Ken‘ān Rifā‘ī and the Dynamics of Late Ottoman Sufi Poetry: Continuity, Innovation, and Intellectual Engagement

Year 2024, Volume: 3 Issue: 2, 87 - 123, 24.12.2024

Arzu Eylül Yalçınkaya

https://doi.org/10.32739/ustad.2024.6.70

Abstract

This article examines the poetry of Ken‘ān Rifā‘ī (1867-1950), a late Ottoman sufi bureaucrat, poet, and
musician. It explores Rifā‘ī’s contributions to Turkish Sufi poetry, focusing on his role as a bridge between
the Ottoman Sufi tradition and the intellectual world of the late Ottoman period. In his work, İlâhiyât-ı
Ken‘ân, Rifā‘ī reinterprets traditional Sufi themes such as divine love, dervishhood, and the unity of being
during the socio-political transformations of the Tanzimat and Constitutional eras, developing a voice,
unique to his time. His poetry skillfully combines Sufi metaphysical concepts with contemporary issues
like homeland, freedom, and progress, offering meaningful responses to changing social realities while
preserving the spiritual essence of Ottoman Sufi thought. This study conducts a detailed textual analysis
of İlâhiyât-ı Ken‘ân, positioning Rifā‘ī’s works within their historical and socio-political contexts and
highlighting his ability to engage tradition while addressing the needs of his era. Rifā‘ī emerges not only
as a guardian of Sufi ideals but also as a significant cultural figure, adapting and integrating these ideals
into the contemporary realities of his time.

Keywords

Turkish Sufi Poetry, Late Ottoman Period, Sufism, Ken‘ān Rifā‘ī.

Kenân Rifâî ve Son Dönem Osmanlı Tekke Şiiri: Süreklilik, Yenilik ve Entelektüel Katılım

Abstract

Bu makale, geç Osmanlı dönemi sufi bürokratlarından, şair ve müzisyen Kenân Rifâî’nin (1867-1950)
şiirlerini incelemektedir. Rifâî’nin Türk tasavvuf şiirine katkıları, onun Osmanlı tasavvuf geleneği ile geç
Osmanlı entelektüel dünyası arasındaki köprü işleviyle ele alınmıştır. İlâhiyât-ı Ken‘ân adlı manzum eserinde
Rifâî, Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinin sosyo-politik dönüşümleri sırasında, ilâhî aşk, dervişlik ve
vahdet-i vücûd gibi temel tasavvufî temaları yeniden yorumlayarak dönemine özgü bir ses geliştirmiştir.
Şiirlerinde, tasavvufî metafizik kavramları vatan, hürriyet ve terakkî gibi çağın meseleleriyle harmanlayarak,
Osmanlı tasavvuf düşüncesinin mânevî özünü korurken, değişen toplumsal gerçeklere anlamlı cevaplar
sunmuştur. Bu çalışma, İlâhiyât-ı Ken‘ân’ın ayrıntılı bir metin analizini yaparak Rifâî’nin eserlerini tarihî
ve sosyo-politik bağlamda konumlandırmakta ve onun şiirlerini hem gelenekle uyum içinde hem de dönemin
ihtiyaçlarına yanıt verecek şekilde anlamlandırmaktadır. Rifâî, şiirleriyle sadece tasavvufî idealleri
korumakla kalmamış, aynı zamanda bu idealleri çağın gerçekleriyle ustaca uyumlandırarak önemli bir
kültürel figür olarak öne çıkmıştır.

Keywords

Türk Tasavvuf Şiiri, Geç Osmanlı Dönemi, Tasavvuf, Ken’ân Rifâî.

References

• Abdulbâki, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l- Müfehres li Elfâzi’l-Kur’ân, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Tasavvuf, İslâm’da Mânevi Devrim. Translated by H. İbrahim Kaçar, Murat Sülün, İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
• Ahmet Midhat Efendi. Ben Neyim? Hikmet-i Maddiyeye Müdafaa. İstanbul: Tercümân-ı Hakîkat Matbaası: 1891.
• Akçura, Yusuf. Üç Tarzı Siyaset. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018.
• al-Hucvirî, Ali b. Osman. Hakikat Bilgisi: Keşfu’l-Mahcûb. ed. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• al-Sarrāj, Abū Naṣr, el-Lumaʿ fī al-taṣawwuf. Translated by R. A. Nicholson. Leiden: Brill, 1914.
• Andrews, Walter G., Black, Najaat, and Kalpaklı, Mehmet. Ottoman Lyric Poetry: An Anthology. Austin: University of Texas Press, 2006.
• Ankaravî, İsmâil Rusûhî. Minhâcü’l-Fukarâ. ed. Sâfi Arpaguş. İstanbul: Vefa Yayınları, 2008.
• Aracı, Emre. “The Turkish Music Reform: From Late Ottoman Times to the Early Republic,” in Turkey’s Engagement with Modernity: Conflict and Change in the Twentieth Century. ed. Celia Kerslake and Kerem Öktem. 336–148. London: Palgrave Macmillan, 2010.
• Arberry, A. J. Classical Persian Literature. London: Allen & Unwin, 1958.
• Aşkar, Mustafa. “Niyâzî-i Mısrî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, 2007, 166-169.
• Ateş, Süleyman. Cüneyd-i Bağdâdî: Hayatı, Eserleri ve Mektupları. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1969.
• Aydın, Mehmet. “İnsân-ı Kâmil”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 2000, 330-331.
• Ayverdi, Samiha, Nezihe Araz, Safiye Erol, Sofi Huri. Kenan Rifai ve Yirminci Asrın Işığında Müslümanlık. İstanbul: Kubbealtı, 2003.
• Azamat, Nihat. “Osman Şems Efendi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, 2007, 473-475.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Osmanlı İmparatorluğunda Bir İskân ve Kolonizasyon Metodu Olarak Vakıflar ve Temlikler, I. İstila Devirlerinin Kolonizatör Türk Dervişleri ve Zâviyeler”, Vakıflar Dergisi 2/2 (1942), 279-387.
• Bilgin, A. Azmi. “Osmanlılar (tekke şiiri)”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, 2007, 559-562.
• ---. “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”. İlmi Araştırmalar, I (1995): 61-82.
• ---. “Tekke Edebiyatı”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XL 2011), 381-384.
• Binark, İsmet. Dost Kapısı: Ezel ve Ebed Arasında Ken’ân (Rifâî) Büyükaksoy. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2005,
• Cevahiroğlu Ömür, Melek. “The Sufi Order in a Modernizing Empire: 1808-1876.” Tarih 1, 1 (2009): 78-79.
• Crooks, Peter and Parsons, Timothy. “Empires, Bureaucracy and the Paradox of Power”, in Empires and Bureaucracy in World History: From Late Antiquity to the Twentieth Century, edited by Peter Crooks and Timothy Parsons. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
• Curry, John J. “Sufism in the Ottoman Empire,” in Routledge Handbook on Sufism, edited by Lloyd Ridgeon. 399-413. London: Routledge, 2021.
• Çağrıcı, Mustafa. “Hürriyet”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XVIII, 1998, 502-505.
• ---. “Vatan”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XLII, 2012, 563-564.
• Çavdar, Necati. “Ali Suavi’de Terakki ve Medeniyet Düşüncesi: Muhbir Yazıları", Türk Dünyası Araştırmaları 126, 149 (2020): 307-322.
• Çetinsaya, Gökhan. “Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat Zihniyeti” (The Mindset of Tanzimat from Kalemiyye to Mulkiye), Cumhuriyet’e Devreden Düşünce Mirası: Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi (The Legacy of Thought Transferred to the Republic: Learning from the Tanzimat and the Constitutional Eras), edited by Tanıl Bora, Murat Gültekingil. Istanbul: İletişim, 2017.
• Dânişzâde Şevket Gavsî, “Musikînin Edebiyata Tatbiki”, Peyâm-ı Edebî, İstanbul: 1330 [1912], 34: 5.
• Demirli, Ekrem. İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan (God and Human in Islamic Metaphysics). İstanbul: Alfa Yayınları, 2017.
• ---. “Niyâzî-i Mısrî (Tasavvufî Görüşleri)”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIII, 2007, 169.
• ---. “Yunus Emre’de İnsanın Kadîmliği Sorunu: ‘Ezelî Vatanda İdik’”. Doğumunun 770. Yıldönümünde Uluslararası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri.98-109. İstanbul: İBB Kültürel ve Sosyal İş ler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• DİA. “Encümen-i Şuarâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XI, 1995, 179-181.
• el-Herevî, Hâce Abdullah. Menâzilü’s-sâirin. trans. Abdürrezzak Tek, Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• Erbay, Erdoğan. “Terakki, İslam ve Ahmed Midhat Efendi”, Ahmet Midhat Efendi, edited by Mustafa Miyasoğlu. Ankara: Kültür Ve Turizm Bakalığı, 2012.
• Ergün, Mustafa, Çiftçi, Barış. “Türk Dünyasının İlk Ortak Eğitim Reformu: Usûl-i Cedîd Hareketi”. I. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kurultayı. 1-14. İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, 2006.
• Ersoy, Mehmet Akif. Safahat [Stages]. Edited by M. Ertuğrul Düzdağ. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1987.
• Findley, Carter. Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789- 1922. Princeton: Princeton University Press, 1980.
• Gibb, Elias John Wilkinson, and Edward Granville Browne. A History of Ottoman Poetry. London: Luzac, 1907. Güldütuna, Hatice Dilek, Kayahan, Nazlı. “The Concept of the Goodly Life (Ḥayāt Ṭayyiba) in the Works of Kenan Rifā‘ī”. Journal of Islamic and Muslim Studies, Indiana University Press 7, 2 (2022): 50-82.
• Güler, Ömer Faruk, Merve Yıldız. “Eşrefoğlu Rûmî Dîvânı’ndaki Dinî Tipler Üzerine Bir Değerlendirme”. RumeliDE Uluslararası Hakemli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 32 (2023): 695-722.
• Güler, Feyza. “Şeyh Üftâde’nin Tasavvuf Anlayışında Aslî Vatan Düşüncesi ve Kaynakları”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IV, 2 (2017): 191-207.
• Halman, Talat S. A Millennium of Turkish Literature: a Concise History. Edited by Jayne L. Warner, Newyork: Syracuse University Press, 2011. Hanioğlu, Şükrü. A Brief History of Ottoman Empire. Princeton: Princeton University Press, 2008.
• ---. Preparation for a Revolution: The Young Turks, 1902-1908. New York: Oxford University Press, 2001.
• Hofer, Nathan. “Endowments for Sufis and Their Institutions,” in Sufi Institutions, edited by Alexandre Papas. Leiden: Brill, 2021.
• Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. I. ed. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Işık, Sever. “Akideden Mite: Antikite’den 20. Yüzyıla İlerleme Kavramı”. Gaziantep University Journal of Social Sciences 17, I (2017): 15-31.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. Resâilu İbnü’l-Arabî: İbni Arabî’nin Risâleleri. I. Translated by Vahdettin İnce. İstanbul: Kitsan Yayınevi, (t.y.).
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemal. “Tâhir”, Son Asır Türk Şairleri. 1-10. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1970.
• Jalāl al-Dīn Rūmī. The Mathnawī of Jalāluddīn Rūmī, I-VI. Edited by Reynold A. Nicholson. London: The Cambridge University Press, 1925-1940.
• Jamal, Mahmood. “Introduction.” Islamic Mystical Poetry, Sufi Verse from the Early Mystics to Rumi. London: Penguin Books, 2009.
• Kafadar, Cemal. Kim Varmış Biz Burada Yoğ İken? Dört Osmanlı: Yeniçeri, Tüccar, Derviş ve Hatun. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Kalkışım, M. Muhsin. “Şeyh Galib”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXIX, 2010, 54-57.
• Kara, İsmail. “İslamcılık”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce VI: İslamcılık. Edited by Yasin Aktay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
• Kara, Mustafa. Din-Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergah Yayınları, 2013.
• ---. Metinlerle Günümüz Tasavvuf Hareketleri. İstanbul: Dergah Yayınları, 2010.
• Kelâbâzî, Ebu Bekir. Doğuş Devrinde Tasavvuf, Ta’arruf. Edited by Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1992.
• Kemâl, Nâmık. Vatan Yahut Silistre. İstanbul: Trend Yayınları, 2004.
• Konevî, Sadrettin. Vahdet-i Vücûd ve Esasları. Translated by Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Köprülü, Mehmet Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1976.
• Mardin, Şerif. Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu (The Genesis of Young Ottoman Thought). Translated by Mümtazer Türköne, Fahri Unan, İrfan Erdoğan. İstanbul: İletişim, 2018.
• Martran, Robert. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Translated by Server Tanilli. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 1989.
• Oktay, Neşe. “Recâizade Mahmut Ekrem ile Muallim Naci Tartışmasını Kanon Üzerinden Okumak”. RumeliDE Uluslararası Hakemli Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 38 (2024): 310-325.
• Ortaylı, İlber. İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim Yayıncılık, 2003.
• Quataert, Donald, The Ottoman Empire 1700- 1922. London: Cambridge University Press, 2005.
• Rifâî, Ken’ân. Rehber-i Sâlikîn. Edited by Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenan Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019. Rifâî, Ken‘ân. İlâhiyât-ı Ken’ân. Edited by Yusuf Ömürlü, Dinçer Dalkılıç. İstanbul: Günlük Ticaret Gazetesi Tesisleri, 1988.
• ---. İlâhiyât-ı Ken’ân, Notalarıyla Bestelenmiş İlâhiler. Edited by Yusuf Ömürlü. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Yayınları, 2013.
• ---. Listen from Love. Translated by Asuman Sargut Kulaksız, Aylin Yurdacan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2021.
• ---. Rehber-i Sâlikîn. İstanbul, n.p., 1909.
• ---. Seyyid Ahmed er-Rifâî. ed. Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenan Eğitim Kültür ve Sanat Vakfı Yayınları, 2015.
• ---. Sohbetler. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2000.
• ---. Şerhli Mesnevî-i Şerîf. İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2000.
• ---. Tuhfe-i Ken’ân: Armağan. Edited by Mustafa Tahralı. İstanbul: Cenan Eğitim, Kültür ve Sağlık Vakfı Neşriyâtı, 2018.
• Schimmel, Annemarie. Mystical Dimensions of Islam. Edited by Carl W. Ernst. Chapel Hill: University of North Carolina Press, 2011.
• Silverstein, Brian. “Sufism and Modernity from the Empire to the Republic,” in Islam and Modernity in Turkey, edited by Brian Silverstein. 65-66. New York: Palgrave Macmillan, 2011.
• Somel, Selçuk Akşin, and Seyfi Kenan. “Introduction: The Issue of Transformation within the Ottoman Empire,” in The Ottoman Empire and Its Heritage: Politics, Society and Economy, edited by Suraiya Faroqhi and Boğaç Ergene. Leiden: Brill, 2021.
• Şeyh Galib. Hüsn ü Aşk. Edited by Muhammed Nur Doğan. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Şişman, Adnan. “Galatasaray Mekteb-i Sultânîsi”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XIII, 2002, 323.
• Tahralı, Mustafa, “Ken’ân Rifâî”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXV, 2002, 254-255.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. 19. Asır Türk Edebiyatı. İstanbul: Çağlayan Kitabevi, 1988.
• Tatçı, Mustafa. “Yunus Emre”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XLIII, 2013600-606.
• Tekin, Mehmet. “Halkımızı Okumaya Alıştıran İlk Gazete: Tercümân-ı Hakikat”. Tarih ve Edebiyat Mecmuası 18, 12 (1982): 28-33.
• Terzioğlu, Derin. “Sufi and the Dissident in the Ottoman Empire: Niyazī-i Mısrī 1618-1694.” PhD Diss., Harvard University, 1999.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hezec”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XVII, 1998 302-304.
• Turan, Fikret. “Erken Dönem Türk Tasavvuf Şiirinde Dervişane Üslup ve Nazım Dili Tercihleri”. Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu Bildiriler 1-2 Kasım 2013 Kırşehir. Edited by Fatih Köksal. 455-462. Kırşehir: 2013.
• Türesay, Özgür. “Between Science and Religion: Spiritism in the Ottoman Empire (1850s-1910s).” Studia Islamica, 113 (2018): 166-200.
• Uçman, Abdullah. “Muallim Nâci”. TDV İslâm Ansiklopedisi, XXX, 2020313-316.
• Uludağ, Süleyman. “Aşk (Tasavvuf )”. TDV İslâm Ansiklopedisi, IV, 1991, 11-17.
• Ülger, Mustafa. “XIX. Yüzyıl Osmanlı Fikir Hayatında Konakların Yeri”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 13, 1 (2008): 197-206.
• Ülken, Hilmi Ziya. Tanzimat’tan Sonra Fikir Hareketleri. İstanbul: Maarif Vekaleti, 1940. Ünal, Mehmet, Nurettin Çalışkan. “Türk Şiirinde Vatan Kavramının Anlam Seyri”. Sosyal Bilimler Dergisi 4, 11 (2017): 264-286.
• Yalçınkaya, Arzu Eylül. Ken’ân Rifâî: Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. İstanbul: Nefes Yayınevi, 2021.
• Yazıcı, Tahsin. “Derviş”. TDV İslâm Ansiklopedisi, IX, 1998188-190.
• Yılmaz, İbrahim. “Klasik Arap Şiirinde Nazım Şekilleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2004): 109-136.
• Zihni, Mehmed. Meşâhîrü’n-nisâ. II. İstanbul: Dârü’l-matbaati’l-âmire, 1295 [1877].