KAPLAN [ZADE] AHMED SAİB (1860-1918) IN THE LIGHT OF NEW ARCHIVAL DOCUMENTS

Yıl 2017, Cilt: 36 Sayı: 61, 95 - 138, 01.05.2017

Tülay Ercoşkun

https://doi.org/10.1501/Tarar_0000000659

Cited By: 1

Öz

In this paper, the biography of Ahmed Saib Beg , who was dissident of Sultan Abdülhamid II and his absolute rule and one of the writers and historians of the Late Ottoman Empire, will be examined based on his hand-written short biographies. Chronologically, the subjects as his family and educational background, his military employments, the editorship and proprietorship of the Standard (Sanjak) and Şura-yı Ümmet Newspapers in Egypt and his relations with the Committee of Union and Progress will be deal with. Afterwards, his duties as resettle refugees in Bursa and Konya and his ideas about history, besides his participation as Caucasian delegate in the 3rd Congress of Oppressed Peoples sponsored by Union des Nationalités in 1916 and Stockholm Conference of 1917 while he was assigned as Russian language teacher in Ottoman’s University (Darülfünun) will be explored according to archival sources. Furthermore, the information about his works as writer, historian and translator will be listed in chronological order. The information about his employments, starting and leaving dates of his duties, their explanations and his salaries will be given for the first time in a chronological tabulated list in appendix

Anahtar Kelimeler

Ahmed Saib, Kaplanzade, His Biography, Standard (Sanjak) Newspaper, Şura-yı Ümmet Newspaper, Committee of Union and Progress

Yeni bilgi ve belgeler ışığında Kaplan[Zade] Ahmed Saib (1860–1918)

Öz

Bu çalışmada, II. Abdülhamid’e ve yönetimine muhalif olan, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemi yazar ve tarihçilerinden Ahmed Saib Bey’in kendi el yazısıyla yazdığı tercüme-i ahvâlleri ışığında yaşam öyküsü ele alınmaktadır. Tarih Sırasıyla ailesi, eğitimi, asker olarak üstlendiği vazifeler, Mısır’da Sancak ve Şura-yı Ümmet Gazeteleri editörlüğü ve idareciliği ile İttihad Terakki Cemiyeti’yle ilişkileri konularına değinilecektir. Sonrasında, Bursa ve Konya İskân-ı Muhacirîn memurluğu görevleri, Tarih ilmiyle ilgili görüşleri, Darülfünun Rusça Muallimliği vazifesi ve bu esnada Kafkasya delegesi olarak 1916’da Milliyetler Birliği’nce desteklenen Mazlum Halkların 3.Kongresi ve 1917’de Stockholm Konferansı’na katılımları ilgili arşiv belgelerine dayanılarak incelenecektir. Ayrıca yazar, tarihçi ve çevirmen olarak eserleriyle ilgili bilgiler kronolojik olarak sıralanarak değerlendirilmiştir. Ekte yer alan ‘Hizmet Cetveli’nde, ilk defa tarih sırasıyla aldığı görevler, başlama ve ayrılma tarihleri, açıklamaları ve aldığı maaşa dair bilgiler verilmiştir

Anahtar Kelimeler

Ahmed Saib, Kaplanzade, Tercüme-i Ahvali, Sancak Gazetesi, Şura-yı Ümmet Gazetesi, İttihad Terakki Cemiyeti

Kaynakça

• BOA, Y.PRK. MK, Dosya No: 21/Gömlek No: 14, Tarihi: 1323 C 26 [28.08.1905]
• BOA, Y. PRK. AS, 94/5, 1311 S 04 [17.08.1893]
• BOA, İ. HUS 77/1317 Ca 92, 1317 Ca 12 [18.09.1899]
• BOA, DH. MKT 2360/52, 1318 S 16 [15.06.1900]
• BOA, İ. HUS, 97/1320/S–062, 1320 S 19 [28 Mayıs 1902]
• BOA, Y.PRK. MK. 19/114, 1322 B 13 [23.09.1904]
• BOA, MF. MKT, 853/41, 1323 Ra 04 [09 Mayıs 1905]
• BOA, Y. PRK. MK 21/14, 1323 C 25. [28 Ağustos 1905]
• BOA, DH. MKT, 631/31, 1320 L 12 [12 Ocak 1903]
• BOA, MF. MKT, 680/19, 1320 L 24 [24 Ocak 1903]
• BOA, DH. MKT 686/54, 1321 M 17 [15 Nisan 1903]
• BOA, DH. MKT, 929/74, 1322 Za 27 [2 Şubat 1905]
• BOA, YPRK. MK. 20/86, 1322 Za 16 [ 22.01.1905]
• BOA, ZB 333/25, 1325 Mayıs 14 [27 Mayıs 1909]
• BOA, ZB 334/30, 1325 Haziran 08 [21.06.1909]
• BOA, ZB 335/62, 1325 T 12
• BOA, İ. DH 1509/1332 Ra 17, 1332 Ra 14 [10.02.1914]
• BOA, İ. DH 1509/1332 Ş 15, 1332 Ş 10 [04.07.1914]
• BOA, İ. DH 1509/ 1332 N 25, 1332 N 26 [18.08.1914]
• BOA, DH. EUM. 1. Şube 14/16 1333 R 9 [24.02. 1915]
• BOA, İ. DH 1513/ 1333 C 25, 1333 C 19 [10.05.1915]
• BOA, MF. MKT, 1216/66, 20 Ş 1334, [22 Haziran 1916]
• BOA, MF. MKT, 1229/17, 19 Za 1335 [06 Eylül 1917]
• T.C. Emekli Sandığı Arşivi
• Türk Tarih Kurumu, İstanbul Üniversitesi Koleksiyonu
• Hakkı Tarık Us Koleksiyonu
• Stockholm Konferansı Belge Koleksiyonu
• Sancak Gazetesi
• Osmanlı Gazetesi
• Şura-yı Ümmet Gazetesi
• Akşam Gazetesi
• Milliyet Gazetesi
• Abdulhakim Aciyev, “Büyük İstidatlar Arseniy ve Andrey Tarkovskiyler ve Onların Kumuk-Türk Uruğu”, Uluslararası 4. Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, III. Cilt, Yay. Haz. A. Aktaş Yasa, İmran Baba, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2000, ss. 9-21
• “Abdülhamid’in Yeni Bir Tedbiri”, Şura-yı Ümmet, No: 65, 1 Şevval 1322 [8 Kanun-i Evvel 1904], ss.3-4
• Ahmed Saib, “Mülahazat”, Sancak, No: 9, 12 Ramazan 1318 [13 Ocak 1900], ss. 5- 7
• Ahmed Saib, “Açık Mektub: Ahrar-i Osmaniye’ye Kat’i Bir İfade”, Sancak, No: 21, 08 Nisan 1316 [21 Nisan 1900] s. 4
• Ahmed Saib, “Enzar-ı Dikkate”, Sancak, No: 36, 1 Teşrin-i Sani 1900 [1 Kasım 1900] s.1
• Ahmed Saib, “İfade-i Mahsusa”, Sancak, No: 65, 13 Şaban 1324 [1 Teşrin-i Evvel 1906] s.1
• Ahmed Saib, “İfade-i Mahsusa”, Sancak, No: 71, 4 Receb 1326 [ 2 Ağustos 1908]
• Ahmed Saib, “Mukaddime”, Sancak [İstanbul], No: 1, 22 Mayıs 1325 [04.06.1909] s. 1.
• “Ahmed Saib Bey’in Mevkufiyeti”, Şura-yı Ümmet Gazetesi, No: 69, 15 Zilhicce 1322, [19 Şubat 1905] s.1
• Ahmed Saib, Rehnüma-yı İnkılâp, 1. Baskı, Kahire [Mısır], 1318
• Ahmed Saib, Rehnüma-yı İnkılâp, Hindiyye Matbaası, 2. Baskı Kahire [Mısır], 1327
• Ahmed Saib, Vaka-i Sultan Abdülaziz, 1. Baskı, Kahire [Mısır], 1320
• Ahmed Saib, Vaka-i Sultan Abdülaziz, II. Baskı, Hindiyye Matbaası, Kahire, 1326
• Ahmed Saib, Tarih-i Sultan Murad Han-ı Hâmis, 1. Baskı, Matbaa-i Hindiyye, Kahire, 1322
• Ahmed Saib, Tarih-i Sultan Murad Han-ı Hâmis, 2. Baskı, Hindiyye Matbaası, Kahire, 1326
• Ahmed Saib, Abdülhamid’in Evâil-i Saltanatı, 1. Baskı, Kahire [Mısır], 1326
• Ahmed Saib, Abdülhamid’in Evâil-i Saltanatı, 2. Baskı, Hindiyye Matbaası, Kahire, 1326
• Ahmed Saib, Son Osmanlı Rus Muharebesi [1877-1878], 1. Baskı, Hindiyye Matbaası, Kahire [Mısır], 1327
• Ahmed Saib, Hakâyık-ı Tarihiyye ve Siyasiyye, İkbal-i Milet Matbaası, İstanbul, 1327
• Ahmed Saib, Şark Meselesi, İkbal-i Millet Matbaası, İstanbul, 1327
• Ahmed Saib, Nereye Gidiyoruz?: Mazi, Hâl ve İstikbâl, Matbaa-i Cihan, İstanbul, 1327
• Ahmed Saib, Tarih-i Meşrutiyet ve Şark Mesele-i Hâzırası, Necm-i İstikbal Matbaası, Gayret Kütüphanesi, İstanbul, 1328
• Ahmed Saib Kaplan Zadé, Caucase: Les revendications des peuples du Caucase. Impr. Stellan Stål ̣, Stockholm, 1917
• Ahmed Saib (Çev.) Lamres (Lamairres), Vātsyāyana, Kamasutra: Kavaid-i Aşk ve Sevda, I. Kısım, Tâb’i ve Nâşiri Şark Kütüphanesi: Matbaa-yı Kader, İstanbul, 1329
• Ahmed Saib (Çev.), Lamres (Lamairres), Vātsyāyana, Kamasutra: Sevmek Sanatı, Tâb’i ve Nâşiri Şark Kütüphanesi: Matbaa-yı Kader, II. Kısım, İstanbul, 1329
• Ahmed Saib, “Rehber-i Müverrihin: Mükemmel ve Muntazam Tarih-i Osmanî Nasıl Yazılır-I?”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası (Haftalık Siyasi, Edebi, İlmi Gazatedir), Numero: 92, Cilt: 5, Sene: 3, 2 Teşrin-i Sani 1918, ss. 1110–1112
• Ahmed Saib, “Rehber-i Müverrihin: Mükemmel ve Muntazam Tarih-i Osmanî Nasıl Yazılır-II?”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası (Haftalık Siyasi, Edebi, İlmi Gazatedir) 93, Cilt:5, Sene: 3, 4 Safer 1337 Cumartesi 9 Teşrin-i Sani 1918, ss. 1117–1123
• Ahmed Saib, “Rehber-i Müverrihin: Mükemmel ve Muntazam Tarih-i Osmanî Nasıl Yazılır-III?”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası (Haftalık Siyasi, Edebi, İlmi Gazatedir) Numero: 94, Cilt: 5, Sene: 3, 11 Safer 1337 Cumartesi, 16 Teşrin-i Sani 1918, ss. 1133–1135
• Ahmed Saib, “Rehber-i Müverrihin: Mükemmel ve Muntazam Tarih-i Osmanî Nasıl Yazılır-IV?”, Edebiyat-ı Umumiye Mecmuası (Haftalık Siyasi, Edebi, İlmi Gazatedir) Numero: 95, Cilt: 5, Sene: 3, 18 Safer 1337 Cumartesi 23 Teşrin-i Sani 1918, ss. 1149–1155
• Ahmed Rıza, “Makam-ı Sadarete Açık Mektub”, Sancak Gazetesi No: 27, 16 Safer 1318 [15 Haziran 1900], ss.3-4
• Ahmed Rıza, “Makam-ı Sadarete Açık Mektub (Ma’bed)”, Sancak Gazetesi No:30, 5 Rebiy’ül-Ahir 1318 [31 Temmuz 1900], ss.3-4
• Ahmed Rıza, “Makam-ı Sadarete Mektub”, Sancak Gazetesi No: 31, 19 Rebiy’ül- Ahir 1318 [15 Ağustos 1900], s.4
• Ahmed Rıza, “Makam-ı Sadarete Açık Mektub (Ma’bed)”, Sancak Gazetesi No: 33, 23 Cemaziye’l-evvel 1318 [15 Eylül 1900 ], ss. 3-4
• Ahmed Rıza, “Makam-ı Sadarete Açık Mektub (Ma’bed)”, Sancak Gazetesi No: 35, 23 Cemaziye’l-ahir 1318, [15 Teşrin-i Evvel 1900], ss.2-4
• Ahmed Rıza, “Makam-ı Sadarete Açık Mektub (Ma’bed)”, Sancak Gazetesi No: 36, 8 Receb 1318 [1 Teşrin-i Sani 1900], s.3
• “Ahrar-ı Osmaniye’ye Üçüncü Mektub”, Sancak Gazetesi, No: 33, 23 Cemaziye’l- evvel 1318 [18 Eylül 1900], ss.1–2
• Akünal,,D., “Jön Türk Gazeteleri”, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 3. Cilt, İletişim, İstanbul, 1985, ss. 850- 856
• Bala, A., “Kumuklar”, İslâm Ansiklopedisi, 6. Cilt, İstanbul, MEB Basımevi, 1977, s. 985- 990.
• Bayur, Y.H., Türk İnkılâbı Tarihi, I. Cilt, I. Kısım, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1991
• Berzeg Sefer E., Kafkasya Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Samsun, 1995
• Birinci, A., “Müstehcenlik Tartışmaları Tarihinde Bir Zanbağın Hikâyesi”, Tarih Yolunda: Yakın Mazînin Siyasî ve Fikrî Ahvâli, Dergâh Yayınları, İstanbul, 2001
• Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, 3. Cilt, Meral Yayınevi, İstanbul, 1975, ss.8-9
• Duman, H., Başlangıcından Harf Devrimine Kadar Osmanlı-Türk Süreli Yayınlar ve Gazeteler Bibliyografyası ve Toplu Katalogu, 1828–1928, 1. Cilt, Ankara, 2000
• Edhem, R., [Balkan], Mısır’da ‘Sancak’ Gazetesi Müdürü Ahmed Saib Bey’e, [1900]. İBB Atatürk Kütüphanesi, Belediye Osmanlıca Kitaplar Koleksiyonu K01997
• “Enzar-ı Dikkate”, Sancak Gazetesi, No: 60, 18 Receb 1319 [31 Ekim 1901]
• Ercoşkun, T., , “Ahmed Saib ve Sancak Gazetesi”, Kebîkeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 14. Yıl, 26. Sayı, Ankara, 2008, ss. 97- 144
• Ertuğrul, A., “Rehber-i Müverrihîn: Mükemmel ve Muntazam Târih-i Osmânî Nasıl Yazılır?”, İstem, Yıl:1, Sayı: 1, 2003, ss. 203-223
• Georgeon, F., Türk Milliyetçiliğinin Kökenleri Yusuf Akçura (1876–19135), çev. Alev Er, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2. Baskı, İstanbul, 1996
• Gövsa, İ.A., , Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyat, İstanbul, 1945
• Hanioğlu M. Ş., The Young Turks in Opposition, Oxford University Press, Newyork, 1995
• Hanioğlu, M. Ş., “Jön Türk Basını”, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, 3. Cilt, İletişim, İstanbul, 1985, ss. 844- 850
• İhsanoğlu E., , Mısır’da Türkler ve Kültürel Mirasları, İRCICA, İstanbul, 2006
• “İhtar”, Şura-yı Ümmet Gazetesi, No:1, 1 Muharrem 1320 [10 Nisan 1902] s.4
• “İhtar”, Şura-yı Ümmet Gazatesi No: 98, 1 Ağustos 1906, s. 1
• “İlânât”, Sancak Gazetesi, [İstanbul], No: 1, 23 Mayıs 1325 [05 Haziran 1909]
• Keleşyılmaz V., “Teşkilat-ı Mahsusa, Yusuf Akçura ve 1916 Lozan Milliyetler
• Konferansı”, Türkler, 18. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, ss.460- 463
• “Kumyks”, Encylopedia of World Cultures, Vol. VI, Newyork: G.K. Hall& Company, 1994. ss. 220-224
• Kuran,A. B., İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Tan Matbaası, İstanbul, 1945
• Kuran, A.B., İnkılâp Tarihimiz ve İttihad Terakki, Tan Matbaası, İstanbul, 1948
• Kurtuluş, R., “Kumuklar”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 26. Cilt, İstanbul, 2002, ss. 372-373
• “Neşriyat-ı Cedide”, Şura-yı Ümmet, No: 21, 17 Kanun-i Sani 1318 [29 Ocak 1903]
• “Neşriyat-ı Cedide”, Şura- yı Ümmet, No: 34, 27 Temmuz 1319 [09 Ağustos 1903]
• Oğuz, G., “İttihad ve Terakki Cemiyeti ve II. Abdülhamit”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, 1. Sayı, 2013, ss. 20-27
• Oğuz, G., Osmanlı Gazetesi (1897-1904), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006
• Oğuz, G., “İttihad ve Terakki Cemiyetinin Yayın Organı Osmanlı Gazetesi (1897- 1900), Hacettepe Üniversitesi CTAD Dergisi, 6. Sayı, 2007, ss. 135-156
• Meynell, H. M., “The Stockholm Conference of 1917”, International Review of Social History 5 (1960), ss.1-25
• Reynolds, M. A., Shattering Empires: The Clash and Collapse of Ottoman and Russian Empires 1908-1918, Cambridge University Press, Cambridge; New York, 2010
• Şehsuvaroğlu, H. Y., “Tarihten Sayfalar: Ahmed Saib Bey”, Akşam Gazetesi, No: 11276, 4 Mart 1950
• Şehsuvaroğlu, H. Y., “Tarihten Sayfalar: Ahmed Saib Bey”, Akşam Gazetesi, No: 11280, 8 Mart 1950
• Tavkul, U., “Kumuk Türkleri: Tarihleri, Sosyal Yapıları ve Dilleri Üzerine Bir İnceleme”, Kırım Dergisi, 13 (50), 2005, ss. 29-39
• Uçarol, R., Gazi Ahmet Muhtar Paşa (1839–1919), Filiz Kitabevi, İstanbul, 1989