Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir Değerlendirme

Year 2005, Issue: 5, 441 - 476, 01.05.2005

Pehlül Düzenli

Abstract

Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi, Sultan Selim ve Sultan Süleyman zamanlarında, on yedi sene müderrislik, altı sene kadılık, sekiz sene kazaskerlik otuz küsur sene şeyhülislâmlık yapmış, dolayısıyla altmış küsur yıl Osmanlı ilim, kültür ve hukuk hayatında etkin rol oynamış bir şahsiyettir. Daha çok tefsir ve fetvâları ile ünlenmiş, verdiği fetvâlar ve yaptığı dinî-hukûkî yorumlar Osmanlının son dönemlerine kadar etkin olmuş, günümüzde de önemini korumuştur. Ebussuûd Efendi'nin ilmi eserleri Tefsir'inin dışında genelde fetvâ ve risâleler halindedir. Fetvâları anonim tarih kaynakları, çeşitli fıkhî-tasavvufî eserler, arşiv kaynakları ve yazma eser kütüphanelerinde dağınık halde bulunmaktadır. Risaleler konusunda ise, bibliyografik kaynaklar ile kütüphane katalog kayıtlarına dayalı tespitler yapılmaktadır. Ancak bu tespitlerin, gerek isimlendirme ve gerekse isnatları açısından, özel olarak tahkik edilmeye ihtiyaçları vardır. Ebussuûd Efendi'nin bu çalışmalarından Tefsir'i ve fetvâları akademik ve popüler araştırmalara konu olmuş; Tefsir'i bütün olarak yayınlanmasının yanında akademik olarak da doktora seviyesinde incelenmiştir. Fetvâları ise tez, tebliğ ve makale seviyesinde çalışmalara konu olmuşsa da, bu çalışmalar genelde parçacı bir yöntemle gerçekleşmiş ve Ebussuûd Efendi'nin fetvâları dolayısıyla da hukûkî görüşleri bir bütün halinde ve derinlemesine incelenme imkanına erişememiştir. Bu çalışmada, Ebussuûd Efendi'nin hayatı ve eserleri hakkında, kaynaklar ve yazma eser kütüphane kayıtları ışığında bazı tespitler yapılmaya çalışılmıştır.

Keywords

Ebussuud, fetva, kanunname, maruzat, fetva mecmuası.

A Bibliographical Approach to Seyhülislâm Ebussuûd Efendi

Abstract

Serving as müderris (17 years), kadı (6 years), kadıasker (8 years) and şeyhülislam (more than 30 years) during the reigns of Selim I and Süleyman the Magnificent, Ebussuûd Efendi came to be a very outstanding figure in the intellectual, cultural and legal history of the Ottoman Empire. He became famous mostly with his tafsîr and fetvas. His fetvas and comments were very influential until the late Ottoman history and they have kept their significance even today. Except his tafsîr, his works were usually in fetva and risâle formats. His fetvas can be found dispersed in various works on fiqkh-mysticism, anonymous historical chronicles, archival sources and manuscript libraries. For his risâles, one can get an opinion based on bibliographical sources and library catalogues, but these sources should be scrutinized in terms of titles, names and isnâd. Among his works, his tafsîr and fatvas have been studied in academic and popular works. His tafsîr was not only re-published, but a doctoral study was also made on it. On the other hand, although his fetvas were studied selectively in various articles, symposium papers and theses, no holistic and comprehensive study on his legal comments in the light of his fetvas have yet been done. This article aims to focus on the life of Ebussuûd Efendi and his works. In the light of the sources and records of manuscript libraries, the paper ends by presenting some concluding remarks.

Keywords

Ebussuud, fetva, kanunname, maruzat, fetva journals.

References

• Mecmûa; Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef., 3335, vr. 130a; 3790, vr. 99b; 1017, vr. 6b; 3752, vr. 14a.
• Agar, Mehmet Emin; Ebussuûd Efendi’ye Atfedilen Bir Baytarnâme, İstanbul, tz.
• Akgündüz, Ahmet; Osmanlı Kanunnâmeleri, İstanbul, 1990, c. I; 1992, c. IV ve V; 1993, c. VI.
• Akgündüz, Murat; Osmanlı Devletinde Şeyhülislâmlık, İstanbul, 2002.
• Albayrak, Sadık; Budin Kanunnâmesi, İstanbul, tz.
• Altunsu, Abdülkadir; Osmanlı Şeyhülislâmları, Ankara, 1972.
• Arabul, Muzaffer; Duânâme, İstanbul, 1978. fieyhülislâm Ebussuûd Efendi: Bibliyografik Bir De¤erlendirme 465
• 242 Örnek olarak bkz.: Düzdağ, Ebussuûd Efendi Fetvaları, s. 167; Velî b. Yusuf, Mecmûatü’l-Fetâvâ, İstanbul Mft. Ktp., 178, vr. 30a-b Mecmûa, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3341, vr. 166a, 168b, 170b; 3729, vr. 120b-121a.
• Atsız; İstanbul Kütüphanelerine Göre Ebussuûd Bibliyografyası, İstanbul, 1967.
• Ayaşlı, Münevver; XIX. Asır Teşrin-i Sânî ve Ötesi Kıbrıs ve Fetvâsı, İstanbul, 1971.
• Aydemir, Abdullah; Ebussuûd Efendi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1989.
• Çizakça, Murat; Risk Sermayesi: Özel Finans Kurumları ve Para Vakıfları, İstanbul, 1993.
• Ertan, Veli; Meşhur Şeyhülislâmlar, İstanbul, 1969.
• Ettore, Rossi; “Çelebi” Kelimesi Hakkında Ebussuûd’a Atfedilen Bir Fetvâ, Ankara, 1954.
• Ebussuûd; Ahvâl-i kıyâmet, Kayseri Raşit Ef. Ktp., no: 685, vr. 9a-17b.
• Ebussuûd; Akâid, Konya Belediyesi İzzet Koyunoğlu Şehit Müzesi Ktp., 13242.
• Ebussuûd; Baytarnâme, Mehmet Emin Agar, (nşr.), Ebussuûd Efendi’ye Atfedilen Bir Baytarnâme, İstanbul, tz.
• Ebussuûd; Bey’ hücceti, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3783, vr. 52b-53a.
• Ebussuûd; Beyân-u sûret-i fetvâ li Mehmed Çelebî b. Pîr Ali el-Müderris fi Dâri’l-Hadîs fi Kasabat-i Birgî ile’l-Müftî Ebissuûd ve hüve lâ yücîbühü”, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 915, vr. 40b-41a.
• Ebussuûd; Bidâatü’l-kâdî fi’s-sukûk / Sınâatü’l-kâdî / Kitâbu’s-sak, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3711, vr. 30-39; Giresun, 3648, vr. 186b-196b; Atıf Efendi, 2582, vr. 21a-28a
• Ebussuûd; Duânâme / Risale fi’l-ed’iyyeti’l-me’sûra, Mecmûa-i Da’avât, İstanbul, 1341.
• Ebussuûd; ed-Dürrü’l-manzûm ve’l-cevâhiru’l-meknûn, İ. Ü. Merkez Ktp. Arapça, no: 1974.
• Ebussuûd; Fetâvâ Ebussuûd, Süleymaniye Kütüphanesi, Sultan Ahmed, no: 95, (istinsâh tarihi: 997/1588); Süleymaniye Kütüphanesi, Şehid Ali Paşa, 1028 (İstinsâh tarihi: 996/1587), Süleymaniye Kütüphanesi, Murad Molla, no: 1114, (istinsâh tarihi: 994/1585); Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan, no: 241, (istinsâh tarihi: 988/1580); Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan, no: 223, (istinsâh tarihi: 983/1575); Mecmûatü’l-Fetâvâ, İst. Mft. Ktp., 178.
• Ebussuûd; Fetâvâ. (Şukkalar), Şehid Ali Paşa, 1072, 2867 ve 2868; Fatih, 2349 ve 2419.
• Ebussuûd; Fetvâ katiplerine tenbîh, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef, 1017, vr. 95b96b.
• Ebussuûd; Gamazâtü’l-melîh fî evvel-i Kasri’l-Âm mine’t-Telvîh, Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 2035, vr. 37b-40b.
• Ebussuûd; Hasmü’l-hilâf fi’l-mesh-i ale’l-hifâf / Risâle-i şerîfe, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 2795, vr. 95b-97b.
• Ebussuûd; Haşiye ale’l-Hidaye / Ta’lîka ale’l-Hidâye, Laleli, 876, vr. 67b-196b.
• Ebussuûd; Hâşiye ale’l-Keşşâf, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5374, vr. 146a-154b.
• Ebussuûd; Havâşi alâ Şerhi’l-Hidâye li Ekmeleddin el-Baberti., Hacı Selim Ağa, 299.
• Ebussuûd; Itknâme, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3783, vr. 53a.
• Ebussuûd; İbretnümâ, Milli Kütüphane, Yz. A 2320/A, vr. 46b-48b.
• Ebussuûd; İcâzetnâme, (Abdurrahman b. Cemâlü’l-millet-i ve’d-Din / Cemalüddin elMerzifonî) (ö. 971/1563), Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3441, vr. 240b241a.
• Ebussuûd; İrşadü’l-akli’s-selim ilâ mezâyâ’l-Kur’âni’l-Azîm, thk.: Abdullatif Abdurrahman, Beyrut, 1999.
• Ebussuûd; Kanunnâme, Atıf Ef., 1163/4, vr. 58b-86a, (istinsâh tarihi: 1136/1723); Köprülü, III. Kısım, 99/1, vr. 1b-16b, (istinsâh tarihi: 1086/1675); Millet, Şry. 135/2, vr 49b-63a, (istinsâh tarihi: 1140/1727); Süleymaniye Kütüphanesi, Karaçelebizâde Hüsameddin, no: 204, (istinsâh tarihi: 957/1550); Süleymaniye Kütüphanesi, Hüdâî, 760, vr. 1b-49a, (istinsâh tarihi: 1084/1673); Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir, 816/3, vr. 34b-70b, (istinsâh tarihi: 1107/1695).
• Ebussuûd; Kasîde fi medhi el-Allame Ebussuûd el-Müfti, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3787, vr. 160b-162b
• Ebussuûd; Kasîde fî risâi’s-Sultan Süleyman, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3507/2; Hacı Beşir Ağa, 676/3.
• Ebussuûd; Kasîde-i mîmiyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 3725; Şehit Ali Paşa, 1390/11.
• Ebussuûd; el-Kasîdetü’l-Arabiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3741/9; Halet Ef. 799/29.
• Ebussuûd; el-Kavlü’l-vasît beyne’l-ifrât-i ve’t-tefrît / Risâletün fî ihtimâm-i emriddîn. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 615, vr. 107b-110a.
• Ebussuûd; Kelimât alâ Şerhi’l-Hidâye. Bayezid Devlet Kütüphanesi, 8025, vr. 20-155.
• Ebussuûd; Lübbü’l-ahzâb li cem’i’l-ihvân ve’l-ahbâb. nşr: Sadık Vicdânî Ebu Rıdvân (Kayıkcıoğlu), İstanbul, tz.
• Ebussuûd; Marûzât: Bayezid, Veliyyüddin, 1547/4, vr. 126a-135b, (istinsâh tarihi: 1090/1679); 3216, vr. 70a-73a; Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3783, vr. 103; 892, vr. 285b-289b; 3425, vr. 182b-183a; 3487, 74a; 3715; 85b; 3809, 137a-141a; 585, 225b-233b; 952, 286a; 3612, 272b-278b; Bağdatlı Vehbi, 569, vr. 65b-79a; 551, 41b-122a; Yazma Bağışlar, 4550, 1b-8b; Köprülü Ktp. 3/99, vr. 1b-17b; 99/1, vr. 1b-16b, (istinsâh tarihi: 1086/1675); Milli Tetebbular Mecmuası, İstanbul, tz., s. 337-348; İst. Ünv. İlh. Fkt. Ktp. 01, vr. 88b-98b; Selçuk Ünv. İlh. Fkt. Ktp. 1762, vr. 1b-17a; Millet, Ali Emiri, Şry, 337, vr. 2b-5a.
• Ebussuûd; Meâkidu’t-tarrâf fî evvel-i sûreti’l-Feth mine’l-Keşşâf / Risâletün müteallikatün ale’l-Keşşâf fî sûreti’l-Feth, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 5374, vr. 146a154b. (İstinsah tarihi 975.)
• Ebussuûd; Mektuplar. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3783, vr. 32b, 53b, 74b, 170a; 3752, vr. 108a, 116b, 147b-148a; 3335, vr. 56a; 3341, vr. 164; 3751, vr. 125b-126a; 3857, vr. 102a; 933, vr. 74b-75a; 3784, vr. 33a-34a; 3713, vr. 191b-192b.
• Ebussuûd; Mes’eletün müteallikatün bi’l-kazâ-i beyne’l-ibâd, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3809, vr. 181b-182b.
• Ebussuûd; Mevkifu’l-ukûl fî vakfi’l-menkûl. (Kâtip Çelebî, Keşfuzzunûn, c. II, 1910)
• Ebussuûd; Münşeât, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3291.
• Ebussuûd; Nasihatı, Mecmûatü’r-Resâil, Sadberk Hanım Müzesi Yazma Eser Kataloğu, Hüseyin Kocabaş Koleksiyonu Yaz., 18, vr. 31a-33b.
• Ebussuûd; Nevâkibü’l-enzâr fî evâil-i Kitâbi’l-Menâr. Süleymaniye Kütüphanesi, Bağdatlı Vehbi, 2035, vr. 31b-37a.
• Ebussuûd; er-Radd-ü alâ fetâvâ Birgivî. Antalya-Akseki, no: 852, vr. 97b-112b.
• Ebussuûd; Risâle der beyân-i ayyârât. Antalya-Akseki, 255, vr. 225b-229b.
• Ebussuûd; Risâle fî bey’i’l-bâtıl ve’l-vakfi’l-lâzım. Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan, 226, vr. 269a-270a.
• Ebussuûd; Risale fi beyân-i kat’i’l-ilm. (Ziriklî, el-A’lâm, V, s. 59)
• Ebussuûd; Risâle fî fıkh. Atıf Ef., 2831, vr. 89-116.
• Ebussuûd; Risâle fî hakk-i deverân-ı sofiye, Hacı Selim Ağa, Nurbanu, 153.
• Ebussuûd; Risale fî tashîhi’l-elfâzil-mütedâvile beyne’n-nas / Galatâtü’l-avâm / Sakatâtü’l-avâm. Süleymaniye Kütüphanesi, Tırnovalı, 1865.
• Ebussuûd; Risâle fî vakfi’t-tavâhîn ale’l-erâzi’l-mevkûfe li’l-gayr. Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni Cami, 376/4, vr. 155-165.
• Ebussuûd; Risale fi’l-mesh-i ale’l-huffeyn. Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 936, vr. 1b-21a.
• Ebussuûd; Risâle fi’t-teğannî. Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli, 466, vr. 48-49.
• Ebussuûd; Risâle müteallika bi bahsi’l-izâfe fî Kâfiyeti’bni’l-Hâcib. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3675, vr. 1157a-159b.
• Ebussuûd; Risâle-i bezirgan. Adana İlk Halk Kütüphanesi, 639, vr. 80b-91b.
• Ebussuûd; Risâle-i Ebissuûd / Mes’eletü’l-Kaza ve’l-Kader, li’l-Mevlâ Hoca Çelebî. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3772, vr. 246a-248b; 3809, vr., 178b-181a.
• Ebussuûd; Risâle-i imâniyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Hasan Hayri, Hoca Abdullah, 187.
• Ebussuûd; Risâle-i tahkîkiyye-i Hazret-i Seyyid Sinan. Milli Kütüphane, Yz. A3316, vr. 57.
• Ebussuûd; er-Risâletü’l-habîbiyye fi’ş-şehâdeti’l-hasbiyye. Süleymaniye Kütüphanesi, Yazma bağışlar, 2009.
• Ebussuûd; Risâletü’l-i’râbi’l-erbaa. Antalya-Elmalı, 2814, vr. 173b-175b.
• Ebussuûd; Risâletü’l-imtihân, Antalya-Elmalı, 2568.
• Ebussuûd; Risâletü’l-iştikâkiyye, Antalya-Elmalı, 2759, vr. 155b-167b.
• Ebussuûd; Hâşiye alâ evâil-i Kitâbi’s-Siyer mine’l-Hidâye, Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 1460, vr. 153b-156a.
• Ebussuûd; Risâletün fi’l-benci ve’l-haşîş-i ve tahrîmuhumâ, (Şahhât Muhammed Abdurrahman, “Min a’lâmi’t-tefsîri’l-beyânî Ebussuûd el-Imâdî, hayâtuhû, menhecuhû fi’t-tefsîr”, Mecelletü’l-Ezher, Kahire, 1984, yıl: 57, sy. 2, s. 185.)
• Ebussuûd; Risâletün fî ma’nâ Çeleb, Atıf Ef. 1144, vr. 64a-65b.
• Ebussuûd; Risâletün fî sakki’ş-şâri’ (Bidâ’atü’l-kâdî), Atıf Ef. 2582, vr. 21a-28b.
• Ebussuûd; Risâletün fî tahkîk-i lafz-ı çeleb ve çelebî, Süleymaniye Kütüphanesi, Reşid Ef. 985.
• Ebussuûd; Risâletün fî’l-fark-i beyne’l-makâm-i ve’l-mukâm, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 2859, vr. 38a-b.
• Ebussuûd; Risâletün müteallikatün bi’l-usûl, Ragıp Paşa, 1460, vr. 152a-154b.
• Ebussuûd; Risâletün tetealleku bi kavl-i sâhibi’l-İnâye fî Kitâbi’s-Savm, Süleymaniye Kütüphanesi, Reisülküttap, 1197.
• Ebussuûd; Sapık Mezhepler, Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail, 706, vr. 232b-233a.
• Ebussuûd; Süknâ ve Girdâr (Gedik Risâlesi), Süleymaniye Kütüphanesi, İsmihan Sultan, no: 223, vr. 133b-136a.
• Ebussuûd; Şerh-u beyt-i “zî deryâ-yı şehâdet”, Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, 1460, vr. 238a-239b.
• Ebussuûd; Şurûtu’s-salât / Tuhfetü’l-musallî , Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3782, vr. 145b-152b.
• Ebussuûd; Ta’lika alâ Şehri’l-Hidâye li İbn-i Kemal, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3767, vr. 25a-25b; Bayezid Devlet Ktp., 8025, vr. 27b-154b.
• Ebussuûd; Takrizler, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3847, vr. 52a; 3/755, vr. 5a; 3724,vr. 45a; 520, zahriyye kaydı.
• Ebussuûd; Tefsîr-u esmâi’l-hüsnâ, Milli Kütüphane. Yz. A 3089/4, 584/1, 2422/2.
• Ebussuûd; Tefsîr-u sûreti’l-Bakara, (Brockelmann, Tarihu’t-Türâsi’l-Arabî, c. IX, s. 363)
• Ebussuûd; Tefsîr-u sûreti’l-Fâtiha, Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 146/3, vr. 6- 9; Şehit Ali Paşa, 2725/5, vr. 7-16)
• Ebussuûd; Tefsîr-u sûreti’l-Furkân, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1026, vr. 20a-49b.
• Ebussuûd; Tefsîr-u sûreti’l-İhlâs, Süleymaniye Kütüphanesi, Şehit Ali Paşa, 2830, vr. 68.
• Ebussuûd; Tefsîr-u sûreti’l-Mülk, (Brockelmann, Tarihu’t-Türâsi’l-Arabî, c. IX, s. 363)
• Ebussuûd; Tefsîr-u sûreti’l-Mü’minûn, Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye, 1026/4, vr. 50-83.
• Ebussuûd; Tefsîru’l-Kehf. (Brockelmann, Tarihu’t-Türâsi’l-Arabî, IX, 363)
• Ebussuûd; Tehâfütü’l-emcâd fî evvel-i Kitabi’l-Cihâd. Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3767, vr. 25a-25b.
• Ebussuûd; Tuhfetü’t-tullâb fi’l-munâzara. (Ziriklî, el-A’lâm., V, s. 59; Brokelmann, Tarihu’l-Edebi’l-Arabi, IX, s. 364)
• Ebussuûd; el-Urcûze, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 3973, vr. 283a-286b.
• Ebussuûd; Vakf-ı nükûd Hüccetleri. Mecmûa, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3783, vr. 93b-95a; İstinsah tarihi: 944).
• Ebussuûd; Vakfiye, (977/1569 tarihli), Vakıflar Genel Müdürlüğü: 571. Vakfiye defteri, sh. 266, sıra: 94; (973/1565 tarihli) 633 nolu vakfiye defteri, sh. 286, sıra: 101.
• Ebussuûd; Vakıf hücceti (Haseki Sultan Vakfiyesi). Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3783, vr. 100b-101a (sene 958).
• Gerçek, Selim Nüzhet; Türk Temaşası, Meddah, Karagöz Oyunu, İstanbul, 1994.
• Gültepe, Necati; Ebussuûd Efendi, İstanbul, 1984.
• Gündüz, İrfan; Osmanlılarda Devlet-Tekke Münasebetleri, İstanbul, 1989.
• Gündüz, İrfan; Ebussuûd Efendi Hakkında Methiyeler, Mecmûa, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Ef. 3815, vr. 1a.
• Johansen, Baber; The Islamic Law of Tax and Rent, Londra: Croom Helm, 1988.
• Kayagil, Nureddin; Açıklamalı Dua Mecmûası (Şeyhülislâm Ebussuûd Efendi), İstanbul, 1977.
• Menâkıbnâme-i Şeyh Muhammed Nasûhî el-Halvetî el-Üsküdârî, Millet Ktp. Ali Emiri, Şry. 1104/4, vr. 60b).
• Müstakimzâde Süleyman Sadedin; Devhatü’l-Meşâyih, İstanbul, 1978.
• Nâzım Raşîd; “Şeyhülislâm Ebussuûd, Kebîr-ü Müfessiri’l-Kur’ani’l-Kerim fi’l-Karni’lÂşir”, Âfâku’s-Sekâfe ve’t-Türâs, Dubai, 2002, c. IX, sy. 36, s. 29-38.
• Nev’îzâde Atâî; Hadâiku’l-Hakâik, Abdülkadir Özcan, (haz.), İstanbul, 1989.
• Ocak, A. Yaşar; Babaîler İsyanı, İstanbul, 1996.
• Ocak, A. Yaşar; Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderiler (XIV.-XVII.Yüzyıllar), Ankara: TTK. Yayınları, 1992.
• Ocak, A. Yaşar; Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıl), İstanbul, 1998.
• Öngören, Reşat; Osmanlılarda Tasavvuf, İstanbul, 2003, s. 380-384.
• Özcan, Tahsin; Fetvâlar Işığında Osmanlı Esnafı, İstanbul, 2003.
• Refik, Ahmet; On Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşîlik, İstanbul, 1932.
• Refik, Ahmet; Osmanlı’da Hoca Nüfuzu, İstanbul, 1997.
• Refik, Ahmet; X. Asr-ı Hicrîde İstanbul Hayatı (1495-1591), İstanbul, 1988.
• Repp, Richard Cooper; The Müfti of Istanbul, Oxford, 1986.
• Tuncer, Hadiye Tuncer; Osmanlı İmparatorluğu’nda Toprak Hukuku, Arazi Kanunları ve Kanun Açıklamaları, Ankara, 1962.
• Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Alimler, Ankara, 1988.