrifîn adlı eseridir. Bunların dışında Mevlâna ve etrafındakilerin anlatıldığı Terceme-i Sevâkıb da Türkçeye tercüme edilmesi yönüyle özel bir yere sahiptir. Derviş Mahmud, Abdülvehhab Hemedânî’nin Menâkıbü’l-Ârifîn adlı eserden hareketle yine Farsça olarak kaleme aldığı Sevâkıb-ı Menâkıb-ı Evliyâullah’ı H 998 (1590) yılında Terceme-i Sevâkıb adıyla Türkçeye tercüme etmiştir. Farsçadan Türkçeye tercüme edilen bu eser, Klasik Osmanlı Türkçesi döneminin birçok özelliğini göstermekle birlikte Eski Anadolu Türkçesi unsurlarını da içermektedir. Metinde Arapça ve Farsça kelimeler her ne kadar yoğun olsa da bugün için standart Türkçede kullanılmayan birçok Türkçe kelimenin yer alması sebebiyle eser, Türkçenin sözvarlığı açısından büyük önem arz etmekte olup imla özellikleri, hâl eki nöbetleşmeleri, döneme göre farklı kullanımlar, deyimler, kelime ve eklerin yazımında görülen ikilikler gibi birçok özelliği de barındırmaktadır. Bu araştırmada Terceme-i Sevâkıb kısaca tanıtıldıktan sonra eserin mütercimi, nüshaları, sözvarlığı, dili ve üslubu üzerinde durulacaktır. Terceme-i Sevâkıb’ın dil özellikleri (imla, ses, şekil özellikleri) maddeler hâlinde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Terceme-i Sevâkıb, Derviş Mahmud, Dil Özellikleri

Dervish Mahmud’s Terceme-i Sevâkıb and Its Language Characteristics

Öz

There are many sources written about the biography of Mevlana Celaleddin-i Rumi, the establishment and spread of Mevleviyeh. One of the most important of these works is Sipehsâlâr Ferîdûn b. Ahmed's Risâle-i Sipehsâlar, and the other one is Ahmed Eflakî's Menâkıbü'l-ʻÂrifîn. Apart from these, Terceme-i Sevakıb, in which Mevlana and the notables of the period are told, has a special place in terms of translated into Turkish. Dervish Mahmud translated Sevâkıb-ı Menâkıb-ı Evliyâullah, which he wrote in Persian, based on Abdülvehhab Hemedânî's book Menâkıbü'l Ârifîn, into Turkish under the name Terceme-i Sevâkıb in H 998 (1590). Translated from Persian to Turkish, this work shows many characteristics of the Classical Ottoman Turkish period, besides including elements of Old Anatolian Turkish. Although Arabic and Persian words are intense in the text, the work is of great importance in terms of Turkish vocabulary, since there are many words that are not used in standard Turkish today. The work also contains many characteristics such as orthographic characteristics, alternations of case suffixes, different usages according to the period, idioms, dualities seen in the writing of words and suffixes. In this study, after introducing Terceme-i Sevâkıb briefly, the translator, copies, vocabulary, language, and style of the work will be emphasized. The language characteristics of Terceme-i Sevâkıb (spelling, sound, morphological characteristics) will be examined item by item.

Anahtar Kelimeler

Terceme-i Sevâkıb, Dervish Mahmud, Language Characteristics