Zâtî’nin Şiirlerinde Denize ve Denizciliğe Ait Terimler

Yıl 2023, Sayı: 58, 17 - 34, 28.08.2023

Vesile Albayrak Sak

https://doi.org/10.21563/sutad.1347157

Öz

XVI. yüzyıl, Osmanlı donanmasının denizcilik konusunda başlangıca göre büyük aşama kaydettiği bir yüzyıldır. Bu gelişim sürecinde Karesi Beyliği’nin donanmasının da önemli bir yeri vardır. Yıldırım Bayezid tarafından Gelibolu’da yaptırılan ilk tersane, bu bölgenin Osmanlı Devleti adına denizcilik merkezi hâline gelmesine katkı sağlamıştır. Osmanlı Devleti’nin bütün denizcilik işlerinin yönetildiği yer olan İstanbul’daki tersanede kızak sayısının iki yüze çıkarılmasıyla Kanuni döneminde denizcilik faaliyetleri en ileri seviyeye ulaşmıştır. Bu gelişimle birlikte Osmanlı’nın denizcilikte yegâne rakibi Venedikliler olmuştur. Bu asır Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Paşa, Pîrî Reis gibi Türk denizcilik tarihinin önemli isimlerine ve onların zaferlerine tanık olunan bir yüzyıldır.
Karesi Vilayeti’nde doğan, doğup büyüdüğü yerin deniz ve denizcilikle ilgili kültürel mirasını eserlerine taşıyan önemli Osmanlı şairlerinden birisi de Zâtî’dir. Zâtî; II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Süleyman olmak üzere üç padişah döneminde de yaşamıştır. II. Bayezid’in denizde Venediklilerin üstünlüğünü görüp sessizce hazırlıklara başlayışına, Yavuz’un Mısır Seferi’ne ve Kanuni dönemindeki deniz zaferlerine tanıklık etmiştir. Bu çalışma kapsamında Zâtî’nin şiirlerine Osmanlı deniz hâkimiyetinin ne ölçüde yansıdığını; şiirlerinde denize ve denizciliğe ait terimlerin gerçek veya mecaz hangi anlamlarda, nasıl kullanıldığını ortaya koymak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, deniz, denizcilik terimleri, Zâtî

Terms Related to the Sea and Maritime in Zâtî’s Poems

Öz

The XVI century was a period in which the Ottoman navy made great progress in maritime compared to the beginning. The navy of the Principality of Karasi also played an essential role in this development process. The first shipyard built by Yıldırım Bayezid in Gallipoli contributed to this region becoming a maritime center for the Ottoman Empire. In the shipyard in Istanbul, where all the maritime affairs of the Ottoman Empire were managed, maritime activities reached the highest level during the Kanuni period, with the number of slipways increasing to two hundred. The only rival of the Ottomans in the maritime was the Venetians together with this development. It was a century in which significant names of Turkish maritime history such as Kemal Reis, Barbaros Hayreddin Pasha, and Piri Reis, and their victories were witnessed.
Zâtî is one of the important Ottoman poets who was born in Karesi Province and carried the cultural heritage related to the sea and maritime of the place where he was born and grew up in his works. He lived during the reign of three sultans, namely Bayezid II, Yavuz Sultan Selim, and Suleiman the Magnificent. He witnessed Bayezid II's silent preparations for the Venetians' superiority at sea, Yavuz's Egyptian Expedition and the naval victories during the reign of Kanuni. It is aimed within the scope of this study to reveal to what extent the Ottoman naval dominance was reflected in Zâtî's poems, and how and in which literal and figurative meanings the terms of the sea and maritime were used in his poems

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, sea, maritime terms, Zâtî.

Kaynakça

• Aksoy, H. (2020). Müeyyedzâde Abdurrahman Efendi. İslam Ansiklopedisi (C. 31, s. 483-485). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Armutlu, S. (2018). Zâtî: Hayatı, kişiliği, sanatı ve eserleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 1935-1956. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunisosbil/issue/39871/458495.
• Bostan, İ. (2008). Beylikten imparatorluğa Osmanlı denizciliği. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Bostan, İ. & Özbaran, S. (2009). Başlangıçtan XVII. yüzyılın sonuna kadar Türk denizcilik tarihi. İstanbul: Boyut Yayınları.
• Bostan, İ. (2017). Osmanlılar ve deniz-deniz politikaları-teşkilat-gemiler. İstanbul: Küre Yayınları.
• Çavuşoğlu, M. (1970). Zâtî’nin Letâyifi I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi TDED, C. XVIII, İstanbul. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/157845.
• Çelebioğlu, A. (1998). Eski Türk edebiyatında gemiyle ilgili şiirler ve bazı hususiyetler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: MEB Yayınları.
• Gökyay, O. Ş. (2007). Tuhfetü’l-kibâr fî esfâri’l-bihâr. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gündüz, E. (2016). Klasik Türk şiirinde bir nazım türü: Keştî-nâme (Kaynakların Değerlendirilmesi Ve Bibliyoğragya. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, C. 2, s. 15-37. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/357554.
• İlgürel, M. (2001). Osmanlı denizciliğinin ilk devreleri. Belleten, C. 65, s. 637-654. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ttkbelleten/issue/60003/867091.
• Kala, A. (2015). Aşıkpaşazâde tarihi. İstanbul: Kamer Yayınları.
• Karal, E. Z. (1999). Osmanlı tarihi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kurnaz, C. (1996). Hayâlî Bey divanı’nın tahlili. İstanbul: MEB Yayınları.
• Aşık Çelebi, (2010). Meşâirü’ş-şuarâ, inceleme-metin. Haz. Filiz Kılıç, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Kurtoğlu, O. (2017). Zâtî divanı (Gazeller Dışındaki Şiirler). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. Erişim: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr.
• Küçükdağ, Y. (2007). Pîrî Mehmed paşa. İslam Ansiklopedisi (C. 34, s. 280-281). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mengi, M. (2014). Mesîhî Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mutlu, B. (2012). Divan şiirinde deniz imgesi ve şiir öğretiminde kullanılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Onay, A. T. (1993). Eski Türk edebiyatında mazmunlar ve izahı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pala, İ. (2004). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Senemoğlu, Y. (1973). Kitab-ı bahriyye denizcilik kitabı. İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Tietze, A. (2010). XVI. Asır Türk şiirinde gemici dili; Âgehî Kasidesine nazireler 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Zeki Velidi Togan’a Armağan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Tietze, A. (2010). XVI. Asır Türk şiirinde gemici dili; Âgehî Kasidesi ve Tahmisleri. Türkiyat Mecmuası IX, İstanbul, 113-138.
• Tuncel, T. (2008). Osmanlı şiirinde gemicilik terimleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Turan, S. (2009). Divan şairlerinin “Zevrak” etrafında oluşturdukları benzetme dünyası. Turkısh Studies-İnternational Periodical for the Language, Literature and History of Turkısh or Turkıc 4/2, 1007-1039. DOI: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.661
• Ünalan, Ş. (2005). Dil ve kültür. Ankara: Nobel Yayınları.