Ferheng-i Şuʿûrî'de Yer Alan Çağatay Türkçesine Ait Söz Varlığı -Fiiller-

Year 2023, Issue: 58, 35 - 62, 28.08.2023

Muhsin Uygun Fatih Numan Küçükballı

https://doi.org/10.21563/sutad.1347167

Cited By: 1

Abstract

Ferheng-i Şuʿūrî; 17. yüzyılda, Osmanlı sahasında, Şuʿûrî Hasan Efendi tarafından Farsça-Türkçe sözlük geleneği doğrultusunda oluşturulmuş bir eserdir. Farsça madde başı olarak yer alan sözcükler açıklanmış, anlam verildikten sonra sözcüğün Arapça, Osmanlı Türkçesi ve Çağatay Türkçesindeki karşılıkları gösterilmiştir. Sözlük bu özelliğiyle büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada eserde yer alan fiiller üzerinde durulmuştur. İlk olarak Çağatay Türkçesine ait olduğu ifade edilen fiiller taranıp listelenmiş, ardından bu fiillerin Çağatay Türkçesi sözlüklerinde var olup olmadığı, var ise hangi anlamlara sahip olduğu, ses ve anlam değişimine uğrayıp uğramadığı gibi hususlar ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmanın Çağatay Türkçesi araştırmalarına ve söz varlığı çalışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Keywords

Ferheng-i Şuʿūrî, Çağatay Türkçesi, sözlükçülük, fiiller.

Vocabulary of Chagatai Turkish in Ferheng-i Şuʿûrî -Verbs-

Abstract

Ferheng-i Shu'ûri; It is a work created in the 17th century in the Ottoman field by Şuʿûrî Hasan Efendi in line with the Persian-Turkish dictionary tradition. The words in Persian as the beginning of the article are explained, after giving the meaning, the equivalents of the word in Arabic, Ottoman Turkish and Chagatai Turkish are shown. The dictionary is of great importance with this feature. In this study, the verbs in the work are emphasized. First of all, the verbs that are stated to belong to Chagatai Turkish were scanned and listed, then it was tried to reveal whether these verbs exist in Chagatai Turkish dictionaries, if so, what meanings they have, whether they have undergone sound and meaning changes. It is thought that the study will contribute to Chagatai Turkish researches and vocabulary studies

Keywords

Ferheng-i Shu, Chagatai Turkish, lexicography, verbs.

References

• Erbay, F. & Duyar, H. (2021). Şemseddin Sâmi’nin kâmûs-ı Türkî’sindeki Çağatayca kelimeler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C 46, 69-84. doi: 10.21497/sefad.1031716
• Kaçalin, M. S. (2011). Nîyâzî Nevâyî'nin sözleri ve Çağatayca tanıklar (el-luġātu'n-Nevāʾiyye ve'l-istişhādātu'l-Caġātāʾiyye). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Kanar, M. (2016). Büyük Farsça-Türkçe sözlük. İstanbul: Say Yay.
• Kara, F. (2011). Muḥammed Yaʿḳūb-ı Çingî zebân-ı Türkî (kelür-nâme) (inceleme-metin-dizin). Erzurum: Fenomen Yay.
• Kut, G. (2003). Ġarâʾibü'ṣ-Ṣıġar (inceleme-karşılaştırmalı metin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Öztürk, S. (2020). Fazlullâh Han lügâti (inceleme-metin-dizin). (Doktora tezi) tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Miandoab, N. Z. (2010). Muḥammed bin ʿAbdu’ṣ-Ṣabūr-ı Ḫōyī, Ḫulāṣa-i Abbāsī (inceleme-çeviri-dizin). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi) Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Rahimi, F. (2019). Fethali Kaçar'ın Çağatay Türkçesi sözlüğü I-II. Ankara: Akçağ Yay.
• Rahimi, F.(2021). Feraği'nin Çağatay Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Toparlı, R. & Ilgın, A. (2006). Üss-i lisân-ı Türkî. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Turan, F. (2019). Kelimetullâh Hâce Pâdişâh Çağatayca manzum sözlük nisâb-ı kutbiyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi Yay.
• Yavuzarslan, P. (2004). Türk sözlükçülük geleneği açısından Osmanlı dönemi sözlükleri ve Şemseddin Sâmî’nin Kâmûs-ı Türkî’si. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 44, 2, 185-202. https://dergipark.org.tr/tr/pub/dtcfdergisi/issue/66768/1044188
• Yılmaz, O. (2019). Lisânu’l-Acem ferheng-i şu‘ûrî I-IV. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay.