Tarihî Satır Altı Kur’an Tercümelerinde Yaklaşma Kılınışı-Yakınlaşıcı Bakış Açısını İşaretleyen Analitik Formlar Üzerine Sentaktik-Semantik Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 63, 29 - 63

Gülser Ersoy

https://doi.org/10.21563/sutad.1300810

Öz

Tarihî Türk dilinin grameri ile ilgili yapılan çalışmalarda yaklaşma kılınışı ve yakınlaşıcı bakış açısı ile ilgili yapılan açıklamalar bu kategorileri oluşturan formların çeşitliliğini ortaya koyması bakımından tatmin edici değildir. Nitekim tarihî satır altı Kur’an tercümeleri tarandığında ilgili kategorilere örnek teşkil edecek çok sayıda analitik formlara tanıklık edilmektedir. Eldeki çalışma ile yaklaşma kılınışı ve yakınlaşıcı bakış açısını işaretleyen bu formların sentaktik ve semantik özellikleri ortaya konmaya çalışılacaktır. Formların yapısı içerisinde yer alan yawu-, yawukla- gibi fiillerin yanı sıra –A yaz-, yawuk bol-, az kal-, yakın bol- yardımcı fiillerin sadece –DI kesin geçmiş zaman morfemi ile değil aynı zamanda aorist ve istek morfemleri ile çekimlenmesinden yola çıkarak ilgili formların dâhil olduğu kategoriyi belirlemede morfemlerin, morfo-sentaktik yapıların ve leksik birimlerin ne denli bir öneme sahip olduğu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarihî satır altı Kur’an tercümeleri, yaklaşma kılınışı, yakınlaşıcı bakış açısı.

A Syntactic-Semantic Evaluation on Analytical Forms Marking the Avertive – Proximative Aspect in Historical Interlinear Qur’an Translations

Öz

In the studies on the grammar of the historical Turkish language, the explanations about the avertive and the proximative aspect are not satisfactory in terms of revealing the diversity of the forms that make up these categories. As a matter of fact, when historical interlinear Qur'an translations are scanned, a large number of analytical forms are witnessed that will serve as an example for the relevant categories. With this study, the syntactic and semantic features of these forms, which mark the avertive and proximative aspect, will be tried to be revealed. In addition to verbs such as yawu-, yawukla-, which are included in the structure of the forms, auxiliary verbs such as -A yaz-, yawuk bol-, az kal-, yakın ol- are conjugated not only with the -DI definite past tense morpheme, but also with the aorist and volitional morphemes. It will be emphasized how important morphemes, morpho-syntactic structures and lexical units are in determining the category in which the related forms are included.

Anahtar Kelimeler

Historical Turkish Interlinear Qur, avertive, proximative aspect.

Kaynakça

• Akkaya, B. (2022). Harezm Türkçesi satır arası Kur’ân tercümesi grameri (Yüksek Lisans). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Auwera J. V. D. & Plungian A. (1998). Modality’s semantic map. Linguistic Typology, 2, 79-124.
• Argunşah, M. & Yüksekkaya, G. S. (2014). Tarihî Türk lehçeleri Karahanlıca Harezmce Kıpçakça dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ata, A. (2013). Karahanlı Türkçesinde ilk Kur’an tercümesi giriş-metin-notlar Dizin (2. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bacanlı, E. (2014). Kılınış kategorisi ve Altaycada kılınış belirleyicisi olarak art fiiller. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Clarendon Press: Oxford.
• Demir, N. (2013), Kip ekleriyle kurulan birleşik fiiller. Leyla Karahan Armağanı, Ankara: Akçağ, 389-398.
• Demirci, K. (2003). Descriptive verbs in Kazakh, University of Wisconsin-Madison: UMI Press.
• Dilaçar, A. (2016). Kutadgu Bilig incelemesi (5. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ebu’l-Kâsım ez-Zemahşerî (2018). El-Keşşâf ‘An hakāikı ğavāmidı’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekāvîl fî vucûhi’t-te’vîl, Keşşâf tefsiri. 4. Cilt. (M. Sülün, ed.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2014). Kutadgu Bilig grameri (2. bs.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun, A. B. & Akkoyunlu, Z. (2015). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk giriş-metin-çeviri-notlar-dizin (2. bs.) Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ersoy, G. (2017). İran Asitan-ı Kuds-i Razavî Kütüphanesi 1007 numaralı satır altı Kur’an çevirisi: I-X. cüzler inceleme-metin-sözlük-dizin (Yüksek Lisans). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Ghazy, M. E. S. (2001). Harezm ve Kıpçak Türkçesinde birleşik fiiller (Doktora). Erişim tarihi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Gökçe, F. (2007). Eski Türkçe {-GAlIr / -KAlIr} eki üzerine. Türk Bilig, 14, 97-115.
• Gökçe, F. (2013). Gramerleşme teorisi ve Türkçe fiil birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Güner, G. (2021). Karahanlı Türkçesinde fiil. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2011). Dîvânu Lugati’t-Türk’te “yaklaşma” bildiren fiiller. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter, 235-248.
• Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi grameri (4. bs.). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Heine, B. (2002). On the role of context in grammaticalization. (Wischer, I., Diewald, G. ed.). New Reflections on Grammaticalization, Amsterdam / Philadelphia: John Benjamin Publishing Company, 83-103.
• Johanson, L. (2000). Viewpoint operators in European languages. (Dahl, Östen, ed.). Tense and aspect in the languages of Europe, Berlin & New York: Mouton de Gruyter. s 27-187.
• Karabacak, E. (1992). Manisa İl Halk Kütüphanesindeki satır-arası Kur’an tercümesi giriş-metin (Doktora). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Karadoğan A. (2009). Türkiye Türkçesinde kılınış. Ankara: Divan Kitap.
• Kuş, B. (2018). Tarihî Türk lehçelerinde tasvir fiilleri (Doktora). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Kuteva, T. (2001). Identifying a gram in auxiliation across languages. Auxiliation An Enquiry into the Nature of Grammaticalization, United States: Oxford University Press, 75-113.
• MGN Mustafa Güneş mülkiyetinde bulunan satır altı Kur’an Çevirisi.
• Sağol, G. (1993). Harezm Türkçesi satır arası Kur’an tercümesi giriş-metin-sözlük (Doktora). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Şimşek, Y. (2019). Harezm Türkçesi Kur’ân tercümesi (Meşhed nüshası [293 No.], giriş-metin-dizin). (C. 1-2). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2018). XIV. yüzyılın ortalarında yapılmış satırarası Kur’an tercümesi (C. 1) metin. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tan, A. (2005). Kırgız Türkçesinde tasvir fiilleri (Doktora). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Timurtaş, F. K. (1994). Eski Türkiye Türkçesi XV. yüzyıl gramer- metin-sözlük. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tulum, M. M. (1997). Özbekçede tasvir yardımcı fiilleri (Doktora). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Usta, H. İ. (2011). Orta Asya Kur’ân tefsiri (Metin-Tıpkıbasım). Ankara: Poyraz Ofset.
• Ünlü, S. (2018). Karahanlı Türkçesi ilk Türkçe satır-arası transkribeli Kur’an tercümesi (Tiem 73) - Türkiye Türkçesi mealli karşılaştırmalı Kur’an-ı Kerim (C. I-VI). Konya: Selçuk Belediyesi.
• Üşenmez, E. (2010). Eski Kur’an tercümelerinden Özbekistan nüshası üzerinde dil incelemesi giriş-inceleme- metin-sözlük-ekler dizini (Doktora). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Yasdıman, N. (2017). Adım adım Kur’an dili metinler, ayetler ve alıştırmalarla Arapçanın temel kuralları (23. bs.). İstanbul: Sait Matbaacılık.
• https://www.kuranmeali.com/AraForm.php