From Oral to Litracy : The Path of Bektashi Myths from Sacred to Secular

Year 2025, Issue: 65, 55 - 68, 26.08.2025

Murat Coşkuner

https://doi.org/10.21563/sutad.1627511

Abstract

The works that collect the narratives about the leading saints of Sufism in various regions of the Islamic geography in the13th century and present them in the form of a saint’s life and miracles, and which were called hagiography, began to be written in various languages such as Arabic, Persian or Turkish. These works, which have become the subject of study in many disciplines from literatüre to folklore studies, from history to theology, are generally defined as literary genres, and the miracles of saints included in them are named and classified as folkloric-literary motifs. However, there has not been a discussion about what kind of transformation the myth when it leaves the domain of the ite which is in the field of the sacred and belief, and enters the domain of writing. It has not been analyzed what kind of effects operating in the literary field have on these narratives. The study, which centers on such a problematization, examines a critical review on the written documents called Bektashi hagiographies.

Keywords

Myth , oral and written tradition , Bektashi Hagiographies , sacred , secularization.

Sözlü Gelenekten Yazılıya: Bektaşi Mitlerinin Kutsaldan Sekülere Uzanan Yolu

Abstract

İslam coğrafyasının çeşitli bölgelerinde XIII. yüzyılda tasavvufun önde gelen velileri hakkındaki anlatıları toplayarak bunları bir velinin hayatı ve kerametleri şeklinde ortaya koyan ve Arapça, Farsça veya Türkçe gibi çeşitli dillerde yazılmaya başlayan eserlere menakıpname, vilayetname ya da velayetname adı verilmiştir. Edebiyattan folklor çalışmalarına, tarihten teolojiye kadar pek çok disiplinin çalışma konusu haline gelmiş olan bu mitler genel itibariyle edebi birer tür olarak tanımlanmış ve bunların içerisinde yer alan velilere ait kerametler de folklorik-edebi birer motif olarak adlandırıp sınıflandırılmıştır. Ancak kutsalın ve inancın alanında yer alan mitin asıl hakimiyet sahası olan sözün alanını terk edip yazının alanına çıkarıldığında nasıl bir mahiyet dönüşümüne uğradığına ilişkin bir tartışma yürütülmemiştir. Yazınsal alanda işleyen süreçlerin bu mitlere ne tür etki ettiği analiz edilmemiştir. Böyle bir sorunsallaştırmayı odağına alan çalışma, Bektaşi Velayetnameleri üzerine üretilmiş literatürün eleştirel bir incelemesini gerçekleştirecektir.

Keywords

Mit , sözlü ve yazılı gelenek , kutsallık , sekülerleşme. , Bektaşi Velayetnameleri.

References

• Alptekin, T. (1999). Çevirenin sunuşu. Hacı Bektaş: Efsaneden gerçeğe (pp. 11-13). İstanbul: Cumhuriyet Kitap.
• Aşıkpaşazâde, D. A. (1949). Tevârih-i Âl-i Osman. (N. Atsız, ed.). İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Atalay (Vaktidolu), A. A. (1997). Abdal Musa Sultan ve velayetnamesi. İstanbul: Can Yayınları.
• Ay, R. (2013). Sufi shaykhs and society in thirteenth and fifteenth century Anatolia: Spiritual influence and rivalry. Journal of Islamic Studies, 24, 1-24.
• Babinger, F. (1338). Anadolu’da İslâmiyet: İslâm tedkîkatının yeni yolları. (Ragıb Hulusi, trans.). Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmûası, 3, 188-221.
• Başer, V. (1995). Sosyal bilimler açısından kutsal metinlerin anlaşılması. 2. Kur’an Sempozyumu: Tebliğler- Müzakereler içinde (13-65).
• Bauman, Z. (2000). Community. Cambridge: Polity Press.
• Birge, J. K. (1937). The Bektashi order of dervishes. London.
• Boran, M. (2017). Analyzing the menakibnames (Hagiographies) By the structuralist methodology (Unpublished Master’s thesis). Hacettepe University, Ankara.
• Boratav, P. N. [ty]. 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bourdieu, P. (1987). Choses dites. Minuit.
• Cassirer, E. (1944). An essay on man. New Heaven: Yale University Press.
• Cassirer, E. (1946). The myth of the state. New Heaven: Yale University Press.
• Chartier, R. (1998). Yeniden geçmiş: Tarih, yazılı kültür, toplum (L. Arslan, trans.). Ankara: Dost Yayınları.
• Coşkun, İ. (2019). The historic background of some of the karamat motives in Abdal Musa and Seyyid Ali Sultan's velayetnames (Unpublished Master’s thesis). Sakarya University, Sakarya.
• De Certeau, M. (1984). The practice of everyday life. University of California Press.
• Eliade, M. (1987). The sacred and the profane (W. R. Trask, Trans.). Harcourt Brace Jovanovich.
• Eliade, M. (1971). Myth of eternal return. Princeton University Press.
• Ellul, J. (1985). The humiliation of the word. W. B. Eerdmans, Grand Rapids, Michigan.
• Gaster, T. H. (1950). Thespis: Ritual, myth, and drama in the ancient near east. Henry Schuman.
• Goody, J. (1987). The interface between the written and the oral. Cambridge: Cambridge University Press.
• Gölpınarlı, A. (1958). Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî – Vilayet-name. İstanbul: İnkilab ve Aka Yayınevleri. Gölpınarlı, A. (1983). Mevlânâ’dan sonra Mevlevilik. İstanbul: İnkîlâp ve Aka Kitabevleri.
• Gülerer, S. (2012). An analysis on Hajjim Sultan's menakibname (Unpublished PhD thesis). Pamukkale University, Denizli.
• Gülerer, S. (2013). Menakibnames in Turkish culture and menakibname handwritten. Journal of History School, XVI, 233-262.
• Gülerer, S. (2020). Haji Bektash Veli poetical vilayetname in the context of the secondary verbal culture. Researcher, 8(2), 1-16.
• Güzel, A. (2004). Kaygusuz Abdal (Alâeddin Gaybî) menâkıbnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hartog, F. (2000). Tarih, başkalık, zamansallık (A. Kahiloğulları, Trans.). Ankara: Dost Kitabevi.
• Hasluck, F. W. (1928). Bektaşilik tedkikleri (Ragıp Hulüsl, Trans.). İstanbul.
• Havelock, E. A. (1967). Preface to Plato. New York: The Universal Library Edition.
• Hussain, D. (2018). Origin and early development of hagiography in the Islamicate world: A historical overview. Journal of Historical Studies, IV(I), 1-18.
• Karamustafa, A. (2010). Hacı Bektaş Veli ve Anadolu’da Müslümanlık. (P. Ecevitoğlu & A. M. İrat, & A. Yalçınkaya, eds.). Hacı Bektaş Veli: Güneşte zerresinden deryada katresinden içinde (pp. 42-48). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Kaplan, D. (2010). Yazılı kaynaklarına göre Alevilik. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kardaş, S. (2016). The velayetname of Haji Bektash Veli written in poetic by Ali Nihanî (Analysis-text-translation- index) (Unpublished PhD thesis). Atatürk University, Erzurum.
• Kehl-Bodrogi, K. (2012). Kızılbaşlar/Aleviler (O. Değirmenci & B. E. Aybudak, Trans.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1935). Abdal. Türk halk edebiyatı ansiklopedisi içinde (M. F. Köprülü, ed.), (pp. 1-10). İstanbul: Türkiyat Enstitüsü.
• Kurum, U. (2021). The motif structure of Bektashi velayetnames (Unpublished PhD thesis). Niğde Ömer Halisdemir University, Niğde.
• Martins, N. U. (2012). The position of oral tradition (Myths, mythology and legends), in historical records. Singapore: IACSIT Press.
• Melikoff, I. (1994). Uyur idik uyardılar: Alevilik Bektaşilik araştırmaları (T. Alptekin, çev.). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Mélikoff, I. (1998). Haji Bektach: Un myth et ses avatars. Genèse et évolution du soufisme en Turquie. Brill.
• Metting, F. (1995). Exploring oral traditions through the written text. Journal of Reading, 38(4), 282-289.
• Morris, J. W. (1993). Situating Islamic "mysticism": Between written traditions and popular spirituality. (R. A. Herrera, ed.). In Mystics of the book: Themes, topics, and typologies (pp. 293-334). New York.
• Morrison, T. (1983). Rootedness: The ancestor as foundation. M. Evans (Ed.), In Black women writers (1950-1980): A critical edition (pp. 123-145). Garden City, NY: Doubleday.
• Ocak, A. Y. (1983). Bektaşî menâkıbnâmelerinde İslam öncesi inanç motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ocak, A. Y. (1997). Kültür tarihi kaynağı olarak menakıbnameler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2010). Alevi-Bektaşi inançlarının İslam öncesi temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ong, W. J. (2002). Orality and literacy. London: Routledge.
• Plato. (2018). The republic. (G. R. F. Ferrari, ed.). Cambridge University Press.
• Saygı, H. (1996). Otman Baba ve velayetnamesi. İstanbul: Saygı Yayınları.
• Sennet, R. (1996). Flesh and stone. W. W. Norton & Company.
• Soileau, M. (2010). Vilayetname: Bir metnin serüveni. (P. Ecevitoğlu, & A. M. İrat, & A. Yalçınkaya ed.). Hacı Bektaş Veli: Güneşte zerresinden deryada katresinden içinde (pp. 89-96). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Şahin, H. (2018). Alevi-Bektaşi tarihinin yazılı kaynakları: Velayetnameler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 16, 87-102.
• Taşğın, A. (2012). Geleneksel irfan diliyle Alevi Bektaşi metinlerin anlatılma imkânı. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 6, 43-67.
• Taşğın, A., Bayram, V., & Atay, Ö. (2018). Dediği Sultan ve Seyyit Harun karşılaşması: Menakıpnamelerin anlam dünyası. XVIII. Türk Tarih Kongresi. Online Access: https://www.ttk.gov.tr/wp-content/uploads/2022/04/03- AhmetTasgin-VeyselBayram-OnerAtay.pdf
• Varnant, J. P. (1980). Myth and society in ancient Greece. Harvester Press.
• Yazar, M. (2022). A comparative study of Buddhist and Bektashi hagiographies in context of lalitavistara and velayetname (Unpublished Master’s thesis). Dokuz Eylül University, İzmir.
• Yıldırım, R. (2001). Dervishes in early Ottoman society and politics: A study of velayetnames as a source for history (Unpublished Master’s thesis). Bilkent University, Ankara.
• Yıldırım, R. (2007). Seyyid Ali Sultan (Kızıl Deli) ve velayetnamesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Yıldırım, R. (2012). From traditional Alewism to modern Alewism: Main axes of a historical transformation. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 62, 135-162.
• Yıldız, H. (2020). The place of manakıbnames in Alevi-Bektashi culture and identity formation. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi, 21, 39-60.
• Yurtoğlu, G. (2012). In the XVth century, in Rumelia, heterodox a Turkish sûfî: Otman Baba and his velayetname (Unpublished Master’s thesis). Gazi University, Ankara.