COMMON LAW’DA “TRUST”IN KÖKENİ OLARAK İSLAMİ “VAKIF” KURUMU

Yıl 2023, Sayı: 53, 341 - 362, 10.01.2023

Şahban Yıldırımer

https://doi.org/10.54049/taad.1231840

Öz

İslam kurumları tarihi açısından çok özel bir yeri olmayan ve diğer kurumlar gibi mütalaa edilen başka bir ifadeyle diğer kurumlardan çok daha fazla bir ilgi ve dikkati çekmeyen vakıf kurumu başta İngiliz hukukçular olmak üzere birçok bilim insanı için önemli bir ilgiye mazhar olmuş ve birçok araştırmaya konu olmuştur. Ancak bu kurumun doğrudan incelemeye konu olduğu zannedilmemelidir. Bu kurum İngiliz “trust” kurumu bağlamında araştırmalara konu olmuştur. Zira “trust” kurumunun İngiliz kurumlar tarihi içinde müstesna bir yerinin olması bu kurumun köklerini ve gelişim evrelerini araştırma ihtiyacı hissettirmişti. Bir başka husus da bu ve benzeri kurumların ilk ortaya çıktığı dönemlerin bahse konu bu toplumların çok ilkel denebilecek anlayışlara sahip olduğu dönemlere denk gelmesidir. Bir başka ifadeyle on ikinci yüzyıl gibi çok erken bir dönemde nasıl oldu da bu şekilde çok amaçlı bir kurum bu toplum tarafından ortaya çıkarıldı. Trust kurumunun özgün olduğu varsayımıyla hareket edenler bu kurumu common law hukuk düşüncesinin emsalsiz bir ürünü olduğunu ifade ederler. Bu perspektifle konuyu ele alanlar çok zaman kurumun menşeinden –bilinçli ya da bilinçsiz- ziyade fonksiyonlarına odaklanmayı önerirler. Böyle bir kurumun bir başka kültürden ilham alınarak oluşturulmuş olabileceğine ihtimal dahi vermek istemezler. Trust kurumunun İslam hukuk düşüncesinde izlerini araştıran hukukçuların bu konudaki kanaatlerini doğrulayacak yeterli argümanlara ulaştıklarını ifade etmek mümkündür. Ayrıca trust kurumunu çevreleyen kavram ağına baktığımız zaman İslam vakıf hukukuna ilişkin kavramların belirgin bir izdüşümünün varlığı kolayca fark edilecektir. Bu çalışmamızda bu denli önemli bir iddianın bilimsel zeminini irdeleyeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Vakıf, İslami Vakıf Hukuku, Hukuk, İslam Hukuku, İslam Hukuk Düşüncesi

The Islamic “Waqf” Institution as the Origin of “Trust” in Common Law

Öz

The waqf institution, which does not have a very special place in terms of the history of Islamic institutions and is considered like other institutions, in other words, does not attract more attention and interest than other institutions, has gained an important interest for many scientists, especially British jurists, and has been the subject of many studies. However, this institution should not be thought to be the subject of direct research. This institution has been the subject of research in the context of the British “trust” institution. The fact that the “trust” institution has an exceptional place in the history of British institutions made us feel the need to research the roots and development stages of this institution. Another issue is that the periods when these and similar institutions first appeared coincided with the periods when these societies had very primitive understandings. In other words, how did it happen in such an early period as the twelfth century that such a multi-purpose institution was created by this society? Those who act on the assumption that the “trust” institution is authentic of which they state that it is a unique product of the common law idea of law. Those who research the subject from this perspective often suggest focusing on the functions of the institution - consciously or unconsciously- rather than its origin. They do not even want to give the possibility that such an institution could have been inspired by another culture. It is possible to state that the jurists who investigate the traces of the trust institution in the Islamic legal thought have reached sufficient arguments to confirm their opinions on this issue. In addition, when we look at the network of concepts surrounding the trust institution, it will be easily noticed that there is a clear projection of the concepts of Islamic waqf law. In this study, we will examine the scientific basis of such an important claim.

Anahtar Kelimeler

Waqf, Islamic Waqf Law, Law, Islamic law, Islamic Legal Thought, Vakıf, İslami Vakıf Hukuku, Hukuk, İslam Hukuku, İslam Hukuk Düşüncesi

Kaynakça

• Abattouy, M, “The Arabic-Latin Intercultural Transmission of Scientific Knowledge in Pre-Modern Europe: Historical Context and Case Studies”, The Role of the Arab-Islamic World in the Rise of the West, (Ed. Nayef R. F. Al-Rodhan), 2012.
• Abdullah, M, “Comparing the effectiveness of Waqf and English charitable trusts”, https://www.researchgate.net/publication/285409807.
• Akhtar, Z, “Charitable Trusts and Waqfs: Their Parallels, Registration Process, and Tax Reliefs in the United Kingdom”, https://academic.oup.com/slr/article/34/3/281.
• Apaydın, E, Common Law’da Trust Kavramı ve Civil Law’da Trust Alanında Güncel Gelişmeler, (L.H. D.), c: XIV, sayı: 160, (2016).
• Arsal, S. M, “İngiliz Âmme Hukukunun İnkişafı Safhaları”, (İ. Ü. H. F. M.) c: VI, s: 1, Kenan Basımevi, İstanbul 1940.
• Berki, A. H, Vakıflar, Aydınlık Basımevi, İstanbul 1946.
• Boisard, M. A, “Batının Kamu ve Uluslararası Hukukuna İslâm’ın Muhtemel Tesiri Üzerine”, (Çev. Şemsettin Ulusal), marife, yıl. 4, sayı. 2, güz 2004.
• Cattan, H, “The Law of Waqf”, Herbert Law in the Middle East, Vol. 1, Washington 1955.
• Demiralay, M, Ağlebîler Devrinde Sosyal ve Kültürel Hayat (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2018.
• Demiralay, M, “IX. ve XIII. Yüzyılları Arası Sicilya Adasında İslam Kültür ve Medeniyetinin İzleri”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, Yıl:6, Sayı:12, 2018.
• Esmaeili, H, “The Relationship Between the Waqf Institutions in Islamic Law and the Rule of Law ın the Middle East”. https://waqfacademy.org/wp-content/uploads/2013/03.
• Elasrag, H, “Towards a New Role of the Institution of Waqf’, https://mpra.ub.uni-muenchen.de/80513.
• Ertuç, H, İslam Hukuk Tarihinde Vakıflar ile Batı Kültüründeki Benzeri Kurumların Karşılaştırılması, (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum 2007.
• Friedmann W,“Tüzel Kişilik Nazariyeleri ve Tatbikat”, (Çev. Tuğrul Ansay) (A.Ü.H.F.D.), Cilt:15, Sayı:1, (1958).
• Gaudiosi M. M, “The Influence of the Islamic Law of Waqf on the Development of the Trust in England: The Case of Merton College”, University of Pennsylvania Law Review, Vol:136. https://scholarship.law.upenn.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3909&context=penn_law_review.
• Günay, H. M,“Vakıf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2012.
• Has, Şükrü Selim, “Roma Hukuku’nun İslam Hukuku Üzerindeki Tesiri Konusunda Şarkiyatçıların Görüşleri,” İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4, 2004.
• Hanna, N, “Guild Waqf: between Religious Law and Common Law,” in Held in Trust, edited by Pascale Ghazaleh, American University in Cairo Press, Cairo, 2011.
• Harasani, H, “Toward the Reform of Private Waqfs: A Comparative Study of Islamic Waqfs and English Trusts”, Brill’s Arab and Islamic Laws Series Edited by Dr. Khaled Abou El Fadl, c. X.
• Hâtemi, H, Önceki ve Bugünkü Türk Hukuku’nda Vakıf Kurma Muamelesi, Fakülteler Matbaası, İstanbul 1969.
• Hitti, P. K, Siyâsî ve Kültürel İslam Tarihi, (Çev. Salih Tuğ), Özal Matbaası, İstanbul 1980.
• Hobson, J. M, “Islamic Commerce and Finance in the Rise of the West” The Role of the Arab-Islamic World in the Rise of the West, (Ed. Nayef R. F. Al-Rodhan), 2012.
• Hobson, J. M, Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, (Çev. Esra Ermert), YKY, İstanbul 2015.
• Karakoç, İrem, Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Müessesesi, Yetkin Basımevi, Ankara 2017.
• Makdisi, J. A, “The Islamic Origins of the Common Law”,77, North Carolina Law Review,1999.
• Merhacı, Selin Özden “Common Law Haksız Fiiller Hukukuna Genel Bir Bakış ve İhmale Dayanan Haksız Fiiller,” Ankara Barosu Dergisi, Yıl 2012, Sayı 4.
• Metcalfe, A, “The Muslims of Sicily under Christian Rule”, https://www.researchgate.net/publication/236145055.
• Parry, C, “İngiliz Hukuk Sistemi”, (Çev. Fazıl H. Sur), (A.Ü.H.F.D.) c. I. s. 3, Maarif Matbaası, Ankara 1944.
• Rohe, Mathias, İslam Hukuku Bir Giriş, (Çev, Barış Yiğit) Repal Dijital Matbaası, İstanbul 2020.
• Schoenblum, J, “The Role of Legal Doctrine in the Decline of the Islamic Waqf: A Comparison with the Trust”, 32 Vanderbilt Journal of Transnational Law, (1999). https://scholarship.law.vanderbilt.edu/faculty-publications.
• Sevig, V. R, Hukuk Mukayesesi, (A.Ü.H.F.D.), Cilt:4, Sayı:1, (1947).
• Suleiman, H, “The Islamic Trust Waqf: a Stagnant or Reviving Legal Institution”, Electronic Journal of Islamic and Middle Eastern Law | Vol. 4/32, (2016).
• Şahin, S, Normanlar Döneminde Sicilya Adası, (11-12. Yüzyıllar), (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ, 2012.
• Şanlı, C, “Devletler Hususî Hukuku La Haye Konferansı Tarafından Hazırlanmış Bulunan “Trust”a ve Trust’ın Tanınmasına Uygulanacak Hukuka Dair Konvansiyon Üzerine Bir İnceleme”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Cilt 6, Sayı,1, 1986.
• Watanabe, L, “The Possible Contribution of Islamic Legal Institutions to the Emergence of a Rule of Law and the Modern State in Europe”, The Role of the Arab-Islamic World in the Rise of the West, (Ed. Nayef R. F. Al-Rodhan), 2012.
• White, A, “Breathing New Life into the Contemporary Islamic Waqf: What Reforms Can Fıgh Regarding Awqaf Adopt from the Common Law of Trusts without Violating Sharî’ah?”) Real Property, Probate and Trust Journal, Fall 2006, Vol. 41, No. 3, pp. 497-527, https://www.jstor.org/stable/20785832.
• Wynen, A. V. T, Note on the Origin of Uses and Trust – WAQFS, Southwestern Law Journal, 3 Sw L.J. 162 (1949), https://scholar.smu.edu/smulr/vol3/iss2/3.