19. Yüzyılın Osmanlı Devleti'nde Kadın Hırsızlar

Yıl 2023, Sayı: 58, 325 - 349, 28.08.2023

Gül Hanım Göktaş Cengiz

https://doi.org/10.21563/sutad.1347947

Öz

19. yüzyıl, Osmanlı Devleti'nde tüm toplumu etkileyip şekillendirecek savaşların, antlaşmaların, ekonomik krizlerin ve göçler başta olmak üzere pek çok sosyal olayın gerçekleştiği bir dönemdi. Devletin sınırlarında yaşanan karmaşa suça meyli arttırmıştı. Hırsızlık vakaları Dersaadet’te yoğun olmakla birlikte devletin bazı bölgelerinde çoğalmıştı. 19. yüzyılın ortalarında fakirlik ve muhtaçlık gibi zorunlu sebepler yanında çoğunlukla bu işi kötü bir alışkanlık hâline getiren pek çok kadın hırsız Osmanlı arşiv belgelerine yansımıştı. Hırsızlar kadın olunca çaldıkları eşyalar çoğunlukla giyim-kuşam, mücevherattan, altın ve nakitten meydana gelmekteydi. Bu dönemde tek başına meşhur olan hırsız kadınlara ek, çete olarak ismini duyuran ve devleti uğraştıran kadınlar da vardı. Söz konusu çeteleşmede kadınların kocaları ve arkadaşları ya da başka akrabaları ile işbirliği yaptıkları anlaşılmaktaydı. 19. yüzyıl hırsızlık vakalarının artmasında şüphesiz dönemin şartları etkiliydi. Ancak hırsızlığa ve özellikle hırsız kadınlara verilen cezanın caydırıcılığı da önem taşımaktaydı. Genellikle hapis ve sürgün cezası verilen kadınların bir süre sonra hamilelik, hastalık, çocuk sahibi olma gibi gerekçelerle serbest bırakıldığı tespit edilmektedir. Devlet, Dersaadet ve başka bölgeler arasında hırsızların yakalanması için telgrafları ücretsiz kılmıştı. İmamı, muhtarı, Zaptiye Nezareti ve polisleri, istintak memurlarıyla hırsız kadınları yakalama ve sorgulamada etkin bir şekilde görevini yerine getiriyordu. Sorgu sonucu ortaya çıkarılan çalıntı eşyalar ise, ulaşılabiliyorsa sahibine teslim ediliyor yoksa devletçe başka yerlerde değerlendiriliyordu. Temel kaynak olarak Osmanlı arşiv belgeleri ışığında oluşturulan çalışma dönemin bazı süreli yayınları tarafından desteklenmiştir. Amaç, kaotik bir dönemde bu işte meşhur olan ya da çoğalan kadın hırsızları ve devletin bunları önleme çabasını ele almaktır.

Anahtar Kelimeler

Hırsızlık, Kadın, Osmanlı, Devlet, Çeteleşme, Suç.

Female Thieves in the Ottoman State of the 19th Century

Öz

The 19th century was a period in which many social events, especially wars, treaties, economic crises, and migrations, that would affect and shape the whole society in the Ottoman Empire, took place. The chaos and confusion in the borders of the state increased the tendency to crime. Although the theft cases were intense in Dersaadet (Beautiful City of Istanbul), it increased in some parts of the state as well. In the middle of the 19th century, many women thieves who made this job a bad habit were reflected in the Ottoman archive documents, as well as compulsory reasons such as poverty and neediness. As the thieves were women, the items they stole mostly consisted of clothing, jewellery, gold, and cash. In this period, in addition to the thieves who became famous alone, there were also women who made their names known as gangs and bothered the state. In the gang in question, it was understood that the women cooperated with their husbands and friends or other relatives. Undoubtedly, the conditions of the period were effective in the increase of theft cases in the 19th century. However, the deterrence of the punishment given to theft and especially to the thief women was also important. It was determined that women who were generally sentenced to imprisonment and exile were released after a while due to reasons such as pregnancy, illness and having a child. The state made telegrams free of charge for catching thieves between Dersaadet (Istanbul) and other regions. The imam, headman, the Ministry of National Security, policemen, and interrogators were effectively performing their duties in catching and interrogating women who were thieves and thieves. The stolen items uncovered as a result of the interrogation, on the other hand, were handed over to their owner if they could be reached, otherwise they were evaluated elsewhere by the state. The study, which was created by the Ottoman archive documents as the main source, was supported by some periodicals of the period. The aim is to deal with the famous or proliferating women thieves and the state's efforts to prevent them in a chaotic period.

Anahtar Kelimeler

Theft, Woman, Ottoman, State, Gangs, Crime.

Kaynakça

• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO.) 19/1362, 1491/111755
• Cevdet Evkaf (C.EV.) 322/16355
• Cevdet Zabtiye (C.ZB.) 16/761, 2/51, 16/782, 13/607, 13/625, 71/3523
• Dahiliye Mektubi Kalemi (DH.MKT.) 1646/123, 1659/68
• Dahiliye Memurin Kalemi (DH.EUM.MEM.) 99/11
• Hatt-ı Hümayun (HAT.) 1164/46043
• İrade Meclis-i Vala (İ.MVL.) 164/4853, 213/7015
• Meclis-i Vala (MVL.) 842/69, 70/68, 197/78, 68/62, 866/74
• Sadaret Amedi Kalemi Evrakı (BOA., A.AMD.) 21/5
• Sadaret Deavi Evrakı (A.MKT.DV.) 30/3
• Sadaret Divan Kalemi Evrakı (A.DVN.) 76/48, 113/48
• Sadaret Meclis-i Vala Evrakı(A.MKT.MVL.) 26/59, 41/23, 34/99, 37/2, 39/87, 25/96, 41/88, 34/35
• Sadaret Nezaret ve Devair Evrakı (A.MKT.NZD.) 75/42, 21/62, 32/9, 151/100, 153/8, 252/1
• Sadaret Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM.) 184/1
• Şura-yı Devlet (ŞD.) 2548/19
• Yıldız Şehremaneti Maruzatı (Y.PRK.ŞH.) 3/20
• Yıldız Zabtiye Nezareti Maruzatı (Y.PRK.ZB.) 7/57
• Zabtiye (ZB.) 15/12
• Süreli Yayınlar
• “Şuûnat”, Sabah, Birinci sene adet 5, 16 Safer 1293.
• “Şuûnat”, Sabah, Birinci sene adet 10, 21 Safer 1293.
• “Şuûnat”, Sabah, Birinci sene adet 11, 22 Safer 1293.
• “Şuûnat”, Sabah, Birinci sene adet 19, 30 Safer 1293.
• “Şuûnat”, Sabah, Birinci sene adet 22, 3 Rebiyü’l-evvel 1293.
• “Şuûnat”, Sabah, Birinci sene adet 30, 11 Rebiyü'l evvel 1293.
• “Şuûnat” "İlân-ı resmi", Sabah, Birinci sene adet 69, 21 Rebiyü'l ahir 1293.
• Takvim-i Vekayi, Sayı 422, 9 Cemaziye’l-evvel 1266, Muharrir kalemi: Daire-i maarif, Matbaa-i âmire.
• Takvim-i Vekayi, Sayı 423, 25 Cemaziye'l evvel 1266, Muharrir kalemi: Daire-i maarif, Matbaa-i âmire.
• Takvim-i Vekayi, Sayı 426, 8 Şaban 1266, Muharrir kalemi: Daire-i maarif, Matbaa-i âmire.
• Takvim-i Vekayi, Sayı 432, 19 Zilkade 1266, Muharrir kalemi: Daire-i maarif, Matbaa-i âmire.
• Takvim-i vekayi, Sayı 442, 8 Rebiyü’l-ahir 1267, Muharrir kalemi: Daire-i maarif, Matbaa-i âmire.
• “Vilâyât”, Sabah, Birinci sene adet 17, 28 Safer 1293.
• “Vilâyât”, Sabah, Birinci sene adet 37, 18 Rebiyü'l evvel 1293.
• “Vilâyât”, Sabah, Birinci sene adet 44, 25 Rebiyü'l evvel 1293.
• “Vilâyât”, Sabah, Birinci sene adet 49, 1 Rebiyü'l ahir 1293.
• “Vilâyât”, Sabah, Birinci sene adet 50, 2 Rebiyü'l ahir 1293.
• “Vilâyât”, Sabah, Birinci sene adet 52, 4 Rebiyü'l ahir 1293.
• Telif Eserler
• Akgündüz, A.(1990). Osmanlı kanunnâmeleri ve hukukî tahlilleri. C. I, İstanbul: FEY Vakfı Yayınları.
• Aydın, M. Â.(2007). Türk hukuk tarihi. İstanbul: Hars Yayıncılık.
• Başoğlu, T.(2011). Ta‘zîr. TDV İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 40, 198-202), İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yay.
• Beydilli, K.(2013). Osmanlı'da imamlar ve bir imamın günlüğü. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Devellioğlu, F.(2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dolu, O.(2012). Suç teorileri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Faroqhı, S.(2011). Osmanlı kültürü ve gündelik yaşam. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Güçlü, İ.-Erbaş H.(2016). Suç sosyolojisi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Hanilçe, M.- Şeyhoğlu, E.(2020). Osmanlı Devleti’nde bir ceza infaz kurumu olarak hapishaneler ve kadınlar. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Volume 4 Issue 2, 406-436.
• Karpat, H. K.(2006). Osmanlı'da değişim, modernleşme ve uluslaşma. İstanbul: İmge Kitabevi.
• Karpat, K. H.(2010). Osmanlı nüfusu(1830-1914). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kur'ân-ı Kerîm açıklamalı meâli (2010). Mâide suresi, 38. Ayet, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Menekşe, Ö.(1998). XVII. ve XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde hırsızlık suçu ve cezası. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul.
• Pakalın, M.Z.(1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. Cilt I-II, İstanbul: MEB. Yayınları.
• Salarcı, E.(2015). Baba Cafer zindanı. Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Cilt III, 113, 115, 117.
• Ünlü, M.- Çeribaş, V.(2019). Kalebend defterlerine göre Osmanlı’da kadın mahkûmlar(1800-1815). Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, Cilt 6, Sayı 16, 535-553.
• Yıldız, M.(2015). Osmanlı İstanbul’unun güvenlik yönetimi (1453-1839). Antikçağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, Cilt III, 102-116.