The Road to the Republic: Discussions on the Political System during the Abolition of the Sultanate

Yıl 2023, Sayı: 59 Cumhuriyet’in 100. Yılı Özel Sayısı, 109 - 137, 29.10.2023

Asaf Özkan

https://doi.org/10.21563/sutad.1378257

Öz

According to the Armistice of Mudanya, Refet Pasha, who was assigned to take over Thrace which Greece was going to evacuate on behalf of the Government of the Grand National Assembly of Turkey, arrived in Istanbul on October 19, 1922. The people of Istanbul, who have been under the actual occupation for about four years, welcomed Refet Pasha with great joy and enthusiasm. Refet Pasha announced to the Sultan and the representatives of the government, who greeted him, that the Government of the Grand National Assembly did not recognize a sultan and a government in Istanbul. In his speeches and interviews, he made important statements about the management style of the New Turkish state established in Anatolia. In these statements, he defined the system established in Anatolia as the sultanate-ı milliye (national reign) and argued that the established system was a parliamentary government system based on the union of forces, not similar to systems such as a republic or a constitutional monarchy, and that it was born out of Anatolia's own needs. Against these speeches of Refet Pasha, Lütfi Fikri Bey, who was the President of the Istanbul Bar Association, wrote a pamphlet and criticized his views. According to Lütfi Fikri, the most suitable system for Turkey was the constitutional system. After the publication of Lütfi Fikri Bey's pamphlet, discussions on what the regime in Turkey would be gained momentum. Meanwhile, on November 1, 1922, the sultanate and the caliphate were separated from each other by the decision of the Grand National Assembly of Turkey and the sultanate was abolished. After the abolition of the Sultanate, the discussions about the parliamentary government system implemented in Anatolia continued. In this context, various pamphlets were published against Lütfi Fikri Bey's pamphlet. At the same time, the issue was reflected in the press of the period. Discussions were generally carried out on the topics of constitutionalism, republic, separation of powers, unity of powers, national sovereignty, parliamentary government system.

Anahtar Kelimeler

National Sultanate, union/separation of powers, republic, constitutionalism, parliamentary government.

Cumhuriyet’e Giden Yol: Saltanatın Kaldırılması Sürecinde Yaşanan Siyasal Sistem Tartışmaları

Öz

Mudanya Mütarekesi gereğince Yunanistan’ın boşaltacağı Trakya’yı Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti adına teslim almakla görevlendirilen Refet Paşa, 19 Ekim 1922’de İstanbul’a geldi. Yaklaşık dört yıldır fiili işgal altında bulunan İstanbul ahalisi, Refet Paşa’yı büyük bir sevinç ve coşku ile karşıladı. Refet Paşa, kendisini karşılayan Padişah ve hükümetin temsilcilerine, TBMM Hükümeti’nin İstanbul’da bir padişah ve hükümet tanımadığını açıkladı. Yaptığı konuşmalarda, verdiği röportajlarda Anadolu’da kurulan Yeni Türk devletinin yönetim biçimine yönelik önemli açıklamalar yaptı. Bu açıklamalarda Anadolu’da kurulan sistemi saltanat-ı milliye olarak tanımlıyordu ve kurulan sistemin kuvvetler birliğine dayalı meclis hükümeti sistemi olduğunu cumhuriyet veya meşrutiyet gibi sistemlere benzemediğini, Anadolu’nun kendi ihtiyaçlarından doğduğunu savunuyordu. Refet Paşa’nın bu konuşmalarına karşı İstanbul Baro Başkanı Lütfi Fikri Bey bir risale yazarak onun görüşlerini eleştirdi. Lütfi Fikri’ye göre Türkiye’ye en uygun sistem meşrutiyet sistemiydi. Lütfi Fikri Bey’in risalesinin yayımlanmasından sonra Türkiye’deki rejimin ne olacağına dair tartışmalar hız kazandı. Bu arada 1 Kasım 1922’de TBMM kararıyla saltanat ve hilafet birbirinden ayrıldı ve saltanat kaldırıldı. Saltanatın kaldırılmasından sonra Anadolu’da uygulanan meclis hükümeti sistemi ile alakalı tartışmalar devam etti. Bu bağlamda Lütfi Fikri Bey’in risalesine karşı çeşitli risaleler yayımlandı. Aynı zamanda konu dönemin basınına da yansıdı. Tartışmalar genellikle meşrutiyet, cumhuriyet, kuvvetler ayrılığı, kuvvetler birliği, hâkimiyet-i milliye, meclis hükümeti sistemi konuları üzerinden yürütüldü.

Anahtar Kelimeler

Saltanat-ı milliye, kuvvetler birliği/ayrılığı, cumhuriyet, meşrutiyet, meclis hükümeti.

Kaynakça

• Ahmed Emin (11 Teşrîn-i Sânî 1338/11 Kasım 1922). Terakki korkusu. Vakit. No: 1765.
• Ahmed Emin (3 Teşrîn-i Sânî 1338/3 Kasım 1922). Hâkimiyet ve mesuliyet bahsi. Vakit. No: 1757.
• Ahmed Emin (9 Teşrîn-i Sânî 1338/9 Kasım 1922). Bugünkü amelî gayemiz. Vakit. No:1763.
• Aslan B. (1991). Refet Paşa ve işgalden kurtulacak İstanbul’un idaresi meselesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III (ASD) (2006). 5. Baskı. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Cebesoy A. F. (2011). Siyasi hatıralar büyük zaferden Lozan’a Lozan’dan Cumhuriyete. (Yay. Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu). 3. Baskı. İstanbul: Temel Yayınları.
• Ebuzziyazâde (4 Teşrîn-i Sânî 1338/4 Kasım 1922). Bâb-ı Âlî’nin son hatası. Tevhid-i Efkâr. No: 3533-505.
• Eyyupoğlu İ. (2002). Mudanya Mütarekesi. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Falih Rıfkı (7 Teşrîn-i Sânî 1338/7 Kasım 1922). Tereddüde lüzum yok. Akşam. No:1482.
• Falih Rıfkı (9 Teşrîn-i Sânî 1338/9 Kasım 1922). Karıştı mı düzeldi mi? Akşam. No: 1484.
• Feyyazzâde Celaleddin Feyyaz (1338/1922). Hâkimiyet-i Milliye ile Saltanat-ı Şahsiye’nin mukayesesine dair bir iki söz: Lütfi Fikri Bey’in hükümdarlık karşısında milliyet risalesine cevap. Akşam Teşebbüs Matbaası.
• Fuad Şükrü (1338). Halk saltanatı Lütfi Fikri Bey’in: Hükümdarlık karşısında milliyet ve mesuliyet ve tefrik-i kuvva mesaili hakkndaki mübahesatına cevap. Ebussuud Caddesinde- Cihan Biraderler- Matbaasında Tab’ Edilmiştir.
• Hüseyin Cahid (16 Teşrîn-i Sânî 1338/16 Kasım 1922). İnkılâb ruhlarda vukua gelmelidir. Renîn, No: 34.
• Hüseyin Cahid (27 Teşrîn-i Evvel 1338/27 Ekim 1922). Usul-i idaremiz hakkında. Renîn. No: 14.
• Hüseyin Cahid (4 Teşrîn-i Sânî 1338/4 Kasım 1922). İnkılâb. Renîn, No: 22.
• Hüseyin Cahid (6 Teşrîn-i Sânî 1338/6 Kasım 1922). İhtiyat ve basirete lüzum var. Renîn. No: 24.
• Kalemli H. (2013). İstanbul’un son işgal yılı ve tahliyesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Kansu M. M. (1997). Erzurum’dan ölümüne kadar Atatürk’le beraber I. 4. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kemal Atatürk (1999). Nutuk 1919-1927. (Yay. Hazırlayan: Zeynep Korkmaz). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Lütfi Fikri (1338). Hukuk-ı esasiye mebâhisinden hükümdarlık karşısında milliyet ve mesuliyet ve tefrik-i kuvva meselesi. Ebussuud Caddesinde -Cihan Biraderler-Matbaasında Tab’ Edilmiştir.
• N. S (1 Teşrîn-i Sânî 1338/1 Kasım 1922). Hükümdarlık karşısında milliyet. Akşam, No: 1476.
• Özden M. (2012). Saltanat kaldırılmadan önce rejim tartışmaları: Lütfi Fikri Beyin “hükümdarlık karşısında milliyet ve mesuliyet ve tefrik-i kuvva mesaili” (1922) başlıklı risalesi ve polemikler. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 29, Sayı: 1, ss. 231-246.
• Süleyman Nazif (1341-1922). Lütfi Fikri Bey’e cevap hilafet, milliyet ve tefrik-i kuvva meselesi. Tab’ ve Naşiri Şark Kütüphanesi (Bab-ı Ali Caddesinde).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerîdesi (TBMMZC) (1960). Devre: I, Cilt: 23. Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerîdesi (TBMMZC) (1960). Devre: I, Cilt: 24. Ankara: TBMM Matbaası.
• Yakup Kadri (29 Teşrîn-i Evvel 1338/29 Ekim 1922). Rahatı bozulanlar. İkdâm. No: 9201.
• Yakup Kadri (3 Teşrîn-i Sânî 1338/3 Kasım 1922). Yeni Türkiye ve eski devlet. İkdâm. No: 9206.
• Yakup Kadri (30 Teşrîn-i Evvel 1338/30 Ekim 1922). Korkanlar. İkdâm. No: 9202.
• Yakup Kadri (4 Teşrîn-i Sânî 1338/4 Kasım 1922). İrade-i milliyenin inkişâfı. İkdâm. No: 9207.
• Yazarı yok (12 Teşrîn-i Sânî 1338/12 Kasım 1922). Ukalalık. Hâkimiyet-i Milliye. No: 658.
• Yazarı yok (15 Teşrîn-i Sânî 1338/15 Kasım 1922). Hakkın daimî müdafiiyiz. Hâkimiyet-i Milliye. No: 661.
• Yazarı yok (16 Teşrîn-i Sân 1338/16 Kasım 1922). “Fesad ocağı” Yenigün’ün yeni bir makalesi. Akşam. No:1491.
• Yazarı yok (16 Teşrîn-i Sânî 1338/16 Kasım 1922). Nokta-i nazar farkı. Anadolu’da Yenigün. No: 1024-647.
• Yazarı yok (17 Teşrîn-i Sânî 1338/17 Kasım 1922). Bir cevap münasebetiyle, Lütfi Fikri Bey’in gazetemize bir mektubu. Akşam. No: 1492.
• Yazarı yok (26 Teşrîn-i Evvel 1338/26 Ekim 1922). Refet Paşa’ya göre Cumhuriyetle bizim demokrat idaremiz arasındaki fark. İkdâm, No: 9198.
• Yazarı yok (27 Teşrîn-i Sânî 1338/27 Kasım 1922). Yeni türk inkılâbı hakkında tenkidkâr bir fikir. Anadolu’da Yenigün. No: 1033-656.
• Yunus Nadi (12 Teşrîn-i Sânî 1338/12 Kasım 1922). İki düşman. Anadolu’da Yenigün. No: 1020-643.
• Yunus Nadi (13 Teşrîn-i Sânî 1338/13 Kasım 1922). Fesad ocağı. Anadolu’da Yenigün. No: 1021-644.
• Yunus Nadi (19 Teşrîn-i Sânî 1338/19 Kasım 1922). İnkılapçı Türkiye. Anadolu’da Yenigün. No: 1026-649.
• Yunus Nadi (26 Teşrîn-i Sânî 1338/26Kasım 1922). Yeni bir cidal devri. Anadolu’da Yenigün. No: 1032-655.
• Yunus Nadi (27 Teşrîn-i Sânî 1338/27 Kasım 1922). İnkılâbımızın telakkisi. Anadolu’da Yenigün. No: 1033-656.
• Yunus Nadi (28 Teşrîn-i Sânî 1338/28 Kasım 1922). İnkılâbımızın telakkisi. Anadolu’da Yenigün. No: 1034-657.
• Yunus Nadi (29 Teşrîn-i Sânî 1338/29 Kasım 1922). İnkılâbımızın telakkisi. Anadolu’da Yenigün. No: 1035-658.