ACADEMIC REFLECTIONS ON ORAL CULTURE AND TRADITIONAL KNOWLEDGE IN SAFRANBOLU: AN EVALUATION OF TURKISH FOLKLORE LITERATURE

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 33 - 63, 30.06.2025

Berrin Sarıtunç

Abstract

This study aims to analyze how the elements of oral culture and traditional knowledge systems of Safranbolu—one of Turkey’s most prominent cultural heritage sites listed by UNESCO—are represented in Turkish folklore literature. Through a bibliographic evaluation of academic theses, articles, conference proceedings, and book chapters published between 1980 and 2025, the study investigates the extent to which key themes such as folk narratives, belief practices, rites of passage, traditional crafts, and everyday cultural life have been examined in relation to Safranbolu.
Within the methodological and conceptual framework of folkloristics, the study categorizes and analyzes the thematic diversity, disciplinary orientations, methodological approaches, and diachronic developments in scholarly production concerning Safranbolu. The findings reveal that, beyond its architectural identity, Safranbolu also contributes significantly to folkloric research through its living cultural components. However, these contributions are often limited to tourism-oriented studies, indicating a thematic imbalance in the literature.
By making the current body of knowledge on Safranbolu more visible within Turkish folklore studies, this research not only reveals the thematic and methodological orientations in the field but also sheds light on underexplored areas and provides a potential roadmap for future studies. The role of women narrators, master-apprentice traditions, and local memory-bearers is highlighted as crucial yet understudied dimensions of the oral heritage of Safranbolu. This bibliographic analysis thus systematically reveals the contribution of Safranbolu’s oral memory and traditional knowledge transmission to contemporary folkloristic discourse.

Keywords

SAFRANBOLU , TURKİSH FOLKLORE , UNESCO , SOKÜM , BİBLİOGRAPHİC ANALYSİS , İNTENGİBLE CULTURAL

SAFRANBOLU’DA SÖZLÜ KÜLTÜR VE GELENEKSEL BİLGİNİN AKADEMİK YANSIMALARI: TÜRK HALKBİLİMİ LİTERATÜRÜ ÜZERİNE BIR DEĞERLENDİRME

Abstract

Bu çalışma, Türkiye’nin UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan nadide kültürel miras alanlarından biri olan Safranbolu’nun sözlü kültür ögeleri ile geleneksel bilgi sistemlerinin, halkbilimi literatüründe nasıl temsil edildiğini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Özellikle 1980–2025 yılları arasında yayımlanmış olan akademik tezler, makaleler, bildiriler ve kitap bölümleri üzerinden gerçekleştirilen bu bibliyografik değerlendirme; Safranbolu’nun halk anlatıları, inanç pratikleri, geçiş dönemi ritüelleri, geleneksel el sanatları ve gündelik yaşam kültürü gibi temalarda ne ölçüde incelendiğini ortaya koymaktadır.
Çalışmada, halkbilimi disiplinin yöntem ve kavramsal çerçevesi doğrultusunda, Safranbolu’ya ilişkin akademik üretimin tematik çeşitliliği, disipliner eğilimleri, yöntemsel yaklaşımları ve zaman içinde gösterdiği gelişim çizgisi sınıflandırılarak analiz edilmiştir. Elde edilen bulgular, Safranbolu’nun mimari dokusu kadar, yaşayan kültür öğeleriyle de halkbilimi araştırmalarına önemli katkılar sunduğunu ortaya koymakta; ancak bu katkıların büyük oranda turizm odaklı çalışmalarda sınırlı kaldığını göstermektedir.
Bu yönüyle çalışma, Türk halkbilimi literatüründe Safranbolu’ya ilişkin mevcut bilgi birikimini görünür kılmakta; aynı zamanda alanın eksik kalan yönlerine ışık tutarak yeni araştırmalara yön verme potansiyeli taşımaktadır. Safranbolu’nun sözlü kültür belleği ve geleneksel bilgi taşıyıcılığı açısından halkbilimsel araştırmalara olan katkısı, bu bibliyografik değerlendirme ile sistematik biçimde ortaya konmuştur.

Keywords

SAFRANBOLU , TÜRK HALK BİLİMİ , UNESCO , SOKÜM , BİBLİYOGRAFİK ANALİZ , KÜLTÜREL MİRAS , SÖZLÜ KÜLTÜR

Ethical Statement

çalışmada etik kurula ihtiyaç bulunmamaktadır.

References

• Adıgüzel, Duygu. Somut Olmayan Kültürel Miras Kavramı ve Bu Mirasın Müze Aracılığıyla Korunması. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Ahunbay, Zeynep. Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon. İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları, 1996.
• Akbay, Özgenur. Karadeniz Yöresi Safranbolu İlçesi Kadın Giysilerinin Giyinme Kültürü Açısından İncelenmesi. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2014.
• Akca, Ümit. Safranbolu Seymenlik Kültüründe Müziğin Önemi ve Yeri. Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Aktüre, Sevgi- Şenyapılı, Tansı. Safranbolu'da Mekânsal Yapının Gösterdiği Nitelikler ve Koruma Önerilerinin Düşündürdükleri, Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, 1976.
• Altay, Tuba.Safranbolu’nun Sürdürülebilir Turizm Açısından Değerlendirilmesi ve Yerel Halkın Turizm Etkinliklerine Yaklaşımı, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2019.
• Arca, Deniz vd. “Tarihi Kentlere Yönelik Web CBS Uygulaması; Safranbolu Örneği”. Jeodezi ve Jeoinformasyon Dergisi, 104. 2011, 26-29. https://dergipark.org.tr/tr/pub/makuiibf/issue/69071/913293
• Arslan, Recep. “19. Y,üzyıldan 20. Yüzyılın Başlarına Safranbolu’da Debbağhaneler”. Avrasya Beşerî Bilim Araştırmaları Dergisi, 1/2, 2021, 90–110. https://dergipark.org.tr/tr/pub/abbad/issue/68209/1062952
• Aşkin, Feride Kübra. Safranbolu Geleneksel Yerleşim Dokusunun Ekolojik Kent Tasarımı Açısından Değerlendirilmesi, Karabük: Karabük Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2014.
• Aydoğan, Neval. Konaklama İşlevi ile Restore Edilen Geleneksel Safranbolu Evlerinde İç Mekân Düzenlemelerinin İrdelenmesi ve Bir Yöntem Önerisi, Ankara: Başkent Üniversitesi, Yüksek lisans tezi, 2019.
• Aygün, Göçen Seda. Kültür Turizmi ve Yerli Turistlerin Buna İlişkin Algıları Üzerine Bir Araştırma: Safranbolu Örneği, Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Ayvazpınarı, Burçin. Safranbolu’nun Şehir Coğrafyası, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek lisans tezi, 2020.
• Bakkaloğlu, Mine- Türker, Nuray- Dağ, Tuğba. “Safranbolu’nun tören yemekleri ve tören yemek kültürünün incelenmesi”, Journal of Academic Tourism Studies, 30/1, 2024, 27–45. https://doi.org/10.29228/jatos.74115.
• Batur, Afife. “Safranbolu’da Koruma Çalışmaları Üzerine”. Mimarlık, 275, 1998, 14.
• Batur, Afife. Geleneksel Türk Evi ve Safranbolu Evleri, İstanbul: Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları,1998.
• Bausinger, Hermann. Folk Culture in a World of Technology (E. Dettmer, Trans.). ABD: Indiana University Press, 1990.
• Baycar, Abdullah. “Yerel Gastronomi Kimlik Oluşumu Öğesi Olarak Gastronomi Müzeleri: Safranbolu Türk Kahve Müzesi Örneği”. Aydın Gastronomy, 6/2, 2022, 119–136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aydingas/issue/70799/1065233
• Ben-Amos, Dan. Do We Need İdeal Types of Folklore? In R. Bauman (Ed.), Folklore, Cultural Performances, and Popular Entertainments: a Communications-Centered Handbook, İngiltere, Oxford University Press, 1992, 9-17.
• Ben-Amos, Dan. “Toward a Definition of Folklore in Context”. The Journal of American Folklore, 84/331,1971, 3–15. https://doi.org/10.2307/539729
• Bilicioğlu, Hüseyin. Ortaokul Öğrencilerinin Yerel Tarih Öğretimine İlişkin Görüşleri: Safranbolu Örneği, Bartın: Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Bogenç, Çiğdem. (2016). Dünya Mirası Safranbolu Alan Yönetim Planının Geliştirilmesine Yönelik Bir Çalışma, Bartın: Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Bortolotto, Chiara. Le Patrimoine Culturel İmmatériel: Enjeux D’une Nouvelle Catégorie. Fransa, Éditions de la Maison des sciences de l’homme, 2007.
• Bortolotto, Chiara. Authenticity: A Non-Criterion for Safeguarding Intangible Cultural Heritage, in Intangible Heritage, ed. L. Smith and N. Akagawa, London: Routledge, 2007.
• Boz, Mustafa- Uğur, İsa. “Tarihi Kentler ve Turizm: Konaklama İşletmeleri Yöneticilerinin Safranbolu’da Turizm Gelişimine İlişkin Algıları”. 2. Uluslararası Turizm ve Yönetim Araştırmaları Kongresi, 1–3 Mayıs 2015, Kuşadası, Türkiye, 2015.
• Bozkurt Yıldırım, Gülşah. “Dünya Miras Şehri Safranbolu ile İlgili Lisansüstü Tezler”. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 5/1, 2022, 38–48.
• Canbulat, İbrahim. Safranbolu’nun Son Ustalarından Cumhuriyet’in İlk 80 Yılında Çarşı. Karabük: Karabük Üniversitesi Yayınları, 2022, 380-417.
• Cebeci, Ersin. Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Ekonomik Önemi ve Safranbolu Safranının SWOT Analizi, Zonguldak:
• Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Çağlayan, Evrim- Balun, Perihan- Bozkurt Yıldırım, Gülşah. “Safranbolu Üzerine Yazılan Lisansüstü Tezlerin Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi” Journal of Awareness, 7/4, 2022, 110–121. https://doi.org/10.26809/joa.9
• Çelik, Dilek- Özdemir, Melda. “Safranbolu İlçesinde Yemeni Yapımı”, Turkish Studies, 8/6, 2013, 133–147. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.5112.
• Çelik, Dilek, “Geleneksel Safranbolu Evi Tavan İşlemlerinin Deri Üzerinde Yeniden Yorumlanması” LOKUM Sanat ve Tasarım Dergisi, 1/1, 2023,38–48. https://dergipark.org.tr/tr/pub/lokum/issue/75884/1232587
• Çetinkaya, Cenk. Konaklama İşletmelerinin Finansal Sorunları: Safranbolu İlçesinde Bir Araştırma, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Dağı, Satı. Safranbolu Masalları, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Demirtaş Milz, Neslihan – Mavrič, S. “Disasters as an Ideological Strategy for Governing Neoliberal Urban Transformation in Turkey: Insights from Izmir/Kadifekale”. Disasters, 42/3, 2018, 421–443. https://doi.org/10.1111/disa.12257.
• Deniz, Taşkın- Çelik, Öznur. “Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcıları: Safranbolu El Sanatları Ustaları Üzerine Bir İnceleme”, Doğu Coğrafya Dergisi, 25/43, 2020, 123–138. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/54858/699175
• Deniz, Gülçin- Çelik Şule. “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Yerel Kalkınma: Safranbolu Üzerine Bir Değerlendirme”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 13/71, 2020, 838–843. https://doi.org/10.17719/jisr.2020.4091
• Dettmer, Elke. “Folklore, Popular Culture and Media”. Folklore Fellows Network, 34, 2008, 45–59. https://www.researchgate.net/publication/330450093_Folklore
• Dettmer, Elke. “The Role of Folklore in Cultural İdentity: a Comparative Study”. Folklore Studies Journal, 12/1, 2015, 45–60. https://www.academia.edu/111348660/Putting_Folklore_to_Use
• Diker, Oğuz-Türker, Nuray- Çetinkaya Adnan- Kaya, Ferhat Behzat, “Geleneksel Türk Tatlısı Olarak Lokum ve Safranbolu Lokumu”. Turizm ve Gastronomi Çalışmaları Dergisi, 5(Özel Sayı 2), 2017, 333–344. http://jotags.org/2017/vol5_special_issue2_article29.pdf
• Doğan, İrem Tuğba. Turistik Destinasyon İmaj Ölçümü: Safranbolu Örneği, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013
• Ersöz, Duygu. Turizm Kenti Safranbolu’nun Osmanlı’dan Günümüze Gelen Kültürel Miras Değerlerinden El Sanatlarının Araştırılması, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Eser, Tuğba. Halk Mimarisi Kapsamında Safranbolu, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Gülersoy, Çelik. Safranbolu. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları,1996.
• Güner, Demet. Coğrafi İşaretli Yiyeceklerin Glütensiz Beslenme Tarzına Uygun Geliştirilmesi ve Tüketici Niyetine Etkisi, Bartın: Bartın Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2025.
• İnal, Alev- Aksu Asiye. “Safranbolu’nun Kültürel Miras Unsurlarının Yerli Turistler Tarafından Algılanmasına Yönelik Bir Araştırma”. Journal of Tourism and Gastronomy Studies 10/3 (2022): 1755–1773. https://doi.org/10.21325/jotags.2022.1126
• Kaştan, Yüksel. “Tarih Metodolojisinde Laboratuvar Yöntemi ve Safranbolu Örneği”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3/5, 2017, 72–88. https://dergipark.org.tr/tr/pub/osmed/article/319471
• Kaya Köse, Ege- Gözlükaya, Halime. “Transferrıng Examples of Ironwork Products In Safranbolu Old Bazaar Regıon To Future Generatıons Through A Dıgıtal Lıbrary”. Sanat ve Tasarım Dergisi, 13/2, 2023, 593-607. https://doi.org/10.20488/sanattasarim.1403889
• Kaya, Şeyma Sena. 1994 Yılı Dünya Miras Kararı Öncesi ve Sonrasında Safranbolu Yerleşmesi, Kentsel ve Mimari Dönüşümü, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, 2002.
• Koçan, Nurhan. “Safranbolu Eski Çarşı Kentsel Koruma-Kullanma Planlaması”. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 12/2, 2022, 564–580. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumusfenbil/issue/69370/1036261
• Kurin, Richard. “Safeguarding İntangible Cultural Heritage in The 2003 UNESCO Convention: A Critical Appraisal”. Museum International, 56/1–2, 2004, 66–77. https://doi.org/10.1111/j.1350-0775.2004.00459.x
• Lee, Cheng- Chan, M. vd. ‘AI Storytelling for Heritage Education in Hong Kong Schools’, Journal of Digital Learning, 17/4, 2022, 1-15. https://dl.acm.org/doi/full/10.1145/3655628
• Mazıcı, Berrin. Safranbolu İlçesi Halk Edebiyatı ve Halkbilimi Ürünleri Üzerinde Bir Araştırma, Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Mumcu, Batuhan. Türkiye’de Kültürel Mirasın Korunması, İstanbul: Alfa Yayınları, 2023.
• OECD, Digital Education Outlook 2021, Paris: OECD Publishing, 2021.
• Oral, Şerife. (2018). Safranbolu Efsaneleri ve Memoratları Üzerine Bir Araştırma, Bartın: Bartın Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Özdemir, Ünal. “Safranbolu’nun Kültürel Miras Kaynakları ve Korunması”. Doğu Coğrafya Dergisi, 16/26, 2011, 129– 142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ataunidcd/issue/2454/31259
• Özkaynak, Aysun. – Türkmen, Fatih. Sosyal Bilgiler Öğretmenlerinin Kültürel Miras Öğretimine Yönelik Yeterlilikleri ile Kullandıkları Yöntem ve Tekniklerin Belirlenmesi: Safranbolu Örneği, Ankara: İksad Yayınevi, 2025.
• Öztürk, Meltem ve Gülersoy Nilgün. Kültürel Miras ve Kentsel Koruma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2006.
• Sağ, Çağrınur- Ünal, Fatma. “İlkokul Sosyal Bilgiler Dersinde Somut Olmayan Kültürel Miras Eğitimine Yönelik Etkinlik Temelli Bir Eylem Araştırması”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, 2019, 425-468. https://dergipark.org.tr/tr/pub/igdirsosbilder/issue/66825/1045244
• Sağır, Adem. Bir Ölüm Sosyolojisi Denemesi Bağlamında İktisadi Hayata Mezarlıklardan Bakmak: Safranbolu Örneği, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Sevgi, Serap. (2023). “Kültürel Turizmde Denge Arayışı: Dünya Mirası Safranbolu Şehri Ziyaretçi Yönetimi Önerileri”, İdealkent, 15/43, 2023, 1615–1635. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/3897064
• Smith, Laurajane. Uses of Heritage. New York: Routledge, 2006.
• Soysaldı, Aysen- Göksel, Meltem. “Karabük İli Safranbolu İlçesi Perde ve Sedir Dantelleri”, Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu, 165-179, Karabük, Türkiye, 2019.
• Şahin, Rüveyda ve Dinçer Ahmet Emre. “Evaluating the Design Principles of Traditional Safranbolu Houses”. Buildings, 14/8 (2024): 1–37. https://doi.org/10.3390/buildings14082553
• Tetik, Mehmet. 2153 Numaralı Safranbolu Şer’iye Sicili Transkripsiyonu, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Topcu, Cemil- Kılıç, Metin. Deri Giyim Sanayi İşletmelerinde Üretim Planlaması: Karabük İli Dericilik Sektöründe Yapılan Araştırma, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tuan, Yi Fu. Space and Place: The Perspective of Experience. ABD: University of Minnesota Press, 1977.
• Ulusoy, Rıza. 2119 Numaralı Safranbolu Şer’iyye Sicil Defterinin Transkripsiyonu, Karabük: Karabük Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Unesco World Heritage Centre. “City of Safranbolu”. https://whc.unesco.org/en/list/614/ (Erişim 19 Haziran 2025). https://whc.unesco.org/en/list/614/
• Unesco, Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage, Paris: UNESCO, 2003.
• Unesco, Culture and Development, Paris: UNESCO Publications, 1994.
• Unesco. (1994). Operational Guidelines For The Implementation of The World Heritage Convention. Paris: Unesco World Heritage Centre, 1994.
• Uygurtürk, Hasan- Çetinkaya, Cenk “Safranbolu İlçesindeki Konaklama İşletmelerinin Finansal Sorunları Üzerine Bir Araştırma”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22/2, 2019, 758-773. https://doi.org/10.29249/selcuksbmyd.566061.
• Yıldırım, Ali -Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2011.
• Yurt, İrfan- Bayraklı, Beril. “Safranbolu’da Yöresel Bir Lezzet: Peruhi”. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 5/2, 2022, 270–287. https://dergipark.org.tr/tr/pub/saktad/issue/72444/1143138
• Yurt, İrfan- Dinvar, Şeyma. “Sürdürülebilir Gastronomi Turizmi Kapsamında Coğrafi İşaret Tescili Alabilecek Ürünlerin Değerlendirilmesi: Safranbolu Örneği”. Aydın Gastronomy, 8/2,2024, 413–425. https://dergipark.org.tr/tr/pub/aydingas/issue/86025/1431316.