Kuruluştan Krize: Gazi Orman Çiftliği ve 1929 Ekonomik Buhranı (1926-1933)

Year 2025, Issue: 64, 73 - 91, 25.04.2025

Süleyman Tekir

https://doi.org/10.21563/sutad.1420029

Abstract

Erken Cumhuriyet yıllarında Gazi Orman Çiftliği yakın dönemlerde ise Atatürk Orman Çiftliği olarak tanınan müessese, aynı zamanda büyük bir iktisadi teşekkül özelliği gösterir. Bu yönüyle Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye ekonomisinin genel görünümünü yansıtır. Gazi Orman Çiftliği modern tarım ve sanayii üretim modellerinin Türkiye'de uygulanabilme sahası kazandırılması ve aynı zamanda Cumhuriyet idaresine bir ekonomik model oluşturabilmek için inşa edildi. Kuruluşu sırasında bataklık arazinin kurutulması, çiftlikte makinalı tarıma geçilmesi ve burada çiftçiler için gerekli tohumların ıslah edilmesi gibi çalışmalar yapılması, çiftliğin kuruluşundan itibaren ülke için örnek oluşturduğunu göstermektedir. Türkiye'de tarımın temel sorunu olarak kabul edilen makineli tarımın yoksunluğu, çiftlikte modern tarım tekniklerinin kullanılmasıyla örneklem oluşturulmaya çalışıldı. Buna bağlı olarak çiftçilere ve köylülere verilen kurslar aracılığıyla tarım aletlerinin kullanımı yaygınlaştırılması amaçlandı. Ziraat şubesi tarafından sert buğdaylar, kışlık siyah ve beyaz arpa türleri ile çavdarın deneme ekimleri yapılırken, Ankara gibi sert iklime uygun yonca, mısır ve pancar ekimleri de yapılarak ülkenin bu alanlardaki düşük üretim kapasitesi artırıldı. Hayvancılık şubesi beş farklı kısma ayrılarak Türkiye’de yetiştirilen küçük ve büyükbaş hayvanların üretimi yapıldı. Bu çalışmada Gazi Orman Çiftliği’nin kuruluşuyla 1929 dünya ekonomik buhranından sonraki faaliyetleri ve 1933’e kadar geçen süre içerisinde iktisadi açıdan kat edilen mesafe, arşiv belgeleri ışığında ele alındı.

Keywords

Mustafa Kemal Atatürk , Gazi Orman Çiftliği , iktisadi teşekkül , ekonomik model , tarım

From Foundation to Crisis: Gazi Forest Farm and the Great Depression of 1929 (1926-1933)

Abstract

The establishment, known as Gazi Forest Farm (Gazi Orman Çiftliği) in the early Republican years and Atatürk Forest Farm (Atatürk Orman Çiftliği) in more recent times, is also a large economic enterprise. In this respect, it reflects the Turkish economy and Mustafa Kemal Atatürk's view of the economy in the first years of the Republic. Gazi Forest Farm was built to implement modern agricultural and industrial production models in Türkiye and at the same time to create an economic model for the Republican administration. Considering the land on which it was built, the rehabilitation of the swamp for the start of construction process is an example of the solution to the basic problem faced in many regions of the country during the period. Since the lack of mechanised agriculture was acknowledged as the main problem of agriculture in Türkiye, modern agricultural techniques were used in the farm to set an example. In this context, the use of agricultural tools was tried to be popularized by teaching courses to farmers and villagers. Efforts were made to obtain high yields by improving the seeds in the hands of peasants. The agriculture branch of the establishment carried out trial plantings of hard wheat, winter black and white barley types and rye, as well as clover, maize and beetroot suitable for the harsh climate of Ankara to increase the country's low production capacity in these areas. The animal husbandry branch was divided into five different sections before beginning to produce small and large cattle bred in Türkiye. In this study, the establishment of Gazi Orman Çiftliği, its activities after the world economic depression of 1929 and the economic progress made until 1933 were discussed in the light of archival documents.

Keywords

Mustafa Kemal Atatürk , Gazi Forest Farm , economic enterprise , economic model , agriculture.

References

• Cumhurbaşkanlığı Arşivi (CBA)
• Ebis Sıra No: 010238771, Ek No: 50, Belge Kayıt No: 901094.
• Hâkimiyet-i Milliye
• Resmî Gazete
• Servetifûnun
• Telif ve Tetkik Eserler
• Atatürk çiftlikleri (1939). Ankara: Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu.
• Çavdar, T. (2013). Türkiye’nin demokrasi tarihi 1839-1950. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çeşme, V. (2014). Osmanlı’da ziraati modernleştirme sürecinde Halkalı Ziraat Mektebi (1892-1928): Kuruluşu ve idari yapısı. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, XV(2), 39-80.
• Çolak, M. (2005). Bir Macar çocuğun anılarının ışığında Atatürk ve Türk-Macar ilişkilerine bakış. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 21 (63), 937-960.
• Gazi Orman Çiftliği 5 Mayıs 1925-5 Mayıs 1930 (1930). Ankara: Hâkimiyeti Milliye Matbaası.
• Karademir, Z. (2018). Statüleri ve mahiyetleri açısından Osmanlı ekonomisinde büyük çiftlikler (18. yüzyıl). Cihannüma. IV(2), 15-43.
• Kasaba, R. (1993). Osmanlı imparatorluğu ve dünya ekonomisi. İstanbul: Belge Yay.
• Kazgan, G. (2005). Türkiye ekonomisinde krizler (1929-2001) ekonomi politik açısından bir irdeleme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay.
• Kepenek, Y. & Yentürk, N. (2001). Türkiye ekonomisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Keskin, Ö. (2010). Osmanlı imparatorluğu’nda modern ziraat eğitiminin yaygınlaşması: Ankara numune tarlası ve çoban mektebi. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 28 (28), 87-106.
• Kızılkaya, O. & Akay, T. (2014). II. Abdülhamid’in tarımsal kalkınma hamlesi (Konya ovası sulama projesi). Ankara: Sonçağ Yay.
• Owen, R. & Pamuk, Ş. (2002). 20. yüzyılda Ortadoğu ekonomileri tarihi (H. Edirne, çev.). İstanbul: Sabancı Üniversitesi Yay.
• Öztoprak, İ. (2006). Atatürk orman çiftliği’nin tarihi. Ankara: ATAM Yay.
• Quataert, D. (2004). Osmanlı imparatorluğu 1700-1922. İstanbul: İletişim Yay.
• Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı reformu ve tarım 1876-1908 (N. Ö Gündoğan, & A. Z. Gündoğan, çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal Paşa hazretleri'nin Ankara çiftlikleri (1926). Ankara: Hâkimiyet-i Milliye Matbaası.
• Tekeli, İ, & İlkin, S. (1977), 1929 dünya buhranında Türkiye’nin iktisadi politika arayışları. Ankara: ODTÜ Yay.
• Tezel, Y. S. (2015). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi 1923-1950. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de milli iktisat 1908-1918. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Altındaş Tekemen, E. (2021). Ankara vilayet gazetesi ve salnameleri penceresinden XIX. yüzyılın ikinci yarısında Ankara’da tarım ve hayvancılık. Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21 (3), 961-983.
• Ülken, Y. (1981). Atatürk ve iktisat. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yay.