İngiltere’nin Imperial British East Africa Company’den Uganda’yı alması ve Osmanlı Devleti’nin bölgeye bakışı (1887-1894)

Yıl 2017, Cilt: 36 Sayı: 62, 133 - 172, 01.10.2017

Durmuş Akalın

Öz

Uganda, Doğu Afrika’da gerek konumu gerekse de nüfus yoğunluğu bakımından önemli ülkelerden biridir. Burası uzun müddet kendi koşulları içinde varlığını devam ettirirken 19. yüzyılla birlikte Avrupalı güçlerin ilgilendiği yerlerden biri olmuştur. Ancak Uganda’nın Avrupa büyük devletleri nezdinde önem kazanması yüzyılın sonuna doğru gerçekleşmiştir. Bunda Avrupalı devletlerin ilk etapta sahil bölgeleriyle ilgilenmeleri etkili olmuştur. Avrupalıların bölgeye sokulamamasında Viktorya Gölü etrafında 19. yüzyıl ortalarına kadar en azından kitleleri bir arada tutabilecek liderlerin çıkmış olmasının etkisi vardır. Ne var ki 19. yüzyılın son çeyreğine doğru sahil bölgelerine yerleşen güçler daha içerilere doğru sokulmaya başlamışlar, bunun için de bölgede kurulan şirketler önemli bir görev üstlenmiştir. Bu şirketlerden biri de Imperial British East Africa Company’dir. Şirket İtalya, Almanya ve Fransa’nın sömürgecilik yarışında olduğu bir bölgede bir miktar arazi üzerinde tasarruf sahibi olmuş ancak çok fazla tutunamayarak 1894’te bölgeden çekilmek istemiştir. Ardından bir anda uluslararası rekabetin odağında kalan bölgeye İngilizler yerleşmeye karar vermiştir. Bu araştırma ile Osmanlı Devleti’nin Doğu Afrika’daki varlığına etki eden, Mısır Meselesi’nin çözümünde yansımaları olan ve bölgedeki Müslüman ahaliyi de ilgilendiren bu hadisenin nasıl bir seyir izlediği merak edilmiştir. Aynı zamanda Osmanlı Devleti tarafından hadiselerin takip edilişi üzerine odaklanılmıştır

Anahtar Kelimeler

Uganda, Osmanlı Devleti, İngiltere, Doğu Afrika, Mısır

ENGLAND’S TAKING OF UGANDA FROM IMPERIAL BRITISH EAST AFRICA COMPANY AND THE VIEW OF THE OTTOMAN STATE TO THE REGION (1887-1894)

Öz

Uganda is one of the most important countries in East Africa, both in terms of its location and population density. While this country maintained its existence for a long time under its own conditions, by the 19th century, it was one of the places where European powers were interested in. However, Uganda gained importance for the great powers of Europe towards the end of the century. This was also due to the fact that the European states were initially interested in coastal areas and that Uganda had more influence around Lake Victoria as well at the beginning of the century in Uganda, there were leaders who could at least hold the masses together. However, the forces that settled in the coastal regions towards the last quarter of the nineteenth century had begun to advanced further towards interior regions; therefore the companies established in the region had undertaken an important task. One of them was Imperial British East Africa Company. The company acquired some land in a territory where Italy, Germany and France were in the colonial race, but wanted to withdraw in 1894 as it had lost its grips. Then, England decided to settle in the region that became suddenly center of international competition. This study aims to find out the course of this incident which had an effect on the existence of the Ottoman State in East Africa, a reflection on the solution of the Egypt Question and interested the Muslim community in the region. Additionally, it also focuses on the following of the events by the Ottoman Empire

Anahtar Kelimeler

Uganda, Ottoman State, England, East Africa, Egypt.

Kaynakça

• Osmanlı Arşivleri A.MKT.UM. 231/24
• DH.MKT. 210/11 (1311.Ş.18).
• DH.ŞFR. 164/59 (1309.Şu.7).
• HR.TO. 38/92; 66/3; 65/115
• Y.A.HUS. 220/61; 266/36; 266/117; 267/117; 293/1 Y.EE. 127/5 Y.PRK.EŞA. 9/29
• Y.PRK.TKM. 14/25; 14/32; 16/30; 16/38; 22/4; 24/1. Y.MTV. 73/11.
• İngiliz Arşivleri CO 1047/176
• FO 2/140; 925/576 MPK 1/215 TS 18/260.
• Abdurrahman Şeref Efendi, Özdemir-Oğlu Osman Paşa, Haz. Vehbi Günay, Ege Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2011.
• Ahmet Raşit Paşa, Tarih-i Yemen ve Sana Cilt I-II, Yay. Haz. Sadettin Baştürk, Taşhan Kitap Yayınları, Ankara, 2013.
• Akalın, D., “XIX. Yüzyılda Aden Körfezi’nde Avrupalı Güçler ve Osmanlı Devleti”, I. Uluslararası Sosyal Bilimler Araştırmaları Kongresi Kitabı, Ed. Hasan Kara, Saraybosna, 2015, ss. 55-68.
• Akalın, D., XIX. Yüzyılda Doğu Afrika’da Osmanlılar ve İtalyanlar, Kesit Yayınları, İstanbul, 2015.
• Akalın, D., “XIX. Yüzyılda Kızıldeniz’de Avrupalı Güçler ve Osmanlı Devleti”, Osmanlı’da Siyaset ve Diplomasi, Mahya Yayıncılık, İstanbul, 2016.
• Akalın, D., “Aden’in İşgali ve İşgalden Sonra Osmanlı Devleti’nin Kızıldeniz’de Aldığı Tedbirler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/2 2014, ss. 357-404.
• Akalın, D., “İngiltere ve Osmanlı Devleti Arasında Perim Adası (1798-1914)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 33, Sayı 56, 2014, ss. 233-263.
• Akalın, D., “Somali’de Berbera Limanı ve Osmanlı Devleti’nin bölge Üzerindeki İddiaları (1839-1894)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIX/1, 2014, ss. 1-35.
• Akalın, D., Süveyş Kanalı Açılışı ve Osmanlı Devleti’ne Etkisi, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2015.
• Akalın, D., “Yemen’de Şeyh Said Adlı Arazi Çevresinde Osmanlı-Fransız Rekabeti (1868-1912)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXX/1, 2015, ss. 1-44.
• Akyıldız, A.- Kurşun, Z., Osmanlı Arap Coğrafyası ve Avrupa Emperyalizmi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2014.
• Armaoğlu, F., 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), TTK Basımevi, Ankara, 1999.
• Armstrong, Robert G., “East Africa”, Phylon (1940-1956), Vol. 16, No. 4, 1955, pp. 438-447.
• Ataöv, T., Emperyalizmin Afrika Sömürüsü, İleri Yayınları, İstanbul, 2010.
• Balch, E. S., “American Explorers of Africa”, Geographical Review, Vol. 5, No. 4, 1918, pp. 274-281.
• Beachey, R. W., “The Arms Trade in East Africa in the Late Nineteenth Century”, The Journal of African History, Vol. 3, No. 3, 1962, pp. 451-467.
• Beck, A., “Colonial Policy and Education in British East Africa 1900-1950”, Journal of British Studies, Vol 5, No. 2, 1966, pp. 115-138.
• Chaillé Long, C., “England in Egypt and the Soudan, The North American Review, Vol. 168, No. 510, 1989, pp. 570-580.
• Cave, Basil S., “The end of Slavery in Zanzibar and British East Africa”, Journal of the Royal African Society, Vol. 9, No. 33, 1909, pp. 20-33.
• Driver, F., “Henry Morton Stanley and His Critics: Geography, Exploration and Empire”, Past&Present, No. 133, 1991, pp. 134-166.
• English, Patrick T., “Archives of Uganda”, The American Archivist, Vol. 18, No. 3, 1955, pp. 225-230.
• Furley, O. W., “The Sudanese Troops in Uganda”, African Affairs, Vol. 58, No. 233, 1959, pp. 311-328.
• Galbraith, John S., “Italy, the British East Africa Company, and the Benadir Coast 1888-1893”, The Journal of Modern History, Vol. 42, No. 4, 1970, pp. 549-563.
• Griffiths, T., “Bishop Alfred Tucker and the Establishment of a British Protectorate in Uganda 1890-1894”, Journal of Religion in Africa, Vol. 31, Fasc. 1, 2001, pp. 92-114.
• Hanna, A. J., “The Role of the London Missionary Society in the Opening up of East Central Africa”, Transactions of the Royal Historical Society, Vol. 5, 1955, pp. 41-59.
• Hardinge, Arthur H., “Legislative Methods in the Zanzibar and East Africa Protectorates”, Journal of the Society of Comparative Legislation, Vol. 1, No. 1, 1899, pp. 1-10.
• Henderson, W. O., “British Economic Activity in the German Colonies 1884-1914”, The Economic History Review, Vol. 15, No. ½, 1945, pp. 56-66.
• H.R.T., “The Opening up of British East Africa”, Journal of the Royal African Society, Vol. 4, No. 13, 1904, pp. 44-55.
• İbn İyas, Yavuz’un Mısır’ı Fethi ve Mısır’da Osmanlı İdaresi, Ter. Ramazan Şeşen, Yeditepe Yayınları, İstanbul, 2016.
• Kavas, A., “Doğu Afrika Sahilinde Osmanlı Hakimiyeti: Kuzey Somali’de Zeyla İskelesinin Konumu (1265-1334/1849-1916)”, İslam Araştırmaları Dergisi, Sayı 5, 2001, ss. 109-134.
• Kızıltoprak, S., Mısır’da İngiliz İşgali Osmanlı’nın Diplomasi Savaşı (1882-1887), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2010.
• Kiwabuka, M. S. M., “Nationality and Nationalism in Africa: The Uganda Case”, Canadian Journal of African Studies, Vol. 4, No. 2, 1970, pp. 229-247.
• Leggett, E. H. M., “The Economic Development of British East Africa and Uganda”, Journal of the Royal Society of Arts, Vol. 63, No. 3246, 1915, pp. 209- 220.
• Low, A., “The British and the Baganda”, International Affairs, Vol. 32, No. 3, 1956, pp. 308-317.
• Luraghi, R., Sömürgecilik Tarihi, Çev. Halim İnal, E Yayınları, İstanbul, 2000.
• Mazrui, Ali A., “Religious Strangers in Uganda: From Emin Pasha to Amin Dada”, African Affairs, Vol. 76, No. 302, 1977, pp. 21-38.
• Meldon, J. A., “Notes on the Sudanese in Uganda”, Journal of the Royal African Society, Vol. 7, No. 26, 1908, pp. 123-146.
• Munro, J. F., “British Rubber Companies in East Africa before the First World War”, The Journal of African History, Vol. 24, No. 3, 1983, pp. 369-379.
• Munro, J. F., “Shipping Subsidies and Railway Guarantees: William Mackinnon, Eastern Africa and the Indian Ocean 1860-1893”, The Journal of African History, Vol. 28, No. 2, 1987, pp. 209-230.
• Mutibwa, Thares M., “White Settlers in Uganda: The Era of Hopes and Disillusionment 1905-1923”, Transafrican Journal of History, Vol. 5, No. 2, 1976, pp. 112-122.
• Orhonlu, C., Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti, TTK Basımevi, Ankara, 1996.
• Özbaran, S., Umman’da Kapışan İmparatorluklar Osmanlı ve Portekiz, Tarihçi Kitabevi, İstanbul, 2013.
• Reid, R., “Images of an African Ruler: Kabaka Mutesa of Buganda 1857-1884”, History in Africa, Vol. 26, 1999, pp. 269-298.
• Sadler, E. H., “Notes on the Geography of British East Africa”, Journal of the Royal African Society, Vol. 11, No. 42, 1912, pp. 173-186.
• Sırma, İ. S., Osmanlı Devleti’nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul, 2008.
• Şeker, C. T., Kenya’nın Müstemleke Tarihi, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2016.
• Tandoğan, M., Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti, TTK Basımevi, Ankara, 2013.
• Twaddle, M., “The Bakungu Chiefs of Buganda under British Colnial Rule 1900- 1930”, The Journal of African History, Vol. 10, No. 2, 1969, pp. 309-322.
• Twaddle, M., “The Muslim Revolution in Buganda”, African Affairs, Vol. 71, No. 282, 1972, pp. 54-72.
• Uğur, H., Osmanlı Afrikası’nda Bir Sultanlık Zengibar, Küre Yayınları, İstanbul, 2005.
• Wolff, Richard D., “British Imperialism and the East African Slave Trade”, Science&Society, Vol. 36, No. 4, 1972, pp. 443-462.