TARİHSEL SÜREÇTE KARABÜK’TEKİ TİCARET YAPILARI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 71 - 83, 30.06.2025

Ayşe Merve Saraçoğlu Gezer , Hasan Söylemez , A. Esra Bölükbaşı Ertürk

Abstract

Kent merkezlerinde yer alan ticaret yapıları, yalnızca ekonomik faaliyetlerin yürütüldüğü fiziksel alanlar olmanın ötesinde; sosyal etkileşimlerin geliştiği, kültürel sürekliliğin sağlandığı ve kentsel kimliğin biçimlendiği önemli kamusal mekânlar olarak öne çıkmaktadır. Özellikle yaya hareketliliğinin yoğun olduğu akslar üzerinde konumlanan iş hanları ve pasaj yapıları, geçirgen plan organizasyonları sayesinde hem kamusal bir nitelik kazanmakta hem de ticari işlevlerin daha geniş kullanıcı gruplarına ulaşmasına olanak tanımaktadır. Bu tür yapılar, iç avlu veya iç sokak gibi kamusal kullanıma açık kurgularla hem çevresiyle bütünleşmekte hem de sosyal etkileşimleri destekleyerek kent yaşamına katkı sunmaktadır.
Bu çalışma, Türkiye'nin önemli sanayi kentlerinden biri olan Karabük'teki ticaret yapılarının tarihsel gelişimini inceleyerek, kentsel mekânda ticaretin dönüşümünü anlamayı amaçlamaktadır. Özellikle Karabük kent merkezinin tek yaya aksı olan Kemal Güneş Caddesi üzerinde yer alan üç ayrı pasaj – Mako Çarşısı, Beyaz Saray Pasajı ve Bedesten – mekânsal özellikleri bağlamında ele alınmıştır. Bu kapsamda, söz konusu yapıların kentle kurduğu bağ, yaya sirkülasyonuna katkıları ve ticari işlevlerin dönüşüm sürecindeki rolleri analiz edilmiştir. Çalışma, geleneksel çarşı anlayışından modern alışveriş yapıları tipolojisine geçiş sürecini Karabük özelinde ortaya koyarak, bu dönüşümün kentsel yaşam ve mekân organizasyonu üzerindeki etkilerini değerlendirmeyi hedeflemektedir. Söz konusu cadde üzerinde pasaj özelliği gösteren bu yapılardan başka yapının bulunmaması ve Karabük’e ilişkin araştırmalar kapsamında ticari yapılara ilişkin çalışmaların kısıtlılığı çalışmanın özgün yanını ortaya koymaktadır.

Keywords

Karabük, kent merkezi, ticaret yapıları.

A RESEARCH ON TRADE STRUCTURES IN KARABÜK IN HISTORICAL PROCESS

Abstract

Commercial buildings located in city centers are not only physical areas where economic activities are carried out; they also stand out as important public spaces where social interactions develop, cultural continuity is ensured and urban identity is shaped. Especially, commercial buildings and arcades located on axes with intense pedestrian mobility gain a public character thanks to their permeable plan organizations and allow commercial functions to reach wider user groups. Such buildings both integrate with their surroundings with open-to-public structures such as inner courtyards or inner streets and contribute to urban life by supporting social interactions. This study aims to understand the transformation of trade in urban space by examining the historical development of commercial buildings in Karabük, one of the important industrial cities of Türkiye. In particular, three types of commercial buildings located on Kemal Güneş Street, the main pedestrian axis of Karabük city center – Mako Bazaar, Beyaz Saray Arcade and Bedesten – are discussed in the context of their historical, spatial and typological characteristics. In this context, the historical connection established by these structures with the city, their contribution to pedestrian circulation and the roles of commercial functions in the transformation process were analyzed. The study aims to reveal the transition process from the traditional bazaar concept to the modern shopping structures typology in Karabük and to evaluate the effects of this transformation on urban life and spatial organization.

Keywords

Karabük, city center, commercial buildings.

References

• Aktürk Çetin, Banu. “Alışveriş Merkezleri: Yeni Birer Kent Merkezi Olabilir Mi”. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 5/15 (2018), 1-17.
• Aytar Sever, İldem. “Değişen Tüketim Anlayışı ve Alışveriş Merkezlerinde Modernleşme Süreci”. Online Journal of Art and Design, 3/8 (2020), 107-116.
• Erdönmez, M. Ebru – Akı, Altan. “Açık kamusal kent mekanlarının toplum ilişkilerindeki etkileri”. Megaron, 1/1 (2005), 67-87.
• Gülenaz, Nursel. “Batılılaşma Dönemi İstanbul’unda Hanlar ve Pasajlar”. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2011.
• Güncel Türkçe Sözlük. Erişim 8 Haziran 2025. http://sozluk.gov.tr
• Hızlı Neslinur – Ulubay, Serhat. “Pasajların Algısı Üzerine Bir İrdeleme: İstiklal Caddesi Örneği”. Transition in/at/on/and/over/under Space, ed. Nilgün Kuloğlu, Serap Durmuş Öztürk, Aslıhan Öztürk, Deniz Bayrak. 113-125. Trabzon: TMMOB Mimarlar Odası Trabzon Şubesi Yayınları, 2017.
• İSO, İstanbul Sanayi Odası. “500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesi”. Erişim 5 Haziran 2025. https://iso500.org.tr/500- buyuk-sanayi-kurulusu
• Kardemir, Karabük Demir-Çelik Fabrikaları. “Hakkımızda”. Erişim 4 Haziran 2025. https://www.kardemir.com/hakkimizda
• KB, Karabük Belediyesi. Karabük İmar Planı, 1994. Karabük Belediyesi Arşivi.
• Kejanlı, D. Türkan. “Anadolu'da Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Kent Sistemi, Kale ve Merkez-Çarşı Gelişimi”. Social Sciences, 5/3 (2010), 287-302.
• KHK/550, Sekiz İlçe ve Üç il Kurulması ve 190 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname. Resmî Gazete 22305 (6 Haziran 1995). Erişim 8 Haziran 2025. https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22305.pdf.
• Odabaş, Uğur Köksal. “Tarihsel süreçte kamusal alanın yapısal dönüşümü ve Habermas”. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22/Özel Sayı 2 (2018), 2051-2066.
• Öncel, Ayşe Derin. “Beyoğlu’nda çok i̇şlevli yarı kamusal/özel mekânların kentsel dokuya eklemlenmeleri üzerine tipomorfolojik bir okuma; pasajlar, geçitler, çıkmazlar, siteler”. Megaron, 17/2 (2022), 313–340.
• Taner, Nezihe – Taner, Pertev. Kesin İmar Planı İzah Notu. Karabük Belediyesi, 1948. Karabük Belediyesi Arşivi.