GÜVENİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇUNUN FİİL UNSURU BAKIMINDAN “TASARRUF İŞLEMİ” ve TARTIŞMALI MESELELER

Yıl 2025, Sayı: 61, 107 - 144, 20.01.2025

Fatih Yurtlu

https://doi.org/10.54049/taad.1621980

Öz

Güveni kötüye kullanma suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun özel hükümler bölümünde, mal varlığına karşı suçlar başlığı altında, 155. maddesinde düzenlenmiştir. TCK m. 155’te güveni kötüye kullanma suçu; “başkasına ait olup da, muhafaza etmek veya belirli bir şekilde kullanmak üzere zilyedliği kendisine devredilmiş olan mal üzerinde, kendisinin veya başkasının yararına olarak, zilyetliğin devri amacı dışında tasarrufta bulunan veya bu devir olgusunu inkâr eden…” şeklinde tanımlanmıştır. Kanuni tanımı dikkate alındığında suçun, “zilyedliğin amacı dışında tasarrufta bulunma” veya “devir olgusunu inkâr etme” seçimlik fiilleriyle işlenebildiği görülmektedir. İşte tam bu noktada, güveni kötüye kullanma suçunun seçimlik hareketlerinden birini oluşturan “tasarrufta bulunma” kavramının ne şekilde anlaşılıp uygulanacağı önemli bir hukuki sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Kanuni tanımdaki bu ifade, günlük dildeki anlamıyla, yani “herhangi bir iş veya işlem yapmak” şeklinde mi, yoksa özel hukukta teknik bir kavram olan “tasarruf işlemi yapmak” şeklinde mi anlaşılmalıdır? Bu tartışma, salt teorik olmanın ötesinde, somut olay adaletinin tecellisi bakımından da son derece önemlidir. Yukarıdaki soruya verilecek cevap, somut olaydaki uyuşmazlığın salt olarak özel hukuk alanında mı kalacağı yoksa ceza hukukuna da mı sirayet edeceğiyle doğrudan ilintilidir. Bir başka ifadeyle, bu tartışma somut olayda suçun oluşup oluşmadığını da belirleyecektir. Bu nedenle, güveni kötüye kullanma suçunun fiil unsurunu oluşturan “tasarrufta bulunma” kavramından ne anlaşılması gerektiğinin açıklığa kavuşturulması, ceza hukukundaki belirlilik ve dolayısıyla kanunilik ilkeleri bakımından bir zorunluluk oluşturmaktadır. Ancak güveni kötüye kullanma suçu bakımından tartışmalı olan konular sadece bununla sınırlı değildir. Suçun fiil unsuruna yönelik bu tartışmaların doğru bir zeminde yapılabilmesi, ancak suç tipine ilişkin bazı hususların açıklığa kavuşturulmasıyla mümkün olacaktır.
Bu nedenle çalışmamızda, öncelikle güveni kötüye kullanma suçuna ilişkin tartışmalı bazı hususları ele alacağız. Sonrasında, suçun seçimlik hareketlerinden birini oluşturan “devir amacı dışında tasarrufta bulunmak” kavramını ayrıntılı olarak inceleyeceğiz. Bu incelemeyi yaparken, “tasarruf” kavramının esasında özel hukuka ait olması nedeniyle yalnızca ceza hukuku literatürüyle yetinmeyip özel hukuk literatüründen de geniş ölçüde yararlanacağız.

Anahtar Kelimeler

Güveni kötüye kullanma, zilyetlik, malvarlığına karşı suçlar, suçun maddi unsurları, tasarruf işlemi

“Act of Disposal” in Terms of the Act Element of the Crime of Abuse of Trust and Controversial Issues

Öz

The crime of abuse of trust is regulated in Article 155 under the title of crimes against property in the special provisions section of the Turkish Penal Code (TPC) No. 5237. Abuse of trust is defined in Article 155 of the TPC as; “Any person who denies the transfer to himself of property belonging to another, or who enjoys the disposal of such property for a purpose not specified at the time of the transfer for the benefit of himself or another, where such property had been transferred for the purpose of protection or for a specified usage…”. Considering the legal definition of the crime, it is evident that abuse of trust can be committed through acts such as ‘disposing of property outside the intended purpose’ or ‘denying the fact of transfer’. At this point, an important legal issue arises regarding how the concept of ‘disposing of the property’ should be understood and applied, as it constitutes one of the alternative actions for the crime of abuse of trust. Should this legal expression be understood as ‘performing any action or transaction’ in everyday language or as ‘act of disposal’ a technical concept in private law? This discussion goes beyond purely theoretical and is crucial for ensuring justice in concrete cases. The answer to this question will directly affect the answer to whether the dispute in the concrete case concerns only private law or whether it constitutes a crime within the scope of criminal law. Therefore, clarifying the concept of ‘disposing of the property’ which constitutes an element (actus reus) of the crime of abuse of trust, is essential for the protection of the principles of clarity and legality in criminal law. However, the controversial issues in the crime of abuse of trust are not limited to these. These discussions on the act element of the crime can only be carried out on a correct basis by clarifying some issues regarding the type of crime.
For this reason, firstly, we will examine the controversial issues in the crime of abuse of trust. After that, we will discuss in detail the concept of ‘act of disposal other than for the purpose of transfer’ which constitutes one of the alternative act of the crime. While conducting this analysis, we will not only be restricted to the criminal law literature, but we will also extensively utilize the private law literature, since the ‘disposing of property’ is a private law concept.

Anahtar Kelimeler

Abuse of trust, possession, crimes against property, objective elements of crime, act of disposal

Kaynakça

• Akçaal M, Medeni Hukuk (1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2022).
• Akçaal M, Eşya Hukuku (3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2023).
• Akipek J, Akıntürk T ve Ateş D, Eşya Hukuku (2. Baskı, Beta, İstanbul 2018).
• Artuk ME, Gökcen A, Alşahin ME ve Çakır K, Ceza Hukuku Genel Hükümler (16. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2022).
• Aydın İ, 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nda Yer Alan Güveni Kötüye Kullanma Suçu (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2019).
• Balcı U, Türk Hukukunda Güveni Kötüye Kullanma Suçları (Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2019).
• Baygın C ve Nar A, Medeni Hukuk Dersleri I (3. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2022).
• Bekri MN, “Güveni Kötüye Kullanma Suçu ve Avukatın Failliği” (2023) 81(4) Ankara Barosu Dergisi Cumhuriyet 100. Yıl Özel Sayısı 49-108.
• Canpolat C, 5237 Sayılı TCK’da Düzenlenen Güveni Kötüye Kullanma Suçu (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009).
• Çakıroğlu Ş, Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK md 155) (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017).
• Çınar Ç, Türk Ceza Kanunu’nda Güveni Kötüye Kullanma Suçu (Doktora Tezi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019).
• Demirbaş T, Ceza Hukuku Genel Hükümler (17. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2022).
• Demirel M, Suça İştirakte Bağlılık Kuralı (Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017).
• Dönmezer S ve Erman S, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku Genel Kısım - Cilt I (14. Bası, Beta, İstanbul 1997).
• Dursun S, “Emniyeti Suiistimal Suçu” (1999) 57(1-2) İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 3-44.
• Eisele J, Strafrecht Besonderer Teil II - Eigentumsdelikte und Vermögensdelikte (6. Auflage, W. Kohlhammer, Stuttgart 2021).
• Elmalıca H, Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK m. 155) (Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2017).
• Erem F, Ümanist Doktrin Açısından Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler - Cilt I (13. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 1995).
• Eren F, Borçlar Hukuku Genel Hükümler (28. Baskı, Legem Yayınevi, Ankara 2024).
• Fischer T, Strafgesetzbuch mit Nebengesetzen (71. Auflage, C.H. Beck, München 2024).
• Gössel KH, Strafrecht Besonderer Teil Band 2 (C.F. Müller, Heidelberg 1996).
• Hakeri H, Ceza Hukuku Genel Hükümler (28. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2023).
• Hamamcıoğlu GV, Medeni Hukukta Tasarruf İşlemi Kavramı (Doktora Tezi, İstanbul Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2013).
• Heger M, Strafgezetzbuch Kommentar - § 246 Unterschlagung (30. Auflage, C.H. Beck, München 2023).
• Heghmanns M, Strafrecht Besonderer Teil (2. Auflage, Springer, Berlin 2021).
• Hohmann O, Münchener Kommentar Strafgesetzbuch StGB Band 4 - §§ 185-​262 (4. Auflage, C.H. Beck, München 2021).
• İçel K, Özgenç İ, Sözüer A, Mahmutoğlu FS ve Ünver Y, İçel Suç Teorisi - 2. Kitap (1. Bası, Türdav Basım Yayım, İstanbul 1999).
• İnceoğlu AA, “Güveni Kötüye Kullanma Suçu” (2018) 1 Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 41-86.
• Jäger C, Examens-Repetitorum Strafrecht Besonderer Teil (8. Auflage, C.F. Müller, Heidelberg 2019).
• Keçelioğlu E, “Alman Ceza Hukukunda Faillik” (2006) 65 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 73-88.
• Kılıçoğlu A, Eşya Hukuku (1. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara 2021).
• Kindhäuser U, Nomos Kommentar Strafgesetzbuch (5. Auflage, Nomos, Baden-Baden 2017).
• Koca M ve Üzülmez İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (16. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023).
• Koca M ve Üzülmez İ, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler (8. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara 2022).
• Lösch D, “Die ‘Theorie’ der Property Rights” 63(12) in: (Wirtschaftsdienst, Verlag Weltarchiv, Hamburg) 623-628.
• Meraklı S, “Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK m. 155)” (2009) 11 Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1657-1714.
• Oğuzman K, Seliçi Ö ve Özdemir SO, Eşya Hukuku (24. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 2022).
• Özay OL, “Emin Sıfatıyla Zilyedin Taşınırı Bağışlamasının Hükmü” (2022) 12(2) Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1172-1192.
• Özbek VÖ, Doğan K, Meraklı S, Bacaksız P ve Başbüyük İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (14. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023).
• Özbek VÖ, Doğan K ve Bacaksız P, Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler (18. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2023).
• Özgenç İ, Ekonomik Çıkar Amacıyla İşlenen Suçlar (Seçkin Yayınevi, Ankara 2002).
• Özgenç İ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler (18. Bası, Seçkin Yayınevi, Ankara 2022).
• Özlük B, “Mülkiyet ve Zilyetlik Üzerine Düşünceler” (2019) 27(1) Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 139-166.
• Öztürk B ve Erdem MR, Uygulamalı Ceza Hukuku ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku (21. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2021).
• Rengier R, Strafrecht Besonderer Teil I - Vermögensdelikte (21. Auflage, C.H. Beck, München 2019).
• Roxin C, Arzt G und Tiedemann K, Einführung in das Strafrecht und Strafprozessrecht (5. Auflage, C.F Müller, Heidelberg 2006).
• Sarıtaş E, Türk Ceza Hukuku’nda Mala Zarar Verme Suçu ve Kriminolojik Açıdan Vandalizm (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009).
• Sarsıkoğlu Ş, Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK m. 155) (Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2014).
• Sirmen L, Eşya Hukuku (8. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara 2020).
• Soyaslan D, Ceza Hukuku Genel Hükümler (1. Baskı, Yetkin Yayınevi, Ankara 1998).
• Söğüt İS, “Özel Hukuk Sorunlarının Çözümünde Roma Hukukuna Dayanan Temellerden Uzaklaşılmasının Sonuçları” (2020) 69(2) Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 764-765.
• Sütken E, “Roma Mülkiyetinde Mancipatio’nun Yeri ve Önemi” (2016) 27(7) Türkiye Adalet Akademisi Dergisi 467-492.
• Şahin F, “Güveni Kötüye Kullanma Suçu (TCK 155/1-2)” (2021) 155 Türkiye Barolar Birliği Dergisi 147-201.
• Şişman G ve Sarsıkoğlu Ş, “Hizmet Nedeniyle Güveni Kötüye Kullanma Suçunun SMMM ve YMMler Açısından Değerlendirilmesi” (2023) 20(1) Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 165-188.
• Tek S, Zilyetliğin Uzak Hukuki Temellerinin Meralık Vasfına Etkisi (Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2009).
• Tezcan D, Erdem MR ve Önok M, Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku (20. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2022).
• Toroslu N, Ceza Hukuku Genel Kısım (20. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2014).
• Tulay ME, Ceza Hukukunda Şahısta veya Konuda Hata (Adalet Yayınevi, Ankara 2022).
• Ünal M ve Başpınar V, Şekli Eşya Hukuku (12. Baskı, Savaş Yayınevi, Ankara 2021).
• Vogel J und Brodowski D, Leipziger Kommentar StGB - Band 13 (13. Auflage, De Gruyter, Berlin/Boston 2022).
• Wessels J und Hillenkamp T, Strafrecht Besonderer Teil 2 (28. Auflage, C.F. Müller, Heidelberg 2005).
• Wessels J, Hillenkamp T und Schuhr JC, Strafrecht Besonderer Teil 2 (43. Auflage, C.F. Müller, Heidelberg 2020).
• Yüksel TK, Özgü Suç (1. Baskı, Oniki Levha Yayınları, İstanbul 2021).
• Zafer H, Ceza Hukuku Genel Hükümler (1. Baskı, Beta Yayınevi, İstanbul 2010).