Ahzâb Sûresi 4-5 ve 37. Âyetler Bağlamında Evlatlık Kurumu

Year 2022, Volume: 2 Issue: 2, 39 - 51, 30.11.2022

Sariye Eryiğit

Abstract

İnsanlık tarihiyle beraber dünya üzerinde yer alan aile kurumu, toplumlar için çok önemlidir. Ailenin, ahlaken sağlam ve düzgün olması toplumları da güçlü yapmaktadır. Aileyi aile yapan, yuvaları sıcak bir mekâna çeviren elbette ki ailenin bir parçası olan çocuklardır. Aileler, dini, sosyolojik veya psikolojik nedenlerden dolayı çocuk sahibi olmak istemektedirler. Fakat ne kadar çok istenirse istensin bazı aileler çocuk sahibi olamamaktadırlar. Çocuk sahibi olamayan aileler, bu eksiklerini gidermek için evlat edinme yöntemine başvurmaktadırlar. Bazen de çocuk sahibi olsalar dahi, aileler, farklı nedenlerden dolayı evlat edinme yolunu tercih etmektedirler. Dünya üzerinde yaşayan çeşitli milletler ve devletlerin, bazı farklılıklarla uygulamış oldukları evlat edinme, aileler ve toplumlarda birtakım sıkıntılara yol açmaktadır. Cahiliye döneminde yaygın olan evlatlık kurumu “tebenni” olarak adlandırılmıştır. Araplar için ailesine katmak istedikleri kişinin nesebinin belli olup olmaması önem arz etmemekte, evlat edinecekleri bireyin babasının veya vasisinin rızası ve şahitlerin huzurunda bunu ilan etmekteydiler. Bu uygulamadan sonra evlat edinilen, evlat edenin öz çocuklarının sahip olduğu tüm haklara sahip olmaktaydı. Nitekim Hz. Peygamber, Zeyd b. Hârise’yi cahiliye döneminde evlat edinmiş ve bu evlatlık İslâm’ın ilk yıllarında Ahzâb Sûresi 4-5 ve 37. âyetler gelinceye kadar devam etmiştir. Daha önce de belirttiğimiz gibi evlatlık kurumu geçmişte olduğu gibi günümüzün de önemli meselelerinden birisi durumundadır. Bu sebeple evlat edinmek isteyenler konu hakkında İslâm Dini’nin görüşünü öğrenmek istemektedirler. Araştırmada evlatlık kurumunun yol açtığı sorunlar Ahzâb Sûresi’nde bulunan ilgili ayetler ışığında mahremiyet, miras ve nesep olarak üç başlık altında ele alınmaktadır. Çalışma yapılırken birincil kaynak olarak Kur’ân ve çeşitli dönemlerde yazılmış tefsir eserlerinden faydalanılmıştır. Yine çalışmada konu ile ilgili yazılmış kitap, tez ve makaleler de kaynak olarak kullanılmıştır. Evlatlık kurumu mahremiyet açısından incelendiğinde, evlat edinilen ile evlat edinen aile aynı çatı altında duracaklarından dolayı karşılıklı mahremiyet yasaklarının çiğneneceği konusunda eserler arasında fikir birliği olduğu görülmektedir. Konu miras açısından ele alındığında, mirasla ilgili ayetler incelenmiş ve orada evlatlığın miras üzerinde bir hakkı bulunmadığı görülmüştür. Bu yüzden de evlatlığın hiçbir hakkı olmadığı halde gerçek varislerin hakkına ortak olması durumunda, aile ile evlatlık arasında sorunlara yol açabileceği gözlemlenmektedir. Evlatlık kurumun yol açtığı bir diğer sorun nesep konusudur. İncelenen eserlerde, evlatlık olarak alınarak başkasının nesebine dahil edilen çocuğun ileride gerçek nesebinin unutulacağından bahsedilmektedir. Bunun neticesinde de evlatlığın bilmeden yasak olan bir mahremiyle evlenebileceği ya da evlenmesi yasak olmayan kişilerle arasına boşu boşuna nikah engeli koyacağı belirtilmektedir. Nitekim Yüce Allah, önce -Ahzâb Sûresi 4. ve 5. ayetlerle, insanların kendi sulbünden olmayan kişileri evlat edinmelerinin hiçbir geçerliliği olmadığını açıklamaktadır. Devamında da evlatlık kurumunun kaldırıldığı görülmektedir. Daha sonra aynı sûre içerisinde bulunan 37. âyetle, cahiliye döneminde uygulanan “evlatlığın boşadığı hanımıyla evlenilmez” kuralının kaldırıldığı ifade edilmektedir. Yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı evlat edinme yasaklanırken Allah’ın pek çok ayette yetime, kimsesize sahip çıkmayı, onları bakıp gözetmeyi buyurduğu dikkat çekmektedir. Zira insanlar kimsesizleri kendi neseplerine dahil etmeden, mahremiyet konusuna dikkat ederek bakabilir, onları sevebilir ve bütün sorumluluklarını üstlenebilirler. Evlat edinmede yasaklanan şeyin, evlatlığa öz oğul haklarının yüklenmesi olduğu görülmektedir. Yoksa onların bakılıp, gözetilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanmasında bir sorun olmadığı anlaşılmaktadır.

Keywords

Tefsir, Kur’ân, Ahzâb Sûresi, Âyet, Evlatlık Kurumu

Adoption Institution The Context of Verses 4-5 and 37 in Surah Ahzab

Abstract

References

• Abduh, Muhammed-Rıza, Muhammed Reşid. “Tefsiru’l Menâr”. çev. Ali Riza Temel. İstanbul: Ekin Yayınları, 2014.
• Acar, Abdullah. “İslâm’da Evlat Edinme Yasağının Hikmetinin Hz. Yusuf ve Hz. Musa’nın Evlatlık Olmaları ile İrtibatı”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 33 (2019), 423-451.
• Acar, H. İbrahim. “İslâm Hukuku Açısından Evlat Edinme ve Hz. Peygamber’in Zeynep’le Evliliği.” İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 7 (Nisan 2006), 99-110.
• Ali, Cevad. el-Mufassal fi Tarihi’l-Arap Kable’l-İslâm. Dâru’s-sâki, 1422/2001.
• Altuntaş, Halil-Şahin, Muzaffer. Kur’ân-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İleri Bakanlığı. 11. Baskı. 2010.
• Ataay, Aytekin M. “Medeni Hukukda Evlat Edinme”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 21/1-44 (Temmuz 2011), 266-355.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat. 1990.
• Aydın, Mehmet Akif. “Evlat Edinme”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/527-529. İstanbul: TDV Yayınları. 1995.
• Aydın, Mustafa. Sistematik Aile Sosyolojisi. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları. 2013.
• Bektaş, Meryem. İslâm Hukukunda Çocuk Hakları Bağlamında Koruyucu Aile. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Kur’ân-ı Kerim’in Meali Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi. 1965.
• Çetiner, Bedreddin. Fâtiha’dan Nâs’a Esbâb-ı Nüzûl. İstanbul: Çağrı Yayınları. 3. Baskı. 2010.
• Demircan, Adnan. Cahiliyeden İslâm’a Kadın ve Aile. İstanbul: Beyan Yayınları, 2015.
• Ebu Abdillâh Fahrûddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin er-Râzî. Mefâtîhu’l-Gayb et-Tefsîrü’l kebîr. Beyrut: Dâru İhyâ’il Kütübi’l Arabiyye. 3. Baskı. H. 1420.
• Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr b. Ferh el-Kurtubi. el-Câmi ‘li-ahkâmi’l-Kur’ân. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrıyye. 2. Baskı. 1384/1964.
• Ebu Cafer Muhammed b. Ahmed b. Cerir et-Taberi. Câmiu’l-beyân an Te’vîli Âyi’l Kur’ân. Müessesetü’r-Risale. 1. Baskı. 1420/2000.
• Ebu Hafs Necmüddin Ömer b. Muhammed b. Ahmed en-Nesefi es-Semerkandî. et-Teysîr fi’t tefsîr. İstanbul: Darül-lübab Lid-dirasat ve Tahkiküt-Türas. 1. Baskı. 1440/2019.
• Ebu’l-Hasen Mukâtil b. Süleyman b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Et-Tefsîü’l-kebîr. Beyrut: Da İhyâ’it Turas. 1. Baskı. H. 1423.
• Ebu’l-Fida İmâdüddin İsmail b. Şihâbiddin Ömer b. Kesir b. Dav b. Kesir el-Kaysi el-Kureysi el-Busravi ed-Dımaşkı eş-Şafii. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm. Daru’l-fikr. 1414/1994.
• Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmi ez-Zemahşeri. el-Keşşaf an Hakâ’iki Ğavâmidi’t-Tenzil ve Uyuni’l-Ekâvil Fi Vucûhi’t-Te’vil. Beyrut. Dâru İhyâi’l Kütübi’l Arabiyye. ts.
• Ebussuûd Efendi. İrşâdü’l- ‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Daru İhyai’t Türasi’l-Arabi. ts.
• Ekşi, Ahmet. İslâm Hukuku Bakımından Evlat Edinme. İstanbul: Ensar Neşriyat. 1. Baskı, 2019.
• Fayda, Mustafa. “Cahiliye” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları. 1993.
• Görgülü, Ülfet. “Koruyucu Aile Uygulamasının İslâm Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, 23(2014), 45-58.
• Haldun, İbn. Mukaddime. çev. Zakir Kadiri Ugan. İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları. 1988.
• Karaman, Fikret. vd. Dini Kavramlar Sözlüğü. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Karaman, Hayrettin. İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat. 1985.
• Karaman, Hayret. Mukayeseli İslâm Hukuku. İstanbul: İz Yayıncılık. 9. Baskı, 2016.
• Karaman, Hayrettin. Çağrıcı, Mustafa. Dönmez, Kâfi. Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2006.
• Kardavi, Yusuf el. İslâm’da Helâl ve Haram. çev. Mustafa Varlı. İstanbul: Şamil Yayınevi, 3. Baskı.1974.
• Kılıçoğlu, Ahmet M.. Aile Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi. 4. Baskı, 2019.
• Kısa, Mahmut. Kısa Açıklamalı Kur’an-ı Kerim Meali. Konya: Armağan Kitaplar Yayınevi. 5. Baskı, 2010.
• Köse, Murtaza. “Mukayeseli Hukukta Evlat Edinme Problemi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 0/15 (Haziran 2001), 267-306.
• Kutub, Seyyid. Fî Zılâli-Kur’ân . Beyrut-el-Kâhira. Darü’ş-Şuruk. 17. Baskı. H. 1412.
• Mevdûdî, Ebu’l A‘lâ. Tefhimu’l Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayani, Yusuf Karaca, Nazife Şişman, İsmail Bosnalı, Ali Ünal, Hamdi Aktaş. İstanbul: İnsan Yayınları. 2. Baskı. 1996.
• Sâbûni, Muhammed Ali. Ahkâm Tefsiri. çev. Mazhar Taşkesenoğlu. İstanbul: Şamil Yayınevi. 1984.
• Sağlam, Osman. İslâm Hukuku Açısından Evlat Edinme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Sarıçam, İbrahim. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı. Ankara: DİB Yayınları. 9. Baskı, 2014.
• Serinsu, Ahmet Nedim. Dini Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. 2009.
• Teber, Hatice. “Evlenme”, Hayat Rehberi Kur’ân Konulu Tefsir. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2021. 478-498.
• Uludağ, Süleyman. İslâm’da Emir ve Yasakların Hikmeti. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 3. Baskı. 1992.
• Yazıcı, Ergun. “Korunmaya Muhtaç Çocuklar ve Çocuk Evleri”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9/18(2012), 499-525.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi. ts.
• Yeğin, Abdullah. Yeni Lûgat. Yeni Asya Yayınları. 3. Baskı. 1975.
• Yıldırım, Mustafa. İslâm Hukuku Açısından Evlat Edinme. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları. 2005.
• Zebidi, Zeynü’din Ahmed b. Ahmed b. Abdi’l-Lâtifi’z. Sahih-i Buhari Muhtasarı Tecrid-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. çev. Kâmil Miras. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 6. Baskı, 1981.