The Concept of Honorific Language, Honorifics in Turkish and Their Uses in Various Functions

Yıl 2024, Sayı: 63, 1 - 27

İsa Sarı

https://doi.org/10.21563/sutad.1301410

Öz

Honorific language, or respect in language is shaped and emerges depending on various background factors such as the subordinate-superior relationship between the speaker/writer and the addressee, social distance, reputation, position, age, qualms, fear, and anxiety. The markers and expressions of respect at various linguistic levels are effective in the creation of the constituents of this linguistic aspect and in the use of the language of respect. Although such markers are mostly found at the lexical level in Turkish (e.g. sayın, hürmetli, kıymetli, değerli; bey, hanım; buyur-, arz et-, etc.), marking respect can also be realized with some morphological elements (e.g., first person possessive markers or plurals). Moreover, once marked, respect can also be emphasized through the use of various markers more than once at the same time.

In the present study, the language of respect and its components, which are mostly evaluated within politeness theories and strategies focusing on how language encodes politeness in social context and how it is transmitted between its participants, but which require a special evaluation independent of these, will be categorized according to different criteria in Turkish, along with comparison with historical periods, and various strategies and methods used in expressing/emphasizing respect will be discussed. In addition to these, how the elements that seem to mark respect encode non-respectability situations such as sarcasm, joke, contempt, and anger are among the issues to be addressed in this study.

Anahtar Kelimeler

Politeness, Respect, Honorific Language, Marking Respect

Saygı Dili Kavramı, Türkçede Saygı İşaretleyicileri ve Bunların Farklı İşlevlerle Kullanımı

Öz

Saygı dili veya dilde saygınlık, konuşur/yazar ile muhatap arasındaki ast-üst ilişkisi, sosyal mesafe, itibar, konum, yaş, çekince, korku, kaygı gibi geri planda yer alan çeşitli etkenlere bağlı olarak şekillenip ortaya çıkar. Bu dil görünümüne ait unsurların oluşturulmasında ve saygı dilinin kullanılmasında çeşitli dilsel düzeylerde yer alan saygınlık işaretleyicileri ve ifadeleri etkindir. Bu unsurlar Türkçede daha çok sözlüksel düzeyde bulunsa da (örneğin sayın, hürmetli, kıymetli, değerli; bey, hanım; buyur-, arz et-,vs.) biçim bilgisel bazı unsurlarla da (örneğin birinci kişi iyelik ekleri veya çokluk) saygınlık işaretleme gerçekleşebilir. Bunun ötesinde, bir kez işaretlenen saygınlık çeşitli işaretleyicilerin aynı anda birden fazla kez kullanılması yoluyla da pekiştirilebilmektedir.

Bu çalışmada, daha çok dilin sosyal bağlam içinde nezaketi nasıl kodladığı ve katılanlar arasında nasıl aktardığına odaklanan nezaket kuramları ve stratejileri içinde incelenen ancak bunlardan bağımsız olarak özel bir değerlendirme ve inceleme gerektiren dilde saygınlık hususu, saygınlık dili ve bu dile ait unsurlar Türkiye Türkçesi özelinde yer yer tarihsel ve modern varyantlardan örnekler eşliğinde farklı ölçütlere göre sınıflandırılacak ve saygınlığı ifade etmede/pekiştirmede kullanılan çeşitli stratejiler ve yöntemler ele alınacaktır. Bunların yanı sıra saygınlığı işaretler görünen unsurların kinaye, ironi, şaka, alay, küçümseme, kızgınlık, kibir gibi saygınlık dışı durumları nasıl kodladıkları da bu çalışmada temas edilecek hususlar arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Nezaket, Saygınlık, Saygı Dili, Saygınlık İşaretleme

Kaynakça

• Agha, A. (1994). Honorification. Annual Review of Anthropology, 23, 277-302.
• Ağca, F. (2020). Eski Uygurcada üçüncü kişi iyelik eki ve dil bilgisel saygı yapıları. (E. Yılmaz, N. Tezcan & N. Demir, ed.). Semih Tezcan Kitabı içinde (s. 107-126). Ankara: Nobel Yay.
• Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay.
• Brown, P. & Levinson, S. C. (1978). Universals in language usage: politeness phenomena. E. N. Goody (Ed.), Questions and politeness içinde (s. 56-289). Cambridge: Cambridge University Press.
• Brown, R. & Gilman, A. (1960). The pronouns of power and solidarity. (T. A. Sebeok, ed.). Style in language içinde (s. 253-276). MIT Press.
• Demirci, K. (2006). Toplumsal yapıların saygı ifadesi formlarında dile yansıması. Milli Folklor, 69, 38-45.
• Demirci, K. (2010). Teorik bir yaklaşımla zamirler. Ankara: Grafiker.
• Hirik, S. (2023). Türkçede nezaket ve yüz tehdit eden eylemler. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(1), 600-627.
• Irvine, J. (2009). Honorifics. G. Senft, (J. O. Östman & J. Verschueren ed.). Culture and language use içinde (s. 156-172). Amsterdam: John Benjamins.
• Işık, U (2022). Eski Uygur Türkçesinde nezaket ifadeleri. (Doktora tezi). Erişim adresi: https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp.
• İlhan, N. (2009). Türk dilinde çokluk. Elazığ: Manas Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: şekil bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Locher, M. A. (2012). Politeness research from past to future, with a special focus on the discursive approach. New Perspectives on (im)politeness and interpersonal communication içinde (s. 36-60). Cambridge: Cambridge Scholars.
• O’Keeffe, A., Clancy, B. & Adolphs, S. (2020). Introducing pragmatics in use. London and New York: Routledge.
• Özer, N. & İbe Akcan, P. (2022). Türkçede hitap ifadeleri: anlam ve sözcük türü temelinde bir ulamlama. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 7(1), 382-407.
• Pizziconi, B. (2011). Honorifics: the cultural specificity of a universal mechanism in Japanese. (D. Z. Kâdâr & S. Mills, ed.). Politeness in East Asia içinde (s. 45–70). Cambridge: Cambridge University Press.
• Polat, Ü. (2017). Eski Uygur Türkçesinde saygı bildiren (ötün-, tegin-, yarlıka-, yükün) yarı tasviri fiilleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2012-2026.
• Shibatani, M. (2006). Honorifics. K. Brown (Ed.), Encyclopedia of language and linguistics 5 içinde (s. 381-390). Oxford: Elsevier.
• Tibet, K. (1985). Sosyete Şaban [Film]. İstanbul: Cem Film.
• Tolkun, S. (2015). Doğu Türkçesi metinlerinde başlangıcından günümüze saygı ve nezaket ifadesi sorunu. Dil Araştırmaları, 9(17), 135-157.
• Wang, R. (2023). Honorifics without [HON]. Natural Language & Linguistic Theory, (Online First).
• Wenger, J. (1982). Some universals of honorific language with special reference to Japanese (Yayımlanmamış Doktora tezi). University of Arizona, Tucson.
• Yaylagül, Ö. (2005). Eski Türkçede nezaket ifadeleri. Milli Folklor, 68, 151-165.