The Military Expedition of Piri Reis to Hormuz and the Considerations of Turkish and Portugese Historians About his Execution

Yıl 2010, , 1 - 21, 01.05.2010

Ertuğrul Önalp

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000453

Öz

The Portuguese conquerred Hormuz, the strategic island at the entrance of the Persian Gulf by the second time in 1515. Thus they were able to control these waters. But as they didn’t posses the port of Aden they couldn’t success to impede the commerce both in the Red Sea and the Indian Ocean. The Ottomans had established in the Suez a naval base in 1525 in order to secure the navigation in the Red Sea as well as to fight against Portuguese in the Indian Ocean. Piri Reis, a famous captain and cartographer, was appointed to the admiralty of the Suez armada in 1547. The aim of this appointment was to achieve to oppress the upheaval of the Arabs of Aden who had revolted and declared independance. And only an experienced captain like Piri Reis could put Aden again under the Ottoman domination where the rebels were ready to accept the Portuguese protectorate. In fact Piri Reis after a succesfull expedition he took Aden in 1549. After this success, Suleiman the Magnificent gave him the mission of conquering the Hormuz island. First he should go with his armada to Basra, after embarking there 15.000 soldiers and adding the other ships to his armada, he might take the island with a speedy operation. But before reaching to Basra he should avoid to awaken the suspicion of the Portuguese. Nevertheless, Piri Reis did not wait to reach to Basra and laid the siege on Hormuz with his own armada. But the Portuguese garrison at the fortress was well prepareted, so resisted the siege for a long time. And Piri Reis as he did not succeed to take the fortress, he decided to sail to Basra. When he arrived there, Kubad Pahsa, the governor of that place, received him coldly and not helped him to find rowers for his galleys. Under this situation he left Basra with three galleys with the goal of reaching to Suez and he crossed the Hormuz Strait in a stormy night without being seen by the enemy. As soon as he arrived Egypt, was arrested and beheaded by the order of the Sultan Suleiman the Magnificent. In this study, by using the Turkish and Portuguese sources, we tried to shed light on what had really happened during the Piri Reis’s Hormuz expedition, as well as finding out the main reason of his execution. The main Portuguese source that I used is the chronicles of Diogo do Couto. As other Portuguese historians generally repeated his writings I only reflected the opinions of a few of them that I thought different

Anahtar Kelimeler

Piri Reis, the Portuguese, Hormuz, Persian Gulf.

Pîrî Reis’in Hürmüz Seferi ve İdamı Hakkındaki Türk ve Portekiz Tarihçilerinin Düşünceleri

Öz

Portekizliler Basra Körfezi’nin girişindeki Hürmüz Adası’nı 1515 yılında ikinci defa fethederek bu körfez yoluyla yapılan ticareti kontrol etme imkânına sahip oldular. Ama Osmanlının hâkimiyeti altındaki Aden’i ele geçiremedikleri için Kızıldeniz ile Hindistan arasındaki Müslüman ticaretine engel olamadılar. Osmanlı Devleti, hem Kızıldeniz’in güvenliğini sağlamak hem de Hint Okyanusu’nda Portekizlilere karşı mücadelede etmek amacıyla 1525 yılında Süveyş’te bir deniz üssü kurdu. Buradaki donanmanın başına 1547 yılında Pîrî Bey (Pîrî Reis) getirildi. O sıralar Osmanlıların Hint Okyanusu’ndaki yegâne limanı olan Aden’de yerli Araplar isyan ederek hâkimiyeti ele geçirmişlerdi. Pîrî Reis, Portekizlilerin himayesine girmeye meyilli olan Aden şeyhinin isyanını 1549 yılında bastırarak burasını yeniden Osmanlı hâkimiyetine dâhil etti. Bu başarısından sonra Kanunî Sultan Süleyman ona yeni bir görev verdi. Buna göre, Süveyş’ten donanmasıyla Basra’ya gidecek ve oradaki 15.000 askeri aldıktan ve diğer gemileri donanmasına dâhil ettikten sonra ani bir harekâtla Hürmüz Adası’nı ele geçirecekti. Bu harekâtı başarıyla gerçekleştirebilmesi için Basra’ya ulaşana kadar Portekizlilerin husumetine yol açacak bir davranıştan kaçınması gerekiyordu. Ne var ki, Pîrî Reis Basra’ya ulaşmayı beklemeden önce Maskat’ı yağmaladı, daha sonra kendi donanmasıyla ve kuvvetleriyle Hürmüz kalesini muhasara etti. Hürmüz’deki Portekiz garnizonu hazırlıklı olduğundan kuşatmaya uzunca bir süre direndi. Pîrî Reis kaleyi fethedemeyeceğini anlayınca kuşatmayı kaldırarak Basra’ya çekildi. Orada Basra beylerbeyi Kubad Paşa’nın kendisini soğuk bir şekilde karşılaması ve kadırgalarına kürekçi temin etmede yardımcı olmaması üzerine Süveyş’e dönmek niyetiyle ganimetle yüklü üç kadırgayla Basra’dan ayrıldı. Fırtınalı bir gecede Portekizlilere fark ettirmeden Hürmüz Boğazı’nı aşmaya muvaffak oldu. Mısır’a geldiğinde tutuklandı ve daha sonra gönderilen padişah fermanı uyarınca Kahire’de boynu vurularak idam edildi

Anahtar Kelimeler

Pîrî Reis, Portekizliler, Hürmüz, Basra Körfezi

Kaynakça

• Aksaray, Y. Bülent, “Pîrî Reis’in Yaşamı, Yapıtları ve Bahriyesinden Seçmeler”, Pîrî Reis Araştırma Merkezi’nin yayını, Sayı: 7, İstanbul, 2007.
• Cezar, Mustafa, Mufassal Osmanlı Tarihi, Cilt II, Seher Matbaası, İstanbul, 1958.
• Couto, Diogo do, Décadas da Asia, Déc. VI, Liv. X, Cap. I.-V ve Cap. X-XIII, Livraria Sam Carlos, Lisboa, 1974.
• Faria e Sousa, Manuel de, Ásia Portuguesa, Cilt III, Livraria Civilização, Porto, 1945.
• Kâtip Çelebi, Tuhfetü’l- Kibar fî Esfari’l- Bihar, yayına hazırlayan: Orhan Şaik Gökyay, Tercüman Yayınları, İstanbul, 1980.
• Monteiro, Saturnino Batalhas e Combates da Marinha Portuguesa, Cilt III, Livraria Sá da Costa Editora, Lisboa, 1992.
• Orhonlu, Cengiz, “Hint Kaptanlığı ve Pîrî Reis”, Belleten, T.T.K. Yayınları, Cilt: XXXIV, Sayı: 133-136, Ankara, 1970.
• Özbaran Salih, “Two letters of Dom Alvaro de Noronha from Hormuz: Turkish Activities along the Coast of Arabia”,TED, IX, İstanbul, 1978.
• Öztuna, Yılmaz, Başlangıcından Zamanımıza Kadar Türkiye Tarihi, Cilt VI, Hayat Kitapları, İstanbul, 1965.
• Serjeant, R. B. , The Portuguese off the South Arabian Coast, Hadrami Chronicles, Oxford, 1963.