Para Vakıfları Üzerine

Year 2003, Issue: 1, 189 - 203, 01.05.2003

Süleyman Kaya

Abstract

-

Keywords

-

On Ottoman Cash-Waqfs

Abstract

Cash-waqfs were sui-generis to the Ottoman society. The archival sources of cash-waqfs are quite rich; however, since this issue has not yet been explored enough, our information on their emergence and evolutionary phases in history is not satisfactory. Though Ömer Lütfi Barkan has a pioneering role with his studies on cash-waqfs, it cannot be said that his studies drew much attention at the time of their publications. In the 1990s, the cash-waqfs were brought to the forefront as credit institutions. This concern led to the publication of three valuable works, which were based on considerable archival sources. Having reviewed these three works, this article points out the related archival sources. It further touches upon possible topics for new studies in the field, and problems that can be enlightened with these new studies. Finally, the article concludes by listing the academic works in the field.

Keywords

-

References

• Bayındır, Abdülaziz, “Osmanlılarda Nazari ve Tatbiki Olarak Faiz”, İslam Ekonomisinde Finansman Meseleleri, İstanbul 1992. [Para vakıfları ve bu vakıfların fonlarını işletirken en çok kullandığı usül olan muamele-i şeriyye ele alınarak bu usûlün faizle ilişkisi ve meşruiyeti tartışılmaktadır.]
• Bilici, Faruk, “Les Waqfs monetaires al’epoque ottomane: droit hanefite et protique”, Revue des mondes musulmans et de la Mediterrance, 79- 80, 1997.
• Çağatay, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğunda Riba-Faiz Konusu, Para Vakıfları ve Bankacılık”, Vakıflar Dergisi, sy. 9, 1971. [Cahiliye dönemi riba uygulamalarından İslâm’ın ribayı yasaklamasına; riba-faiz konusunun fıkıh kitapları, fetva kitapları, şeriyye sicillleri ve fermanlarda ele alınışından Osmanlı Devleti’nde bankacılığın gelişmesine kadar geniş bir yelpaze de genel bilgiler verilmektedir.]
• Çizakça, Murat, “Relevance of the Ottoman Cash Waqfs for the Modern Islamic Economics”, S.A. Aljunaid (ed.), Proceedings of the Third In200 TAL‹D, 1(1), 2003, S. Kaya ternational Conference on Islamic Economics, 28-30 Ocak 1992, Malezya.
• ———, Risk Sermayesi Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İstanbul 1993.
• ———, “Changig Values and the Contribution of the Cash Endowments (Awqaf al Nukud) to the Social Life in Ottoman Bursa 1585-1823”, Le Waqf Dans le Monde Musulman Contomporain Fonctions Sociales, Economiques et Politiques, Istanbul: Instıtut Français D’etudes Anatoliennes, 1994.
• ———, “Cash Waqfs of Bursa 1555-1823”, JESHO, XXXVIII, Ağustos 1995. Döndüren, Hamdi, “İslam’da Para Vakfı”, Altınoluk, Temmuz 1990-Mayıs 1991. (11 yazı). [Para vakıfları hakkında genel bilgiler verilen makalede, özellikle vakıf paraların işletilme usüllerinden biri kabul edilen mudârebe üzerinde durulmaktadır.]
• Eminoğlu, Muharrem, Osmanlı Tatbikatında Nakid Para Vakıfları ve Günümüz Ekonomisinde Uygulanabilirliği, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi 1996.
• Eskicioğlu, Osman, “İmam Birgivi’nin Para Vakıfları Hakkındaki Bazı Görüşleri”, İmam Birgivi (haz. Mehmet Şeker), Ankara 1994. [İmam Birgivi’nin konuyla ilgili bazı görüşleri tenkit edilmektedir.] Gedikli, Fethi, “İstanbul’da Para Vakıfları ve Mudârebe”, Hak-İş, sy. 51,
• Ekim 1999. [Vakıf ve para vakıfları hakkında genel bilgiler verildikten sonra vakıf paraların işletilme usülleri arasında mudârebenin de yer aldığına dair arşiv belgelerinden örnekler sunulmaktadır.]
• Gözübenli, Beşir, “Türk Hukuk Tarihinde Vakıf Mallarının Faizli İşletilmesi Hakkında Tahlili Bir Değerlendirme”, XI. Vakıf Haftası Kitabı, Ankara 1994. [Muamele-i şeriyyenin şeri dayanağı, mahiyeti, uygulanış şekilleri ve devletin konuyla ilgili düzenlemelerinin ele alındığı makalede bu usülle elde edilen kârın faiz olup olmadığı hususu irdelenmektedir.]
• Keskioğlu, Osman, “Bulgaristan’da Türk Vakıfları ve Bâlî Efendi’nin Vakıf Paralar Hakkında Mektubu”, Vakıflar Dergisi IX, 1971. [Bulgaristan’da kurulan bazı vakıfların tanıtıldığı makalenin sonunda Bâlî Efendi’nin Çivizade’ye yazdığı bir mektup neşredilmektedir.]
• Kurt, İsmail, Para Vakıfları: Nazariyat ve Tatbikat, İstanbul 1996
• ———, “İstanbul Para Vakıfları”, Türk Dünyası Araştırmaları, sy. 101, Nisan 1996. [Kurt’a ait her üç makalenin de doktora tezinde yer alan ilgili bölümlerin biraz daha genişletilmiş hali olduğu görülmektedir.] Para Vak›flar› Üzerine 201
• ———, “Muhasebe Defterlerine Göre Para Vakıfları”, Türk Dünyası Araştırmaları, sy. 107, Nisan 1997.
• ———, “953/1546 Tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defterine Göre Para Vakıfları”, Türk Dünyası Araştırmaları, sy. 112, Şubat 1998. Mandaville, Jon E.,“Usurios Piety: Cash Waqf Controversy in the Ottoman Empire”, IJMES, 10, 1979 (“Faizli Dindarlık: Osmanlı İmparatorluğu’nda Para Vakfı Tartışması”, çev. Fethi Gedikli, Türkiye Günlüğü, sy. 51, Yaz 1998). [16. Yüzyılın ilk yarısında yazılan risaleler ve Bâlî Efendi’nin mektuplarından hareketle para vakfı konusunda meydana gelen tartışmalar ve konuyla ilgili fetvalar ele alınarak Osmanlıların faizi meşrulaştırma süreci ortaya konmaya çalışılmaktadır.]
• Otar, İsmail, Üsküdar Hace Hesna Mescidi ve Arslanağa Çeşmesi Vakıflarının h. 1197 Yılı Hesapları ve Faiz Konusu, İstanbul 1999. [İki bölümden oluşan eserin birinci bölümünde, Üsküdar’da bulunan iki vakfın bir yıllık muhasebe kayıtları hem tutuldukları usûle riayet edilerek hem de bugünkü muhasebe usûlüne göre tertiplenerek neşredilmektedir. İkinci bölümde ise faiz konusu Osmanlı pratiği ve İslam Hukuku açılarından ele alınmaktadır.]
• Özcan, Tahsin, Kanuni Dönemi Üsküdar Para Vakıfları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1997. [Osmanlı Para Vakıfları: Kanuni Dönemi Üsküdar Örneği adıyla Türk Tarih Kurumu tarafından yayıma hazırlanmaktadır.]
• ———, “Para Vakıflarıyla İlgili Önemli Bir Belge”, İLAM Araştırma Dergisi, c. III, sy. 2, 1998. [Neşredilen belge, para vakfını serbest bırakan Kanuni’ye ait 1548 tarihli fermandır. Bu ferman, teorik tartışmaların yapıldığı 16. yüzyılın ilk yarısında para vakıfları konusundaki gelişmeleri ayrıntılı şekilde ortaya koyması hasebiyle önem arzetmektedir.] ———, “Sofyalı Bâlî Efendi’nin Para Vakıflarıyla İlgili Mektupları”, İslam Araştırmaları Dergisi, sy. 3, 1999. [Bâlî Efendi tarafından Kanuni, Rumeli Kazaskeri Çivizade ve onun talebesi Şah Çelebi’ye hitaben yazılan toplam yedi mektubun nüsha farklarına da yer verilerek neşredildiği makalede konu hakkında tahliller de yapılmaktadır.]
• ———, “İbn Kemal’in Para Vakıflarına Dair Risalesi”, İslam Araştırmaları Dergisi, sy. 4, 2000. [Risalenin hem Arapça aslı hem de tercümesi neşredilmiştir.]
• ———, “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul 2002 içinde yayımlanacak.
• 202 TAL‹D, 1(1), 2003, S. Kaya
• Özdemir, Rıfat, “Ankara Hatuni Mahallesi Nakit Avârız Vakfının Kredi Kaynağı Açısından Önemi (1785-1802)”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Ankara 1990. [Konuyla ilgili teori ve pratiğe dair genel bilgiler verildikten sonra Ankara Hatuni mahallesi nakit avarız vakfının kuruluşu, gelir kaynakları, masrafları ve amaçları hakkında arşiv belgeleri esas alınarak bilgiler verilmektedir.]
• Sahillioğlu, Halil, “Bolu’da Avarız Vakıfları”, Çele, sy. 30, 1965.
• Suçeska, Avdo, “Sarayova’da XVI. Asırda Vakıf Kredileri”, V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Ankara 1990. [1564-1566 yıllarına ait Sarayova şeriyye sicillerinden hareketle bu şehirdeki para vakıfları ve bu vakıfların verdikleri krediler hakkında önemli bilgiler verilmektedir. Makalede para vakıflarıyla ilgili Osman A.
• Sokoloviç’e ait Osmanlı İdaresi Devrinde (1473-1878) Bosna’da Krediler Hakkında isimli bir eserden bahsedilmekle birlikte eserin tam künyesi verilmemektedir.]
• Şimşek, Mehmet, “Osmanlı Cemiyetinde Para Vakıfları Üzerinde Münakaşalar”, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXVII, 1985. [Para vakıfları üzerinde 16. yüzyılın ilk yarısında meydana gelen münakaşalara yer verilen makalede bazı sübjektif değerlendirmeler de yer almaktadır.]