Bayrâmî Tarikatı Postnişîni Halil Baba’nın Faaliyetleri: İlmî Yönü, Şeyhliği ve Aile Şeceresi

Year 2025, Issue: 65, 69 - 84, 26.08.2025

Gökhan Yurtoğlu

https://doi.org/10.21563/sutad.1629128

Abstract

Bu makalenin amacı, Bayrâmî Tarikatı Postnişînlerinden biri olan Halil Baba’nın ilmî birikimini, şeyhlik sürecini ve aile şeceresini ortaya koymaktır. Bayrâmî Şeyhi Halil Baba, Bayrâmî Tarikatı’nın âyan zümresi içerisinde yayılmasını sağlamasının yanı sıra sahip olduğu bilgi birikimiyle de yetkin bir tarihî şahsiyet olarak ortaya çıkmaktadır. Tereke defterinde tespit edilen dört yüzü aşkın kitap söz konusu ilmi yetkinliğini destekler niteliktedir. Halil Baba, dinî-tasavvufî konuların yanı sıra dil bilgisi, edebiyat, tarih, tıp ve mantık gibi konulara da ilgi gösteren çok yönlü bir mutasavvıftır. Bayrâmî Tarikatı içerisinde şeyhlik mücadelesi veren Halil Baba, 1751-1759 tarihleri arasında birinci şeyhlik dönemini, 1760-1778 tarihleri arasında da ikinci şeyhlik dönemini ifa etmiştir. Dolayısıyla Halil Baba, kesintiler hariç 25 yıl 10 ay 3 gün Bayrâmî Tarikatı’nın şeyhlik görevini yürütmüştür. Halil Baba’nın soyundan gelenler de Bayrâmîlik Tarikatı’na bağlı tanınmış şahsiyetler olarak faaliyet göstermiştir. Bu bağlamda Halil Baba’dan sonra Şeyh Kasım Baba, Ahmed Nuri Baba ve Halil Nihad Bey hem şeyhlik hem de edebî yönleri açısından öne çıkmaktadır. Bu makalede Halil Baba’nın ilmî birikimi, şeyhliği ve aile şeceresine dair bilgiler arşiv kaynakları, kronikler ve telif-tetkik eserlerdeki bilgiler göz önünde tutularak ele alınmıştır.

Keywords

Bayrâmî Tarikatı , Bayrâmîlik , Halil Baba , Şeyh , Tasavvuf.

Halil Baba as a Sheikh of the Bayrami Order: His Family Tree, Knowledge Accumulation and Sheikhdom

Abstract

This article examines the scientific knowledge, sheikhdom process and family tree of Halil Baba, one of the sheikhs of the Bayrami Order. Bayrami Sheikh Halil Baba, in addition to ensuring the spread of the Bayrami Order within the notable group, also emerges as a competent historical figure with his knowledge. More than four hundred books identified in the estate register support his scientific competence in question. Halil Baba is a versatile sufi who is interested in religious-sufi subjects as well as grammar, literature, history, medicine and logic. Halil Baba who struggled for the sheikhship within the Bayrami Order, fulfilled his first sheikhship period between 1751-1759 and his second sheikhship period between 1760-1778. Therefore, Halil Baba served as the sheikh of the Bayrami Order for 25 years, 10 months and 3 days, excluding interruptions. The descendants of Halil Baba also acted as well-known figures affiliated with the Bayrami Order. In this context, after Halil Baba, Sheikh Kasım Baba, Ahmed Nuri Baba and Halil Nihad Bey stand out in terms of both their sheikhdom and literary aspects. In this article, information on Halil Baba's scientific knowledge, sheikhdom and family tree is discussed by taking into account the information in archival sources, chronicles and copyrighted-researched works.

Keywords

Bayrami Order , Bayramiyya , Halil Baba , Sheikh , Sufism.

References

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi
• BOA, AE.SABH.I., 121/8218.
• BOA, AE.SMHD.I., 96/6721.
• BOA, AE.SMST.III, 143/11290.
• BOA, AE.SOSM.III., 70/5375.
• BOA, C..EV., 583/29412.
• BOA, Hat. 1357/53171.
• BOA, Hat. 548/27048.
• BOA, Hat. 548/27060.
• BOA, TK.GM.d., 377/61.
• Şer’iyye Sicilleri
• AŞS, 141/v28a, v29b.
• AŞS, 168, v53-v56/130.
• AŞS, 173/18.
• AŞS, 179/14,35, 70, 135.
• AŞS, 857/62-119.
• 2. Yazma ve Matbu Eserler
• Çelebi, Evliya. (1318). Seyâhatnâme. Tab’: Ahmed Cevdet, 2. Cild, Der-Saadet: Akdem Matbaası.
• Lami'î Çelebi Mahmud b. Osman Bursavî, Tercüme-i Nefahatü'l-Üns, Milli Kütüphane, Milli Kütüphane Yazmalar, 06 Mil Yz A 4163/606068, v335a-v335b.
• Muhtesibzâde Hâkî Mehmed Belgradî, Terceme-i Şakâiku'n-Nu'mâniyye, Konya Yazma Eserler Bölge Müdürlüğü, Bölge Yazma Eserler, BY0000009450/89694, v21a.
• Sarı Abdullah Efendi, Abdullah b. Muhammed el-İstanbulî el-Bayrâmî el-Celvetî, Semeretü'l-Fuad fi'l-Mebde ve'l-Me'âd, Süleymaniye Kütüphanesi, Antalya Tekelioğlu, 00982/402573, v233b-141b.
• 3. Kitaplar, Tezler ve Makaleler
• Altunkılıç, B. (2023). 168 Numaralı Ankara şer'iyye şicili transkripsiyonu ve değerlendirmesi (H. 1192 – 1193 - M. 1778-1779). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Azamat, N. (1996). Hacı Bayrâm-ı Velî. DİA, (C.14, 445-446). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Bayramoğlu, F. (1983). Hacı Bayrâm-ı Velî yaşamı – soyu – vakfı. 1. Cilt, Ankara: TTK.
• Bayramoğlu, F. (1983). Hacı Bayrâm-ı Velî yaşamı – soyu – vakfı. 2. Cilt, Ankara: TTK.
• Kızıler, H. (2012). Osmanlılarda ilk yerel manevî oluşum: Hacı Bayrâm Velî ve Bayrâmiyye ekolünün Anadolu’ya etkisi. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (32), 67-80. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000603
• Köç, A. (2021). 19. yüzyıl sicillerine göre Hacı Bayram-ı Velî Vakfı’nın ekonomik yapısı üzerine bir değerlendirme. Vakıflar Dergisi, (55), 139-155. https://doi.org/10.16971/vakiflar.797741
• Mert, Ö. (1991). Âyan. DİA, (C. 4, 195-198). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Oğuz, İ. (2023). Hicri 1170-1171 tarihli 141’numaralı Ankara şer’iyye sicilinin transkripsiyon ve değerlendirmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Batman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Batman.
• Özköse, K. (2019). IV. uluslararası Hacı Bayram-ı Velî sempozyumu. (Faruk Göktaş & Harun Alkan, ed.). Bayramiyyenin teşekkül ve gelişim seyri (s. 13-27). Ankara: İlahiyat Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pehlivan, Y. (2023). H. 1203-1204 (M. 1788-1789) Tarihli 179 numaralı Ankara şer’iyye sicilinin transkripsiyon ve değerlendirmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Süreyyâ, M. (1996). Sicill-i Osmânî. Haz. Nuri Akbayar, 4. Cild, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Taşcan, Z. (2021). 173 Numaralı Ankara şer´iyye sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (H. 1198/M. 1783- 1784). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bitlis Eren Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Bitlis.
• Uzun, A. (2023). 857 Numaralı Ankara şer’iyye sicili H. 1195-1196/M.1781-1782. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.