1924 ANAYASASI VE KURUCU İKTİDAR TARTIŞMALARI

Yıl 2025, Sayı: 64, 499 - 520, 31.10.2025

Mustafa Koçak

https://doi.org/10.54049/taad.1814301

Öz

1924 Anayasası yapılmadan önce Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) seçimlerin yenilenmesi kararı almıştır. Bu kararın 1921 Anayasası’nın Madde-i Münferidesine ve Nisab-ı Müzakere Kanunu’na uygun olup olmadığı doktrinde tartışma konusu olmuştur. Söz konusu tartışma çerçevesinde bu işlemin, meclise karşı bir darbe olduğu ve 1924 Anayasası’nı yapan iktidarın bir asli kurucu iktidar niteliği taşımadığı yönünde görüşler öne sürülmüştür. Bu noktada hem seçimlerin yenilenmesi kararı alınırken hem de 1924 Anayasası yapılırken Mecliste gerçekleşen tartışmalar ve Meclisin bu işlemleri gerçekleştirme yöntemi önemlidir. Dönemin hukukî ve siyasî koşulları dikkate alındığında seçimlerin yenilenmesi kararının hukuka uygun alındığı ve 1924 Anayasası’nı yapan İkinci TBMM’nin demokratik asli kurucu iktidar yetkilerini kullandığı sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Anayasa , kurucu iktidar , 1924 Anayasası , millet egemenliği , kurucu meclis

Etik Beyan

Bu makale Etik Kurul iznine tabi değildir

The 1924 Constitution and the Constituent Power Discussions

Öz

Before the 1924 Constitution was made, the First Grand National Assembly of Turkey made a decision to renew the elections. Whether this decision was in accordance with the Additional Article of the 1921 Constitution and the Quorum of Deliberations Law has been a subject of debate in the doctrine.
Within the framework of the discussion in question, it has been put forward that this process was a coup against the Assembly and that the government that made the 1924 Constitution did not have the characteristics of the primary constituent power. At this point, both the discussions that took place in the Assembly while the decision to renew the elections was made and the 1924 Constitution was made, and the method the Assembly carried out these processes are important. When the law and political conditions of the period are taken into consideration, it is concluded that the decision to renew the elections was made in accordance with the law and that the Second Grand National Assembly of Turkey that made the 1924 Constitution used its democratic primary constituent power powers.

Anahtar Kelimeler

Constitution , constituent power , 1924 Constitution , national sovereignty , constituent assembly

Etik Beyan

This article is not subject to Ethics Committee permission.

Kaynakça

• Alpkaya F, Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu (2. Baskı İletişim Yayınları 2021)
• Anayurt Ö, Anayasa Hukuku Genel Kısım (7. Baskı, Seçkin Yayınevi 2024)
• Balta T B, “Önsöz”, 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri, Şeref Gözübüyük ve Zekâi Sezgin, (A.Ü.S.B.F. İdari İlimler Enstitüsü Yay. 1957)
• Başgil A F, Esas Teşkilat Hukuku, Birinci Cilt, Türkiye Siyasi Rejimi ve Anayasa Prensipleri (1960 Tarihli Basıdan Tıpkı Basım On İki Levha Yayınevi 2019)
• Can O, Kurucu İktidar (Alfa Yayınevi 2013)
• Çelik D B, Kurucu İktidar-Hükümet Sistemi-Vatandaşlık Ve İdari Yapılanma Tartışması Çerçevesinde 1924 Anayasası’nın Yapım Süreci (Yetkin Yayınevi 2016)
• Erdoğan M, Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset (7. Baskı Liberta 2011)
• Gözler K, Anayasa Hukukunun Genel Esasları (14. Baskı, Ekin Basın Yayın Dağıtım 2022) 104.
• Gözler K, Kurucu İktidar (Ekin Kitabevi 1998)
• Gözler K, Türk Anayasa Hukuk Dersleri (27. Baskı, Ekin Yayınevi 2023)
• Güneş İ, Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923) (Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 1997).
• Karpat K H, Türk Siyasi Tarihi, Siyasal Sistemin Evrimi (Timaş Yayınevi 2011)
• Kili S ve Gözübüyük Ş, Sened-i İttifak’tan Günümüze Türk Anayasa Metinleri (Yenilenmiş 3. Baskı, İş Bankası Kültür Yayınları 1985)
• Koçak M, Batı’da Ve Türkiye’de Egemenlik Anlayışının Değişimi (Eski Kavramlar-Yeni Anlamlar) (Seçkin 2006)
• Mustafa Kemâl, Eskişehir-İzmit Konuşmaları (Kaynak Yayınevi 1993)
• Nohutçu A ve Ziyrek A, Osmanlı Türk Anayasa Metinleri (Savaş Yayınevi 2020)
• Ortaylı İ, Gazi Mustafa Kemal Atatürk (Kronik Yayınları 2018)
• Özbudun E, 1921 Anayasası (Atatürk, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları 2008)
• Özbudun E, 1924 Anayasası (İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2012)
• Sağlam F, Anayasa Hukuku Ders Notları (Yakın Doğu Üniversitesi Yay. 2013)
• Sezgin Ö, Türk Kurtuluş Savaşı ve Siyasal Rejim Sorunu (İkinci Baskı İmge Kitabevi 2005)
• Smith E C, “Giriş”, Şeref Gözübüyük-Zekai Sezgin, 1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri (Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 1957)
• Soysal M, Dinamik Anayasa Anlayışı, Anayasa Dialektiği Üzerine Bir Deneme (AÜSBF Yay 1969)
• Tanör B, Kurtuluş Kuruluş (Genişletilmiş 4. Baskı Cumhuriyet Kitapları 2002)
• Tanör B, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri (Yapı Kredi Yayınları 1998)
• Teziç E, Anayasa Hukuku (15. Bası Beta Yayınevi 2012)
• Tunaya T Z, “Hakimiyet-i Siyasiye Ve Milli Egemenlik: Türkiye’de Siyasal Rejimin Meşruluğunun Dayandığı Temeller”, Türk Siyasal Hayatının Gelişimi, Ed.: Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay, (Beta Yayım 1986)
• Tunaya T Z, ‘Osmanlı İmparatorluğu’ndan Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Rejimine Geçiş’ iç Ersin Kalaycıoğlu-Ali Yaşar Sarıbay (eds), Türk Siyasal Hayatının Gelişimi (Beta Basım Yayım 1986)
• Tunaya T Z, Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952 (İkinci Basım Arba Yayınları 1995)
• Tunçay M, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931) (3. Basım Yurt Yayınları 1999)
• Akandere O, ‘Atatürk’ün İzmit Basın Toplantısı (16-17 Ocak 1923) Ve Bu Toplantıda Verilen Önemli Mesajlar’ (2001) 2 [1] Selçuk İletişim 124
• Bayrak M B, ‘Meclis Tutanakları Üzerinden 1924 Teşkilât-ı Esasiye Kanunu Tartışmaları’ (2014) [21] Memleket Siyaset Yönetim 189
• Güneş İ, ‘1923 Seçimlerinde Oylar Nasıl Kullanıldı?’ (1991) 46 [1] Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 253
• Kürkçüoğlu E, ‘1923 Seçimleri’ (1989) 1 [3] Atatürk Dergisi 121
• Mumcu A, ‘1924 Anayasası’ (1986) 2 [5] Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 383
• Okandan R G, ‘Milli Hâkimiyet, Millî İrade Mefhumlarının Ve Kuvvetler Birliği Sisteminin Esas Teşkilât Hukukumuza Girişi’ (1961) 27 [1-4] İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 21
• Tunaya T Z, ‘TBMM Hükümetinin Kuruluşu ve Siyasi Karakteri’ (1958) 23 [3-4] İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 227
• Erdoğan M, 1923 Seçimleri, Yüksek Lisans Tezi, (Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000)