Mezar Taşı Çalışmaları

Year 2009, Issue: 14, 297 - 314, 01.09.2009

Ahmet Sacit Açıkgözoğlu

Abstract

Başka nüshası olmayan arşiv belgeleri durumundaki mezar taşları edebiyat, tarih, sosyoloji gibi başlıca bilim dalları için araştırma konusu olabilirler. Fakat üzerinde taşıdıkları yazı, tezyinat ve mimari üsluplarla alaka kurulabilecek yansımalarla sanat tarihi için gerçekten özel materyaller durumundadırlar. Bununla birlikte kıymetleri nispetinde bulundukları mekan, oturmamış terminoloji, tam belirlenememiş tipoloji vb. sebeplerle çalışılması meşakkatli eserlerdir. Muhafaza altına alınmamış olanları içinse sürekli bir tahribat ve yok olma riski de mevcuttur. Son yıllarda mezar taşı çalışmalarında belirgin bir artış gözlenmektedir. Sadece bu mevzu ile alakalı sempozyumlar, toplantılar düzenlenmektedir. Kitap çalışmaları diğer araştırmaların arasında biraz daha az gözükse de bugün itibarıyla elliyi aşan bir sayıdan bahsedebiliyoruz. Muhtevasına göre birkaç sınıfta mütalaa edebileceğimiz kitapların ekserisi meseleye sanat tarihinin bir tek zaviyesinden bakabilmiş gözüküyor. Maalesef çizim, kitabe okuma, taş işçiliği, mimari bakış, tezyinat ve hat bir arada yürütülememiş durumdadır. Büyük hazireler, geniş alanlar yeterince tafsilatlı ele alınamamaktadır. Bu sebeple daha detaycı, belli noktalara odaklanmış çalışmaların daha faydalı olmasını bekleyebiliriz. Osmanlı’ya nispetle Selçuklulara ait, Türkiye coğrafyasına nazaran Balkanlar’ı ve Mısır’ı içine alan kadim topraklarda yapılan araştırma sayısı çok azdır. Çizim kalitesi ve üç boyutlu hale getirilmesi, mezarın diğer unsurlarıyla mezar taşının irtibatı, kitabe metninden istifadeyle oluşturulabilecek olan şekil-öz ilişkisi, mezarlık haritalarının hazırlanması gibi hususiyetler bundan sonraki araştırmalarda atlanmayacak işlerden olmalıdır.

Keywords

Mezar Taşı, Kitabe, Hat, Tezyînât, Serpûş

Studies on Tombstones

Abstract

As unique archival documents, tombstones can constitute a research topic for fields such as literature, history and sociology. Their inscriptions, on the other hand, hold immense value for art history in the light of their potential connection with ornamentation and architectural styles. Many reasons including their location, unfixed terminology and unidentified typology can be cited for the difficulty in studying them further. The unprotected tombstones also suffer from the risk of damage and eventual extinction. In recent years studies on tombstones have visibly mounted. Specialized workshops have been organized related solely to this field. While books are relatively few among the multiple venues of research, we can count up to fifty studies in the field so far. Most of the books that can be categorized under a few headings according to their contents seem to approach the issue from a single angle of art history. Unfortunately drawings, inscription readings, stone works, architectural perspective, ornamentation and calligraphy are not treated simultaneously. Large regions are not studied with sufficient depth. Hence more detailed and focused monographs can contribute to a fuller coverage. Studies on the Seljuks and the ancient lands of Balkans and Egypt occupy much less place compared to studies on the Ottomans and Anatolia. Issues such as the drawing quality, the relation of the tombstone to other elements of the tomb, the shape-essence relationship with reference to the inscription and the preparation of cemetery maps all have to be a part of later research in the field.

Keywords

Tombstone, Inscription, Calligraphy, Ornamentation