Adnan Menderes ve M. Fuad Köprülü’nün Cumhuriyet Halk Partisi’nden ihraçları

Yıl 2017, Cilt: 36 Sayı: 62, 205 - 228, 01.10.2017

Nasrullah Uzman

Öz

Celal Bayar, Adnan Menderes, M. Fuad Köprülü ve Refik Koraltan Cumhuriyet Halk Partisi Meclis Grubu’na Türkiye’nin tam anlamıyla demokratikleşmesi ve çok partili sisteme geçmesi gibi istekleri içeren ve Türk demokrasi tarihine “dörtlü takrir” olarak geçen önergeyi vermiştir. Önerge mevcut kanunların değiştirilmesine yol açacağı ve bu gibi tekliflerin görüşülme yerinin CHP Meclis Grubu olmayıp TBMM olduğu gerekçeleriyle reddedilmiştir. Bunun üzerine önergede imzası bulunanlardan Menderes ve Köprülü, bu kez mücadelelerini basın yoluyla kamuoyu nezdinde sürdürme kararı almış; demokrasi isteklerini CHP yönetimi tarafından “muhalif” olarak nitelendiren Vatan Gazetesi’nde kaleme aldıkları yazılarla ve yaptıkları açıklamalarla dile getirmeye başlamışlardır. Menderes ve Köprülü’nün Vatan Gazetesi’nde çıkan yazıları, CHP yönetimini bir hayli rahatsız etmiştir. CHP idaresi tarafından Meclis toplantılarındaki hareket tarzları ve aldıkları tavır parti prensipleri ile örtüşmediği gerekçesiyle her iki isim hakkında da soruşturma açılmıştır. Soruşturma sonucunda Menderes ve Köprülü’nün CHP’den ihraç edilmesine karar verilmiştir. Bu makalede Menderes ve Köprülü’nün Cumhuriyet Halk Partisi’nden ihraç süreçleri arşiv belgeleri, dönemin gazeteleri ve telif-tetkik eserler ışığında değerlendirilmiştir

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, M. Fuad Köprülü, Dörtlü Takrir

THE REMOVAL OF ADNAN MENDERES AND M. FUAD KÖPRÜLÜ FROM THE REPUBLICAN PEOPLE’S PARTY

Öz

Celal Bayar, Adnan Menderes, M. Fuad Köprülü, and Refik Koraltan have presented the motion known as “Memorandum of the Four”, to the Parliament Group of Republican People’s Party (CHP), in which it contained wishes of full democracy for Turkey, and transition to a multi-party system. The motion was rejected, for reasons that it was going to cause a change of the existing legislations/laws, and the place to negotiate such proposals was not the Parliament Group of CHP but the Turkish Grand National Assembly (TBMM) itself. Thus Menderes and Köprülü who had signed the motion decided to carry out their fight in front of the public by using the media; they have started to voice their wishes of democracy through the articles they have wrote at the Vatan Newspaper which was described as an “opponent” by CHP, and with their statements. The articles of Menderes and Köprülü published by Vatan Newspaper have disturbed the CHP management. Reasoning that their behavior and attitudes during the Parliament meetings were not overlapping with the part principles, an inquiry was started on both of them by the CHP management. As a result of this inquiry the removal of Menderes and Köprülü from CHP was decided on. With this study Menderes and Köprülü’s removal process from Republican People’s Party will be evaluated in the light of archival documents, newspapers of the period and revised and compilation works

Anahtar Kelimeler

Adnan Menderes, M. Fuad Köprülü, Memorandum of the Four

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.1/5.27.17.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 490.1/572.2277.3.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VII, C. 15, Birleşim: 26.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VII, C. 17, Birleşim: 54.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VII, C. 17, Birleşim: 55.
• TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VII, C. 17, Birleşim: 57.
• U.S. National Archives, Turkey: Records of the U.S. Department of State, 1802- 1949, Central File: Decimal File 867.00, Internal Affairs Of States, Turkey, Political Affairs., January 9, 1945-December 31, 1946, Records of the Department of State Relating to Internal Affairs of Turkey, 1945-1949.
• Süreli Yayınlar63 Akşam Gazetesi. Son Posta Gazetesi.
• Tanin Gazetesi. Times. Ulus Gazetesi. Vakit Gazetesi. Vatan Gazetesi.
• Telif-Tetkik Eserler ve Makaleler
• Ağaoğlu, S., Demokrat Parti’nin Doğuş ve Yükseliş Sebepleri: Bir Soru, İstanbul 1972
• Ahmad, F., Demokrasi Sürecinde Türkiye (1945-1980), Çev. Ahmet Fethi, İstanbul 1994.
• Atay, F.R., “Gülünç Bir Şantaj”, Ulus Gazetesi, 20 Ağustos 1945, s. 1, 3.
• ________, “Particilik Nedir?”, Ulus Gazetesi, 23 Ağustos 1945, s. 1, 3.
• ________, “Pazar Konuşması”, Ulus Gazetesi, 19 Ağustos 1945, s. 2.
• ________, “Pazar Konuşması”, Ulus Gazetesi, 2 Eylül 1945, s. 2.
• ________, “Tenkitlerden Bir Tenkit”, Ulus Gazetesi, 21 Ağustos 1945, s. 1.
• Haber niteliği taşıyan yazıların tarihleri metin içerisinde verilmiştir.
• ________, “Vatan’a Cevap”, Ulus Gazetesi, 3 Eylül 1945, s. 2.
• Deringil, S., Denge Oyunu İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, İstanbul 1994.
• Erişirgil, E., “Demokrasi ve Parti Terbiyesi”, Ülkü Dergisi, C. 8, S. 95, Eylül 1945, s. 1-2.
• Güler, C., “Türkiye’de Çok Partili Düzene Geçişte (1945-1950) Serbest Fırka Deneyiminin İzleri”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 34, S. 57, s. 291-315.
• Karay, R.H., “Parti ve Cemiyet”, Akşam Gazetesi, 12 Haziran 1945, s. 1.
• Karpat, K.H., Türk Demokrasi Tarihi: Sosyal, Ekonomik, Kültürel Temeller, İstanbul 1967.
• Köprülü, M.F., “Açık Konuşalım ”, Vatan Gazetesi, 25 Ağustos 1945, s. 1, 3.
• ___________, “Sırça Köşkte Oturan...”, Vatan Gazetesi, 11 Eylül 1945, s. 2.
• ___________, “Sırça Köşkte Oturan...”, Vatan Gazetesi, 12 Eylül 1945, s. 2, 4.
• ___________, “Yalancının Mumu...”, Vatan Gazetesi, 6 Eylül 1945, s. 1-2.
• ___________, “Yalancının Mumu...”, Vatan Gazetesi, 7 Eylül 1945, s. 1, 4.
• Menderes, A., “Başbakan’ın Demeci Münasebetiyle”, Vatan Gazetesi, 13 Eylül 1945, s. 1-2.
• __________, “Başbakan’ın Demeci Münasebetiyle”, Vatan Gazetesi, 14 Eylül 1945, s. 1-2.
• Sadak, N., “Seçim ve Partiler”, Akşam Gazetesi, 12 Haziran 1945, s. 1.
• Toker, M., Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul, 1970.
• Uzman, N., “İktidardan Muhalefete M. Fuad Köprülü’nün Siyasi Mücadelesi (1956- 1966)”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, C. 7, S. 13, Kış 2013, s. 185-208.